Parki Narodowe w Polsce – Pieniński Park Narodowy

1. Położenie i powierzchnia

Pieniński Park Narodowy obejmuje środkową część pasma Pienin z przełomem Dunajca w granicach Polski, od Nidzicy po Krościenko. Obszar ten jest uważany za najbardziej malowniczą część Pienin. Park zajmuje powierzchnię 2346 ha, z czego 751 ha objęta jest ochroną ścisłą, 1311 ha powierzchni Parku należy do Skarbu Państwa, 1665 ha stanowią lasy. W masywie Pienin wyróżnia się Pieniny Spiskie, Pieniny Małe oraz Pieniny Właściwe w których znajduje się park. Dolina Dunajca charakteryzuje się licznymi zwężeniami do kilkunastu metrów szerokości, a ściany skalne wznoszą się do 300 metrów wysokości.

2. Historia powstania

Profesor Władysław Szafer, botanik i jeden z głównych działaczy na rzecz ochrony przyrody, był jednym z czołowych inicjatorów powstania parku na terenie Pienin. S. Drohojowski w 1921 roku, założył na obszarze Pienin wokół ruin czorsztyńskiego zamku, pierwszy rezerwat, zajmujący powierzchnię 7,5 ha. Zapoczątkowane w roku 1928 przez państwo wykupy terenów, były początkiem powstawania parku. Stały się one na podstawie wydanego przez Ministra Rolnictwa rozporządzenia (23 maj 1932), jednostką organizacyjną nazwaną "Park Narodowy w Pieninach", zajmował powierzchnię 736 ha. Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów wydanego 30 października 1954 roku, Rada Ministrów wydała rozporządzenie, na mocy którego,

1 stycznia 1955 powstał Pieniński Park Narodowy. Obecnie Pieniński Park Narodowy działa na mocy rozporządzenia wydanego przez Radę Ministrów dnia 14 maja 1996 roku.

3. Charakterystyka obszaru

Masyw Pienin stanowi część pasa skałkowego na północnym obrzeżu centralnych Karpat, zbudowany jest z wapienie jurajskich i kredowych. Najwyższym szczytem Pienin jest Okrąglica - 982 m n.p.m. znajdująca się w masywie Trzech Koron. Najwyższym szczytem znajdującym się poza parkiem jest Wysoka - 1050 m n.p.m. znajdująca się w Małych Pieninach. Malowniczy krajobraz tworzy przełom Dunajca oraz liczne ściany skalne, pojedyncze skałki w formie iglic. Krajobraz Pienin charakteryzują liczne garby i łagodne zaokrąglane stoki.

Na terenie parku najczęściej występującymi glebami są rędziny i gleby brunatne. Można tu również spotkać różne stadia rozwojowe gleb m.in. płytkie i głębokie, kamienisto-rumoszowe oraz gliniasto-ilaste.

Obszar parku znajduje się w dorzeczu Dunajca, występują tu liczne potoki o długości 0,3 do 4 km. Pieniny to obszar gdzie występuje około 377 wypływów wód z czego 290 stałe źródła (3 z nich to źródła mineralne), 79 zaliczane jest do młak.

4. Fauna i flora

Na terenie parku występują liczne osobliwości fauny i flory. W polskiej części Pienin na obszarze zajmującym 100 km², znajduje się około 1100 gatunków roślin naczyniowych, (co stanowi około 50% wszystkich gatunków flory polskiej), stwierdzono występowanie 400 gatunków glonów, 330 gatunków mchów

i 400 gatunków porostów, 640 gatunków grzybów kapeluszowych oraz 560 gatunków pasożytów roślinnych.

Występująca w parku flora charakteryzuje się bardzo dużym zróżnicowaniem zarówno ekologicznym jak i geograficznym. Na skale może rosnąć ten sam gatunek, ale ze względu na różną ekspozycje, będzie on miał zupełnie inne wymagani. Liczne gatunki endemiczne oraz reliktowe np. mniszek pieniński, pszonak pieniński, chryzantema Zawadzkiego, bardzo dużo gatunków storczyków (około 30) m.in. śródziemnomorski dwulistnik muszy, obuwik. Na obszarze parku wydzielono ekosystemy roślinne (12 naturalnych i 9 zastępczych). Ekosystemy te powstały pod wpływem gospodarki rolnej, należą do jednych z najcenniejszych obszarów pod względem naukowym i krajobrazowym. Lasy w parku zajmują 70% powierzchni. W parku występują m.in. stanowiska buczyny karpackiej, ciepłolubnej jedliny, buczyny, lasy jaworowe z języcznikiem oraz bardzo cenne reliktowe lasy sosnowe oraz olszynki karpackiej. Osobliwością parku są liczne murawy z licznymi gatunkami roślin naczyniowych (150 gatunków), mchów i porostów (25 gatunków) oraz łąki, które należą do najbogatszych zespołów łąkowych w Polsce (na 1 m² przypada około 40 gatunków roślin kwiatowych).

Na obszarze Pienin występują również liczne gatunki zwierząt około 6500 gatunków, ocenia się, że żyjące na tym terenie zwierzęta (od 13000 do 15000) stanowi około połowę gatunków polskiej fauny. W latach 1971 - 1974 na terenie parku, prowadzono szereg badań szczególnie organizmów bezkręgowych, odkryto około 3000 nowych, nieznanych dotąd w Pieninach gatunków a wiele z nich było również nowych dla polskiej fauny. W Pieninach licznie występują gatunki fauny południowoeuropejskiej, szczególnie roślinności kserotermofilnej. Licznie reprezentowane są na obszarze Pienin, ptaki. Stwierdzono około 160 gatunków z czego 95 gatunków to ptaki, należące do gniazdujących. Do osobliwości należą m.in. puchacz, pomurnik, nagórnik, sóweczka, dzięcioł trójpalczasty i czarny oraz bocian czarny. Ssaki są reprezentowane przez około 61 gatunków, do największych osobliwości należy mysz małooka (gatunek stepowy) oraz ryjówka górska, zębiełka karliczka. Do największych drapieżników żyjących w Pieninach należy ryś. Nad brzegami Dunajca żyją wydry, występuje około 10 gatunków płazów, 6 gatunków gadów. W wodach Dunajca i mniejszych potokach występuje 17 gatunków ryb.

5. Działalność człowieka, rozwój turystyki

W Pieninach pierwsze odkryte ślady osadnictwa, pochodzą z okresu paleolitycznego (13-10 tys. lat p.n.e.). W 1257 roku, została na tych terenach zapoczątkowana akcja osadnicza, związana była z nadaniem tych ziem księżnej Kindze, która zbudowała w Starym Sączu w 1280 roku, klasztor klarysek. Zasadniczy wpływ na osiedlanie się ludzi na tym terenie miało wybudowanie Zamku Pienińskiego (najwyżej w Polsce położony zamek - 779 m n.p.m.) pełnił on funkcję refugium. W dolinie Dunajca powstały jeszcze dwa zamki, pierwszy

z nich w okolicach Wronina, dziś jest to Czorsztyn, a drugi w Nidzicy (wówczas obszar należący do Węgier). Ruiny zamków dziś stanowią ważny element krajobrazy, stanowiący jedną z atrakcji turystycznych. W parku wydzielono 34 km pieszych szlaków turystycznych, biegną one m.in. przez najwyższe szczyty Pienin, skąd rozlega się cała panorama Pienin i Tatr. Jedną z największych atrakcji turystycznych jest spływ czółnami flisackim przełomem Dunajca.