Historia Śląska

Obszar Śląska stanowi jeden z najwcześniej zasiedlonych obszarów Polski. Na podstawie prac archeologicznych oraz innych źródeł historycznych udało się ustalić, że w okresie od VIII do IX wieku na jego obszarze mieściły się osady plemion zachodniosłowiańskich. Jedno z tych plemion stanowili Ślężanie, których nazwa wzięła się stąd, że skupiali się oni wokół Ślęży- nieczynnego już dziś wulkanu. Ten historyczny Śląsk położony jest w dorzeczu Odry, a dokładnie w jego górnej i środkowej części. Pierwotnie dzielnica leżała w granicach Czech, później jednak, około roku 990, przeszedł w posiadanie Państwa Polskiego. Od roku 1000 leżący na obszarze Śląska Wrocław ustanowiono siedziba biskupa. Na skutek podziału dzielnicowego kraju, który miał miejsce w roku 1138, obszar ten stał się podległy Władysławowi II Wygnańcowi. Schedę po nim przejęli dwaj jego synowie, od których początek wzięły dwie dynastie Piastów: wrocławska oraz opolsko- raciborska. Skutkiem tej niejednorodności dynastycznej jest współczesny, ale mający swe początki jeszcze w XV wieku, podział na Górny i Dolny Śląsk. Bogactwa naturalne Śląska m. n. w postaci licznych i zasobnych złóż surowców mineralnych w znacznej mierze wpłynęły na jego wszechstronny rozwój i uczyniły zeń jedną z najbogatszych dzielnic średniowiecznej Polski. Już od XIII wieku lokowano tu kolejne miasta na prawie niemieckim (gł. magdeburskim), dodatkowo korzystne położenie względem szlaków komunikacyjnych umożliwiało rozwój handlu. Jedyną znaczną słabość Śląska stanowił wówczas brak silnej scentralizowanej władzy, która skutecznie przeciwdziałałaby naporom obcych wojsk. Wykorzystały to sąsiednie Czechy i w XIV wieku włączyły tą polską dzielnicę w swoje granice, co odbyło się bez większych protestów ze strony poszczególnych księstw polskich.

W okresie panowania Kazimierza III Wielkiego Polska odzyskała tylko niewielką część Śląska, a mianowicie Księstwo Oświęcimskie, Księstwo Zatorskie oraz Ksiestwo Siewierskie. Dwa pierwsze swój powrót zawdzięczają inicjatywie króla, natomiast ostatnie odsprzedane zostało biskupstwu krakowskiemu. Rok 1526 przyniósł poważne zmiany na ówczesnej mapie politycznej Europy. Wówczas to Śląsk, podobnie jak pozostałe obszary należące do Czech włączone zostały do posiadłości habsburskich. Od tego czasu rozpoczął się stopniowe osiedlanie się Niemców, czego efektem była stopniowa germanizacja Polaków mieszkających na Śląsku. Przejawiała się ona na przykład dosyć powszechnym przyjmowaniem protestantyzmu. Wielkie zniszczenia poczyniła wojna trzydziestoletnia, której ofiarą padły tysiące osób. Po jej zakończeniu przez Europę przelała się fala protestanckich emigrantów, którzy pragnąc zachować swoja wiarę uciekali z terenów prześladowania. Fala ta nie ominęła także terytorium Polski (zwłaszcza Wielkopolski).

W historii Śląska bardzo krwawo zapisały się lata 1740- 42, kiedy to miały miejsce wojny śląskie. Ostatecznie przeważająca część jego obszaru trafiła w ręce pruskie, wyjątek stanowił Śląsk Cieszyński oraz dwa Księstwo Kaniowskie i Księstwo Opawskie- obszary te pozostały pod panowaniem austriackim. Polskość zakorzeniona na Śląsku oparła się intensywnym akcjom germanizacyjnym. Mimo długiej przynależności do Niemiec w XIX wieku znaczny odsetek jego mieszkańców (1/4 ogółu ludności) posługiwał się językiem polskim. Niemcy jako kraj dobrze zorganizowany zadbał o wszechstronny rozwój gospodarczy Śląska. W dobrej kondycji było tutejsze rolnictwo, górnictwo, hutnictwo.

W XIX wieku istniały tu ruchy narodowościowe, których zadaniem było rozbudzenie polskości w sercach Ślązaków. Po części ułatwiła to Wiosna Ludów (1848), w czasie której zaczęto wydawać pisma w języku polskim. Ważną rolę spełnił wówczas Kościół katolicki, który poprzez swą działalność kaznodziejską docierał do szerokiego grona słuchaczy. Dążenia narodowościowe wzmogły się jeszcze po roku 1900, ogromną pracę społeczną wykonało wówczas wielu działaczy niepodległościowych, np. Wincenty Korfanty.

Ostateczna decyzja o przyłączeniu Śląska do Polski zapadła po powstaniach śląskich, kiedy to ludność zamieszkująca ten obszar poprzez zorganizowany plebiscyt opowiedziała się za tym zjednoczeniem. Wyniki głosowania i późniejsza delimitacja granicy polsko- niemieckiej okazały się bardzo korzystne dla Polski, gdyż w wyniku ustaleń naszemu krajowi przypadł w udziale strategiczny pod względem gospodarczym obszar górnośląski. Obszar ten stał się województwem śląskim i stanowił wówczas silę napędową polskiej gospodarki z racji prowadzonej tu działalności górniczej i hutniczej. Istniejący tu przemysł dawał zatrudnienie większości mieszkańców. Polacy zamieszkujący obszary Śląska nie włączone do Polski jednoczyli się w stowarzyszeniach. Jedną z takich organizacji był Związek Polaków w Niemczech.

W przededniu II wojny światowej na mocy układu monachijskiego polskie siły zbrojne wkroczyły na terytorium Zaolzia. Kolejne zmiany terytorialne dokonały się w czasie wojny, kiedy to w miesiąc od jej rozpoczęcia województwo śląskie zostało zaanektowane przez Rzeszę Niemiecką, a bardzo wielu Ślązaków przymusowo stało się członkami Wehrmachtu.

Po zakończeniu wojny granica pomiędzy Polską a Słowacją przybrała taki sam przebieg jak w roku 1920, natomiast ziemie śląskie, które wówczas były w posiadaniu niemieckim przyznane zostały Polsce. Wywołało to ogromne fale migracji, ponieważ obywatele Niemiec opuścili te tereny, by osiedlić się w granicach własnego państwa. Na ich miejsce przybyło ponad 2,5mln osób z terenów wschodnich, które na mocy ustaleń powojennych przypadły Ukrainie.

Po ostatniej reformie administracyjnej Polski obszar historycznego Śląska podzielony jest między województwa: śląskie, opolskie i dolnośląskie. Natomiast z geograficznego punktu widzenia Śląsk stanowi dużą jednostkę, w skład której wchodzą cztery mniejsze:

  • Śląsk Cieszyński
  • Górny Śląsk
  • Dolny Śląsk
  • Wyżyna Śląska

Śląsk Cieszyński

Jego stolicą jest Cieszyn. W okresie 1291-1653 znajdował się w posiadaniu książąt z dynastii Piastów, by następnie przejść w ręce dynastii Habsburgów. W roku 1920 jego terytorium zostało podzielone pomiędzy Polskę a ówczesną Czechosłowację.

Górny Śląsk

Rozciąga się na obszarze Niziny Śląskiej. W okresie średniowiecza, a dokładnie w XIII wieku stanowił on dobra Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego. Następnie podzielony został pomiędzy pomniejszych władców- książąt: wrocławskiego, głogowskiego, świdnickiego, legnickiego, jaworskiego, brzeskiego, żagańskiego oraz nyskiego. To rozdrobnienie nie sprzyjało rozwojowi tego rejonu. W roku 1742 przeszedł on w posiadanie pruskie. Ponownie własnością Polski stał się po zakończeniu II wojny światowej.

Dolny Śląsk

W okresie od XV do XVIII wieku należał on do kilku władców. Byli to następujący książęta: opolski, raciborski, cieszyński, karniowski, opawski oraz pszczyński. W XVIII wieku większa część jego terytorium znalazła się w granicach Prus, a reszta przypadła w udziale Austrii. W okresie międzywojennym, jego wschodni obszar przywrócony został Polsce i wraz ze Śląskiem Cieszyńskim ustanowił województwo śląskie. Po II wojnie światowej także stał się częścią województwa śląskiego, tyle że granice tego nowego województwa przebiegały nieco inaczej niż przed rokiem 1939.

Wyżyna Śląska

Jej naturalne granice wyznaczają: Nizina Śląska (od północy i zachodu), Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (od wschodu), Kotlina Oświęcimska (od południa). Najwyższym punktem tej wyżyny jest Góra Świętej Anny o wysokości 400m n.p.m. W budowie geologicznej zaznaczają się bogate pokłady węgla ukształtowane w karbonie, których eksploatacja jest możliwa w pasie rozciągającym się na wschód od Zabrza, na północ od Mikołowa oraz na zachód od sosnowca i Dąbrowy Górniczej. Skały węglonośne pokryte są skałami osadowymi (dolomitami, wapieniami), z których zbudowane są Pagóry Jaworznickie, Garb Tarnogórski oraz pasmo Chełmu. Warunki naturalne, a przede wszystkim bogate złoża węgla i innych surowców sprawiły, że rozwinął się tu przemysł oraz nastąpiła ogromna koncentracja ludności. Konurbację Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego tworzy aż 13 miast ponad stutysięcznych. Tak ogromna koncentracja ludności i produkcji przemysłowej odbija się rzecz jasna na stanie środowiska przyrodniczego.

Śląsk stanowi region Polski o odrębnych tradycjach, kulturze, gwarze. Walory te rozsławia folklorystyczny zespół "Śląsk" (jego pełna nazwa brzmi: Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca "Śląsk"). Zespół ten powstał z inicjatywy S. Hadyny w roku 1953, a jego siedziba mieści się w Koszęcinie. Nie skupia się on na wykonywaniu jedynie tych utworów, które ściśle współgrają z tutejszą tradycją i kulturą. Artyści wykonują również pieśni i tańce podhalańskie, krakowskie. Znane są ich wykonania mazurów, kujawiaków, oberków, polonezów. Poziom zespołu doceniony był już niejednokrotnie na wielu konkursach i festiwalach. Najważniejszą nagrodą przyznaną zespołowi "Śląsk" jest Złoty Medal Światowy Rady Pokoju z roku 1959. Liczne zagraniczne trasy koncertowe zjednały mu publiczność w różnych częściach świata.

Sieć miejska Śląska odznacza się dużą gęstością. Do bardziej ciekawych ośrodków miejskich zaliczyć należy: Nysę, Toszek, Głuchołazy, Strzelce Opolskie, Paczków, Racibórz, Lwówek Śląski, Piekary Śląskie, Ząbkowice Śląskie, Siemianowice Śląskie, Katowice i Cieszyn. Poniżej przedstawiona zostanie charakterystyka tych miast.

Nysa

Miasto, rozciągające się w Dolinie Nysy Kłodzkiej, jest miastem powiatowym województwa opolskiego. Słynie z bardzo dobrze rozwiniętego przemysłu elektrotechnicznego, w tym maszynowego i środków transportu. To właśnie w Nysie produkowane są od niedawne polonezy, citroeny, samochody dostawcze. Oprócz tego rozwija się produkcja spożywcza w postaci firm wytwarzających słodycze oraz podstawowe produkty alimentacyjne (mleko, towary zbożowe). Z innych działających na terenie miasta zakładów należy wymienić garbarnię oraz ciekawą, bo dosyć rzadko spotykaną fabryka pomocy naukowych. W mieście swoją siedzibę ma Wyższe Seminarium Duchowne, a także, ważne z punktu widzenia turystyki, Muzeum Ziemi Nyskiej.

Historię miasta datować można jeszcze na czasy starożytne, kiedy to osada będąca odpowiednikiem dzisiejszej Nysy odwiedzana była dosyć często przez wędrowców z racji jej położenia na szlaku handlowym łączącym Pragę z Krakowem. W okresie średniowiecza trafiła ona w posiadanie Biskupstwa Wrocławskiego, wówczas jeszcze bez praw miejskich. Te uzyskała bowiem w roku 1223. Odrębność miasta i jego pozycja siedziby książęcej, którą uzyskało w roku 1290 wpłynęła na umocnienie pozycji Nysy jako miasta ważnego na mapie Śląska. Do odwiedzania Nysy zachęcały podróżnych liczne targi i jarmarki, na które przybywali nawet handlarze z sąsiednich państw.

W XV wieku utworzono w mieście szkołę, która później zyskała rangę gimnazjum (XVI- XVII w.). Szczególne znaczenie zaś miało otwarcie kolegium jezuickiego w roku 1624. Przyjeżdżali doń synowie najwybitniejszych dygnitarzy ówczesnej Polski, w tym późniejsi królowie: Michał Korybut Wiśniowiecki i Jan III Sobieski. Wojna trzydziestoletnia spowodowała znaczne szkody, ucierpieli ludzie jak i zabudowa miasta. Kiedy w roku 1742 stała się częścią Państwa Pruskiego znów została zniszczona, tym razem przez oblegające je przez dwa lata wojska napoleońskie (1807- 1809). Nysa szybko jednak otrząsnęła się ze zniszczeń wojennych. Zaczęto rozwijać przemysł hutniczy, maszynowy, spożywczy, lekki. Dobra prosperita zakończyła się wraz z nadejście II wojny światowej, kiedy to w mieście niemieckie wojska założyły obozy pracy, w których zgromadzono ludność radziecką, brytyjską, włoską. Ponadto funkcjonował tu oddział obozu koncentracyjnego, którego główna część mieściła się w nieodległej Rogoźnicy. Tkanka miejska bardzo ucierpiała na skutek prowadzonych akcji wojennych, więcej niż połowa budynków w granicach miasta uległa całkowitemu bądź częściowemu zniszczeniu.

Po wojnie produkcja przemysłowa odżyła na powrót, a szczególnie silnie zakorzeniony tu przemysł elektromaszynowy (Fabryka Samochodów Dostawczych Nysa). Miasto zaczęło tez czerpać korzyści z walorów przyrodniczych i wspierać rozwój turystyki. Do najcenniejszych zabytków miasta należą: trzynastowieczny kościół Św. Jakuba, kościół św. Barbary z czternastego, kościół św. Rocha (1637), kolegium i gimnazjum pojezuickie (XVII/XVIII w.), budynek Wagi Miejskiej. Cenne są również zachowane do dziś fragmenty murów obronnych i niektóre kamienice miejskie, którym udało się przetrwać dziejowe zawieruchy.

Toszek

To niewielkie miasteczko zamieszkałe jedynie przez nieco ponad 5 tysięcy mieszkańców znajduje się na terytorium byłego województwa katowickiego, a dokładnie w jego północnej części, pomiędzy Kotliną Raciborską i Garbem Tarnogórskim. Tradycje miejskości sięgają wieku XVI a dokładnie roku 1536, kiedy władca czeski Fryderyk II nadał Toszkowi prawa miejskie. Najpierw stanowił on własność książąt z linii Piastów, a później trafił w ręce rodziny von Reden. Kiedy w roku 1742 znalazł się w granicach pruskich nie ominęły go ataki w ramach kampanii napoleońskich. Uległ on wówczas poważnym zniszczeniom. Po I wojnie światowej wśród mieszkańców miasteczka przeprowadzono plebiscyt, w którym wyrazili oni wolę bycia nadal miastem niemieckim. Jednak w roku 1945 Toszek znalazł się na terytorium Polski. Miasto nie posiada dużych zakładów przemysłowych, działają tu jedynie niewielkie tartaki oraz fabryki spożywcze. Najważniejszymi obiektami zabytkowymi są budynki sakralne: kościół Świętej Katarzyny, kościół cmentarny oraz kościół ewangelicki. Ponadto do dobrze zachowanych należy budynek dworski i ratusz

Głuchołazy

Jest to jeden z wielu ośrodków miejskich województwa opolskiego, położony granicznie wobec głównych jednostek geomorfologicznych tj.: Przedgórza Paczkowskiego, Gór Opawskich i Plaskowyżu Głupczyckiego. Na początku lat 90. XX wieku liczba mieszkańców wynosiła niecałe 16 tysięcy, od tego momentu nie uległa drastycznej zmianie. Historia Głuchołazów jest długa, a jej początki sięgają co najmniej XIII wieku. Przez całe wieki, w okresie 1222 - 1810 stanowiło własność Książąt Nysko- Otmuchowskich. Głuchołazy nigdy nie były osadą górniczą, jednak w XVI wieku w okolicach miasta miały miejsce prace, których celem było odnalezienie złóż złota. W czasach współczesnych rozwinęła się produkcja artykułów papierniczych, odzieżowych, skórzanych. Położenie w otoczeniu pięknej przyrody sprawia, że miasto często i licznie odwiedzane jest przez turystów i kuracjuszy (sanatoria- leczenie chorób płucnych). Spośród zabytków architektury najważniejszymi są: osiemnastowieczny kościół parafialny oraz kościół św. Rocha z XVII wieku. Najstarszy zabytek pochodzi natomiast z przełomu XIV i XV wieku i jest nim zachowana do dziś część murów miejskich.

Strzelce Opolskie

Miasto położone jest na obszarze Wyżyny Śląskiej, w granicach administracyjnych województwa opolskiego. Liczba mieszkańców kształtuje się na poziomie 22 tysięcy. W odległej przeszłości był to punkt postojowy na szlaku bursztynowym. W średniowieczu, około roku 1290 wzniesiono tu zamek o charakterze obronnym, który przebudowano i umocniono w roku 1324. Ze źródeł kronikarskich wiadomo, że wówczas posiadał on już prawa miejskie. Przez krótki okres miasto pełniło funkcję stolicy księstwa, ale ostateczne stało się własnością Książąt Opolskich. Położenie na trakcie handlowym łączącym Kraków z Wrocławiem zdeterminowało rozwój miasta. W wieku XIV było własnością Państwa Czeskiego, a od XVI przynależało do posiadłości rodu Habsburgów. Wojna trzydziestoletnia pogrążyła Strzelce. Jako część Prus miasto podlegało szybkiej industrializacji w drugiej połowie XIX wieku. W okresie międzywojennym było to miasto niemieckie. Dopiero po zakończeniu II wojny światowej Strzelce na powrót stały się polskie, chociaż działania wojenne poczyniły na ich terytorium ogromne spustoszenia. Z racji tych zniszczeń nie zachowały się praktycznie żadne zabytki. Obecnie działają tu zakłady przemysłu mineralnego, wydobywczego, spożywczego oraz mechanicznego, które dają zatrudnienie miejscowej ludności

Paczków

Miasto położone jest w dolinie Nysy Kłodzkiej, na terenie Obniżenia Otmuchowskiego. Wchodzi w skład województwa opolskiego. Liczba mieszkańców miasta nie przekracza 9 tysięcy. Jego powstanie datowane jest na rok 1254, wówczas należał on do Biskupstwa Wrocławskiego. Jeszcze w okresie średniowiecza przeszedł pod panowanie Korony Czeskiej. Mniej więcej w tym czasie wzniesiono fortyfikację osłaniającą całe miasto przed atakami z zewnątrz. Podobnie jak inne miasta tego regionu, poważnie ucierpiał on w czasie wojny trzydziestoletniej. W roku 1741 znalazł się w granicach Państwa Pruskiego. XIX wiek to okres ożywienia gospodarczego Paczkowie, którego przejawem było powstawanie nowych zakładów ceramicznych, tartaków. Pociągnęło to za sobą migracje ludności Śląskiej, którzy poszukiwali w Paczkowie pracy i lepszych warunków życia. Do Polski włączony został po zakończeniu drugiej wojny światowej. Miasto słynie z zachowanych po dziś dzień murów obronnych, które w swej zasadniczej części powstały w XIV i XV wieku. W ich obrębie podziwiać można 19 baszt oraz trzy wieże. Tak wspaniały stan murów miejskich stanowi ewenement na skalę światową (podobnie jak w Paczkowie kompletne fortyfikacje zachowały się we francuskim mieście Carcassonne).

Racibórz

Miasto należy do województwa Katowickiego, przepływa przez nie druga co do wielkości rzeka Polski- Odra. Pod względem liczby mieszkańców wyraźnie odróżnia się od wcześniej omówionych, zamieszkuje go bowiem 65 tysięcy osób. W początkach państwowości Racibórz istniał jako osada strzegąca ważnego szlaku handlowego (strzegła przeprawy przez Odrę). Kroniki Galla Anonima wzmiankują o tym mieście. Od samego początku stanowił on ważny ośrodek państwowy, w którym przebywali liczni dostojnicy, np. książę Władysław II, Mieszko III Stary. Może przez swe znaczenie nie ustrzegł się on licznych napadów. Racibórz wcześnie został ustanowiony miastem. Lokacja na prawie magdeburskim miała miejsce w roku 1299. Kiedy wszyscy członkowie rodu Piastów wymarli, stał się on własnością Austrii, a następnie (d roku 1742) Prus. Do Polski powrócił dopiero w roku 1945. Wcześniej w okresie międzywojennym na mocy plebiscytu przypadł w udziale Niemcom. Obecnie rozwój miasta opiera się o działalność zakładów przemysłowych (spożywczych, chemicznych, maszynowych i in.). Do najcenniejszych materialnych śladów historii miasta należą: zamek książąt raciborskich, kościół Wniebowzięcia NMP, wieża oraz kapitularz.

Lwówek Śląski

Miasto położone jest nad rzeką Bóbr, pomiędzy Pogórzem Izerskim i Pogórzem Kaczawskim. Liczba mieszkańców wynosi nieco poniżej 10 tysięcy. Lwówek bardzo wcześnie zyskał prawa miejsce (prawo niemieckie), bo już w 1217 wieku. Z tego względu uważane jest za jeden z najstarszych środków miejskich kraju. W początkowym okresie jego rozbudowa następowała w oparciu o pozyskiwane z nieodległych złóż cennych kruszców: złota oraz srebra. W późniejszym okresie na znaczeniu zyskała produkcja rzemieślnicza oraz handel (XVI i XVII w.). W tym czasie Lwówek odgrywał ważne znaczenie jako jedno z centrów ruchów reformacyjnych. Podobnie jak inne miasta śląskie, uległ znacznym zniszczeniom w okresie wojny trzydziestoletniej i w konsekwencji stracił swoją dotychczasową pozycję. W czasie swojej długiej historii przechodził w ręce kolejnych właścicieli: początkowo należał do książąt piastowskich, później podlegał władcom czeskim, następnie Habsburgom, w XVIII wieku stał się miastem pruskim. W granicach polskich znalazł się dopiero w roku 1945. Do zabytkowych obiektów architektonicznych należą: kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z przełomu XIV i XX wieku, wieża ratuszowa, kamienice, zachowany fragment murów miejskich.

Piekary Śląskie

Miasto położone jest na obszarze województwa katowickiego. Liczba mieszkańców przekracza 67 tysięcy. W początkowym okresie swojego istnienia był to ośrodek górniczy. W XIII wieku stał się on częścią Korony Czeskiej, a w wieku XX państwa Habsburgów. Piekary rozsławione zostały obecnością obrazu Matki Boskiej Piekarskiej uznawanego za cudowny. Od wieków przybywają do niego pielgrzymki wiernych, czciciele kultu Matki Boskiej Piekarskiej. Miasto zasłynęło też poprzez fakt, że założona została tu pierwsza drukarnia polskojęzyczna na obszarze Śląska. Wydarzenie to miało miejsce w roku 1840. Ruchy społeczne i walki zbrojne przypadające na okres 1919-1921 zjednoczyły mieszkańców, którzy czynnie brali w nich udział. Na mocy plebiscytu z roku 1920 Piekary przypadły w udziale Polsce i tak już zostało do dzisiejszego dnia. Oficjalnie prawa miejskie ośrodek ten otrzymał dopiero w XX wieku. Na obszarze miasta i w jego pobliżu zalegają złoża cynku, ołowiu i węgla kamiennego, które w pewnym stopniu są pozyskiwane. Do najważniejszych zabytków zalicza się: kościół Najświętszej Marii Panny i Kościół św. Bartłomieja.

Ząbkowice Śląskie

Miasto położone jest nad rzeką Budzówką, na terenie byłego województwa wałbrzyskiego. Ludność miasta liczy około 17,4 tysięcy mieszkańców. Ząbkowice ufundował Henryk I Brodaty, a prawa miejskie otrzymały jeszcze w XIII wieku. W tym czasie zaczęły powstawać warsztaty rzemieślnicze, mieszkańcy parali się handlem. Pod koniec średniowiecza miasto zasłynęło z tkactwa. Historia Ząbkowic podobna jest do historii wielu innych miast tego regionu. Kolejno należały one do Piastów Śląskich, następnie do państwa czeskiego, a później stały się własnością Habsburgów. Również i Ząbkowic nie ominęła, krwawa dla całego Śląska, wojna trzydziestoletnia. Po okresie panowania pruskiego, który rozpoczął się w roku 1742 wróciły do Polski (po zakończeniu drugiej wojny światowej). Obszar otaczający miasto jest w znacznej mierze wykorzystywany rolniczo, w związku z czym Ząbkowicom przypada funkcja obsługi tego regionu. Oprócz tego w mieście funkcjonują zakłady szklarskie, zakłady przetwórstwa rolno- spożywczego oraz rozwijają się pewne branże przemysłu elektrotechnicznego. Do najważniejszych zabytków miasta należą: pozostałości fortyfikacji wokół miasta, kościół Św. Anny, zespół klasztorny (Dominikanie), most Św. Jana, ratusz i inne.

Siemianowice Śląskie

Miasto położone jest na obszarze Wyżyny Śląskiej, w granicach województwa katowickiego. Zamieszkuje go 78 tysięcy osób. Pierwsze zapiski na temat Siemianowic pochodzą z wieku XIV, wówczas jednak była to osada wiejska. Jej rozwój nastąpił znacznie później, a mianowicie dopiero w XVIII wieku kiedy został zakupiony przez rodzinę Henckel von Donnersmarck. Nowi właściciele zaczęli rozwijać górnictwo węgla kamiennego, jako że warunki naturalne były pomyślne. Wskutek tego utworzone zostały niewielkie osiedla w pobliżu kopalni, które w późniejszym czasie wchłonięte zostały przez Siemianowice. Ważnym wydarzeniem w dziejach miasta było otwarcie Banku Ludowego stanowiącego przeciwwagę i konkurencję dla banków niemieckich. Kwitło życie kulturalne miasta, założono teatr. Miasto w granicach Państwa Polskiego znalazło się już w okresie międzywojennym. W czasie drugiej wojny światowej władze hitlerowskie umieściły na terenie miasta kilka obozów pracy oraz placówkę obozu oświęcimskiego. W okresie PRL-u gwałtownie rozwijało się tutaj górnictwo węgla kamiennego oraz hutnictwo. Do dziś jest to ważny ośrodek wchodzący w skład Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

Katowice

W nowym podziale administracyjnym państwa miasto stało się siedzibą województwa śląskiego. Liczba mieszkańców wynosi 338 tys. Jest jednym z największych przemysłowych miast Polski, w którym decydującą rolę odgrywa górnictwo węgla kamiennego i związane z tym kopalnie takie jak: Katowice, Wujek, Wieczorek, Kleofas. Dobrze rozwinięte jest również hutnictwo żelaza (huty Ferrum i Baildon), cynku i miedzi (walcownia miedzi) oraz cały związany z tym park maszynowy tj. urządzenia wydobywcze, maszyny do przeróbki surowców mineralnych, urządzenia transportowe jak również jednostki dokonujące remontów i przeglądów tych maszyn. Ponadto duży udział mają zakłady przemysłu elektrotechnicznego (fabryka lamp żarowych czy wytwórnia urządzeń sygnalizacyjnych), metalowego, spożywczego, wytwórnia porcelany, artykułów optycznych, a także firmy budowlane i biura projektowe. Górnictwo jak i cały przemysł górniczy z tym związany przechodzi w chwili obecnej fazę restrukturyzacji. Nieodzownym elementem eksploatacji różnego rodzaju złóż są często pojawiające się tąpnięcia, które w konsekwencji zmieniają ukształtowanie terenu. Ukształtowanie terenu ulega przekształceniom m. in. wskutek usypywania hałd. Oprócz mian w ukształtowaniu terenu bardzo szkodliwa jest również emisja do atmosfery gazów i pyłów, która wynosi 236 t na km2, gdy średnia krajowa w 1991 to 25 t. Katowice stanowią nie tylko potężny ośrodek górniczy i hutniczy lecz także ważne centrum kulturalne i naukowe. W Katowicach mieszczą się m.in. Uniwersytet Śląski, akademie: muzyczna, ekonomiczna, wychowania fizycznego, Wyższe Seminarium Duchowne, Śląski Instytut Naukowy, oddział PAN i Główny Instytut Górnictwa.

Historia miasta sięga czasów średniowiecznych, kiedy to na omawianym obszarze istniało kilka osad rolniczych. Podobnie jak większość miast śląskich przechodziło ono w ręce kolejnych właścicieli: Czech, następnie Prus. Pierwszą hutą w pobliżu miasta założono w roku 1804, była nią huta żelaza w nieodległej miejscowości Wełnowiec. Obok hutnictwa żelaza rozwijała się produkcja cynku, na co pozwalało występowanie bogatych złóż tej rudy. Ważnym wydarzeniem w historii Katowic było połączenie go linią kolejową z Wrocławiem, Krakowem oraz Warszawą. W ten sposób możliwy stał się masowy przewóz surowców, produktów hutniczych, a także przepływ ludności. W okresie wzmożonych akcji germanizacyjnych społeczność miejska jednoczyła się by razem przeciwdziałać niemieckiemu naporowi. W okresie międzywojennym przypadły w udziale odrodzonemu Państwu Polskiemu. W tym czasie rozszerzono granice administracyjne miasta na sąsiednie osady: Bogucice, Byrnów, Dąb, Ligotę, Roździeń, Załęże oraz Zawodzie. Okres drugiej wojny światowej był bardzo ciężki dla mieszkańców Katowic; wiele osób poniosło śmierć w wyniku walk wojennych, około 80 mieszkańców rozstrzelano. Liczne były obozy pracy przymusowej. Katowice nie dysponują wieloma zabytkami. Do najcenniejszych obiektów zalicza się drewniany kościół w stylu gotyckim wybudowany w roku 1510 oraz siedemnastowieczny spichlerz.

Cieszyn

Miasto położone jest na obszarze Pogórza Sudeckiego, tuż przy granicy państwowej, która w tym miejscu przebiega rzeką Olzą. Rzeka ta dzieli miasto na część polską i czeską. Przed ostatnią reformą administracyjna państwa Cieszyn znajdował się w województwie bielskim. Obecnie zamieszkany jest prze około 40 tysięcy osób.

Historia miasta sięga odległej przeszłości. Według kronik w miejscu dzisiejszego Cieszyna już w VIII wieku istniała osada słowiańska. Jednak miastem stała się ona dopiero w roku 1364. W okresie podziału dzielnicowego przypadł w udziale Księstwu Śląskiemu, później Piastowskiemu. Okres świetności miasta przypada na wiek XVI, kiedy stanowił ważny ośrodek rzemieślniczy i handlowy. Na jego dobrą kondycję wpływ miała również reformacja. W XVII wieku stał się podległy Habsburgom. Od roku 1920 należy na powrót do Polski. Obecnie spełnia on rolę ważnego centrum przemysłowego, w którym dominuje przemysł elektromaszynowy. Ważnymi gałęziami są również: przemysł spożywczy, lekki i chemiczny. Najstarszym zabytkiem Cieszyna jest Kościół Świętego Mikołaja wzniesiony w XI wieku w stylu romańskim. Cenne są również inne budowle sakralne miasta jak choćby kościół Marii Magdaleny.