Urbanizacja, tzw. umiastowienie, jest to proces przemian społeczno-ekonomicznych i przestrzennych polegający na rozwoju miast i wzroście liczby ludności miejskiej.
Istnieje wiele kryteriów wyróżniania miast, w zależności od specyfiku kraju, w którym występują. Wyróżnia się je m. in. na podstawie kryteriów:
- prawno-administracyjnych, według których miastem jest osiedle, któremu nadano prawa miejskie.
- fizjonomicznych - według charakteru zabudowy.
- ekonomicznych - według struktury zatrudnienia mieszkańców, przede wszystkim według procenta ludności wykonującej zawody pozarolnicze.
- infrastrukturalnych - według stopnia rozwoju infrastruktury miejskiej.
- socjalnych - według stopnia rozpowszechnienia miejskiego stylu życia.
- kulturalnych - według stopnia koncentracji ośrodków naukowych oraz centrów kulturalno-oświatowych,
- wielkościowych - według liczby mieszkańców - jest to najpowszechniej wykorzystywane kryterium. Jednak różni się w poszczególnych państwach.
Miasta posiadają różnorodne funkcje, które zmieniały się na przestrzeni wieków. W średniowieczu na przykład za miasto uznawano osiedle o charakterze obronnym wraz z handlowym podgrodziem. Obecnie miasta pełnią między innymi następujące funkcje:
- administracyjne,
- komunikacyjne,
- przemysłowe,
- handlowe,
- religijne,
- turystyczno-wypoczynkowe,
- kulturalno-oświatowe.
Na kształt miasta i jego funkcje często wpływają czynniki środowiskowe. Ich rozwój bądź też zahamowanie rozwoju zależą m. in. od ukształtowania powierzchni (np. wysokie góry są barierą rozwoju miast), stosunków wodnych (możliwość zapewnienia mieszkańcom stałego dostępu do wody), bogactw naturalnych (np. miasta rozwijały się bądź rozwijają często w miejscach wydobycia surowców mineralnych, a po ich wyczerpaniu upadają). Jednak wraz z postępującym rozwojem naukowo-technicznym rola warunków środowiskowych jako czynników miastotwórczych ulega zmniejszeniu. Na przykład, dzięki nowoczesnym środkom transportu możliwe jest wznoszenie osiedli z dala od występowania surowców naturalnych.
W ostatnich latach postępuje rozwój ośrodków miejskich, które przekształcają się w coraz większe formy miejskie. Są to:
- aglomeracja - zespół miast powiązanych ze sobą silnymi więzami gospodarczymi i komunikacyjnymi. Aglomeracje mogą być monocentryczne, tzn. z jednym miastem głównym (np. aglomeracja Paryska) lub policentryczne, złożone z kilku równych sobie ośrodków, tzw. konurbacja (np. aglomeracja Nowy Jork - Filadelfia, Trójmiasto).
- megalopolis - jest to zespół aglomeracji miejskich. Największy tego typu obszar istnieje na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych między Bostonem na północy a Waszyngtonem na południu, zajmuje około 146 km² powierzchni, a zamieszkuje go ponad 44 mln ludzi.
Stopień urbanizacji na świecie nie jest jednakowy. Liczy się go na podstawie procentowego udziału ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności kraju i jest to tzw. współczynnik urbanizacji. Najniższy współczynnik występuje w krajach afrykańskich, np. w Rwandzie wynosi 7%, oraz w krajach azjatyckich, np. w Afganistanie równa się 19%. Najwyższy poziom urbanizacji występuje w krajach Europy Zachodniej, zwłaszcza w Belgii, gdzie osiąga 97% oraz Wielkiej Brytanii - 92%.
