Właściwości i wpływ etanolu na zdrowie człowieka

Alkohol etylowy (etanol) to jednowodorotlenowy alkohol alifatyczny, który posiada dwa atomy węgla w swojej cząsteczce. Ten związek organiczny posiada wzór sumaryczny C₂H₅OH. Etanol jest bezbarwną palną cieczą o charakterystycznym zapachu. Pali się on niebieskim płomieniem i łatwo miesza się z wodą. Temperatura wrzenia alkoholu etylowego ma wartość 78,4°C. Substancja ta łatwo ulega utlenieniu do aldehydu octowego. Alkohol etylowy otrzymywany jest albo na drodze fermentacji alkoholowej z cukrów, albo w procesie syntezy z etylenu lub aldehydu octowego. Sumaryczne równanie procesu fermentacyjnego, który w rzeczywistości jest złożony, można przedstawić następująco:

C₆H₁₂O₆ → 2C₂H₅OH + 2CO₂

O właściwościach chemicznych alkoholi decyduje obecność grupy hydroksylowej w cząsteczce. Przykładowymi reakcjami, którym ulegają alkohole są:

• reakcja z metalami aktywnymi, takimi jak sód, magnez. W reakcji powstają alkoholany metalu, podobne w swej budowie do soli:

2CH₃ ─ CH₂ ─ OH + 2Na → 2CH₃ ─CH₂─ONa + H₂

• reakcja z halogenowodorami

R-OH + HX → RX + H₂O

CH_3­ ─ CH₂ ─OH + HCl → CH₃ ─ CH₂─Cl + H₂O

• reakcja z trójhalogenkami fosforu

R-OH + PX₃ → RX + H₃PO₄ (PX₃ = PBr₃, PI₃)

• reakcja dehydratacji, która zachodzi w środowisku kwaśnym i prowadzi do otrzymania odpowiednich alkenów

CH₃-CH₂OH → CH₂=CH₂ + H₂O

Alkohol etylowy ma właściwości amfoteryczne.

Etanol jest szeroko stosowany jako surowiec w produkcji estrów, eterów, chloroformu. Alkohol etylowy znalazł zastosowanie jako rozpuszczalnik, surowiec w wielu syntezach chemicznych, w przemyśle kosmetycznym (w produkcji perfum i wód toaletowych), w przemyśle farmaceutycznym. Jest on także dodatkiem do paliw silnikowych i wykorzystuje się go w przemyśle spożywczym (do produkcji napojów oraz w cukiernictwie do wyrobu cukierków, tortów, itp.).

Jednym z najbardziej rozpowszechnionych uzależnień na świecie jest alkoholizm. Alkoholizm (uzależnienie od alkoholu, choroba alkoholowa) polega na nadmiernym, ciągłym spożywaniu alkoholu. Alkoholizm polega na niekontrolowanym piciu i może być przyczyną przedwczesnej śmierci. Powodem sięgania po alkohol jest jego rozluźniające, rozhamowujące i euforyzujące działanie. Rozwijanie się uzależnienia od alkoholu jest zależne od wielu społecznych i indywidualnych czynników ryzyka. Alkoholizm zaczyna się i rozwija najczęściej bez wiedzy chorego. Może on doprowadzić do przedwczesnej śmierci.

Alkoholizm jest to choroba, w której można wyróżnić kilka etapów. Pierwszym badaczem, który w sposób usystematyzowany przedstawił fazy choroby alkoholowej był Elvin Morton Jellinek. W 1960 roku w opublikował pracę pod tytułem "Koncepcja alkoholizmu jako choroby", w której przedstawił, w jaki sposób dochodzi do powstawania i pogłębiania się uzależnienia od alkoholu.

• Pierwszą fazą alkoholizmu jest tak zwana faza wstępna, prealkoholowa, która trwa od kilku miesięcy do kilku lat. W fazie tej obserwuje się picie towarzyskie dla przyjemności. Obserwuje się wzrost tolerancji na alkohol oraz ilości spożywanego alkoholu. Pijący zaczyna szukać okazji, w których prawdopodobnie pojawi się alkohol.
• Pojawienie się luk w pamięci (tzw. palimpsestów) sygnalizuje o rozpoczęciu się kolejnej fazy choroby alkoholowej. Po wypiciu pojawiają się "dziury pamięciowe", całe fragmenty wydarzeń znikają z pamięci. Mimo próby obrony pozorów rozumności i ciągłości postępowania coraz więcej rzeczy dzieje się poza świadomością osoby uzależnionej. Faza ta nazywana jest fazą ostrzegawczą. Picie alkoholu przynosi osobie pijącej ulgę, poprawia samopoczucie i uwalnia od stresu i napięć. Alkohol jest pity chciwie, bardzo często po kryjomu i w samotności. Zaczynają pojawiać się wyrzuty wynikające z częstym upijaniem się.
• Utracenie kontroli nad piciem wiąże się z początkiem fazy krytycznej. Faza ta objawia się również ciągami picia przerywanymi okresami całkowitej abstynencji. Od czasu do czasu człowiek dostrzega, że picie wymyka się spod jego kontroli i próbuje udowodnić sobie lub innym, że potrafi nad tym zapanować, jednak próby te kończą się niepowodzeniem. Osoba uzależniona ma wyrzuty sumienia, czuje się winna. Usprawiedliwia swoje picie i bardzo często się oszukuje. Alkohol pełni rolę dominująca w życiu. Alkoholik zaniedbuje rodzinę, pracę, znajomych i zainteresowania. Mogą wystąpić agresywne zachowania i konflikty z prawem. Osoba uzależniona przestaje dbać o swój wygląd, nieregularnie się odżywia. Zmniejsza się coraz bardziej tolerancja na alkohol. Pojawia się poranne picie. Spożywanie alkoholu przez osobę uzależnioną staje się coraz bardziej widoczne dla otoczenia. Alkoholik traci szacunek dla samego siebie.
• Faza przewlekła chroniczna pojawia się wraz z rozpoczęciem wielodniowych ciągów. Jest to ostatni etap rozwoju uzależnienia od alkoholu. Spada tolerancja na alkohol. Często rozpada się rodzina, następuje upadek moralności, zdarzają się kradzieże. Osoba uzależniona w tej fazie alkoholizmu zatraca zdolność logicznego myślenia. Występują stany lękowe i depresje. Zaczynają się pojawiać fizyczne następstwa alkoholizmu. Może wystąpić marskość wątroby, polineuropatia (czyli zespół uszkodzenia nerwów obwodowych), padaczka alkoholowa oraz psychozy alkoholowe, czyli "delirium". Pojawiają się objawy zespołu abstynencyjnego (czyli osłabienie, bóle głowy, nudności, drżenie, zaburzenia nastroju, wymioty, zaburzenia snu, jadłowstręt, kołatanie serca, lęki, poty). Objawy te znikają po spożyciu alkoholu.

Szczególnie wrażliwy na działanie alkoholu etylowego jest układ nerwowy. Właśnie w układzie nerwowym najwcześniej występują skutki spożywania neurotoksycznego etanolu. Powstawanie patologicznych zmian w tym układzie jest związane z niedoborem witamin (przede wszystkim witaminy grupy B), który jest wynikiem spożywania alkoholu. Wątroba, w której metabolizowana jest większość alkoholu, reaguje na jego nadmierną ilość kolejno: stłuszczeniem, czyli odkładaniem się tłuszczu w komórkach wątroby (u 90% osób pijących intensywnie), zapaleniem (u 40% lub według innych autorów u 10-15%), zwłóknieniem a w końcu marskością (15-30% lub według innych autorów u 8-10%). Marskość wątroby polega na zwłóknieniu tego narządu i jego fragmentacji. Powoduje to niewydolność wątroby i nadciśnienie w żyle wrotnej, które jest przyczyną powstawania i pękania żylaków w przełyku, a w następstwie pojawiają się silne krwotoki.Chorzy na marskość wątroby łatwo ulegają różnego rodzaju infekcjom.

Około 65% ostrych i przewlekłych zapaleń trzustki oraz związane z nimi uszkodzenia tkanki gruczołowej mają u podłoża nadmierne spożywanie alkoholu. Długotrwałe intensywne spożywanie alkoholu powoduje schorzenia układu sercowo-naczyniowego, takie jak arytmię, udary mózgu, nadciśnienie i kardiomiopatię. Spotykane często, u osób nadmiernie pijących, przewlekłe zapalenia błony śluzowej tchawicy i oskrzeli prowadzą do zwiększonej podatności na choroby układu oddechowego. U osób palących i nadużywających alkoholu 10-krotnie częściej występuje rak jamy ustnej, krtani oraz tchawicy. Pojawiają się też takie dolegliwości jak: uczucie suchości, pieczenie języka, zaczerwienienie gardła, uczucie niesmaku, itp. Alkohol działa na przełyk drażniąco i odwadniająco. Chemicznie i mechanicznie podrażnia wewnętrzną warstwę jego błony śluzowej. Ma to miejsce szczególnie podczas wymiotów, które nadrywają błonę śluzową. Alkohol jest jednym z najsilniejszych środków pobudzających w żołądku wydzielanie kwasu solnego. W połączeniu z nieregularnym, niepełnowartościowym odżywianiem się, a także różnymi sytuacjami stresowymi, w które obfituje życie każdego pijącego bez umiaru, prowadzi do nieżytu żołądka i choroby wrzodowej.

Nadużywanie alkoholu jest także przyczyną zwiększonego ryzyka zakażenia wirusem HIV i zarażenia chorobami wenerycznymi. Na skutek działania alkoholu na przewód pokarmowy i wątrobę pojawiają się zmiany skórne. Szczególnie widoczne są zmiany naczyniowe i przebarwienia na twarzy, zapalenie spojówek, obrzęki i przekrwienie twarzy. Bardzo często zmianom tym towarzyszy świąd. Spożywanie alkoholu jest przyczyną zwiększonego ryzyka wystąpienia nowotworów, przede wszystkim wątroby, gardła, krtani, tchawicy i przełyku.

U kobiet, które spożywają alkohol podczas ciąży obserwuje się znacznie częściej samoistne poronienia i przedwczesne porody. Najpoważniejszym powikłaniem związanym z piciem alkoholu w czasie ciąży jest alkoholowy zespół płodowy. Objawami alkoholowego zespołu płodowego są: niska masa urodzeniowa, opóźnienie w rozwoju, zły stan ogólny dziecka (np. często występujące wady serca i deformacje stawów) i wady rozwojowe. Bardzo często spotykane są zaburzenia neurologiczne, a przede wszystkim upośledzenie umysłowe.

Szkodliwe działanie alkoholu na organizm człowieka polega także na utracie tak zwanych pierwiastków śladowych (wanadu, krzemu, magnezu, itp.) i niedoborze witamin, bez których prawidłowe funkcjonowanie organizmu nie jest możliwe. Nie jest także prawda, że alkohol to środek rozgrzewający, ponieważ nie podnosi on temperatury ciała, a odczuwalne przez osobę pijącą alkohol ciepło jest wynikiem rozszerzenia naczyń krwionośnych znajdujących się tuż pod skórą. Spożywanie alkoholu sprzyja także uszkodzeniom ciała w wyniku wypadków, pobić oraz samookaleczeń.

Alkohol i produkty jego przemiany wywierają niekorzystny wpływ na układ krążenia. Zaburzenia akcji serca, gwałtowne rozszerzenie czy zwężenie naczyń krwionośnych, stymulowane jest przez wiele bodźców. Jednym z nich może być alkohol. Krótkotrwałe zaburzenia akcji serca spowodowane przez alkohol nie pozostawiają śladów. Długotrwałe zaś, spowodowane stałym nadużywaniem alkoholu, doprowadzają do trwałych uszkodzeń. U ludzi nadużywających alkoholu występują różne dolegliwości serca i naczyń krwionośnych.

Metabolizm alkoholu przebiega odmiennie u kobiet niż u mężczyzn, dlatego występowanie szkód zdrowotnych jest u nich częstsze. Po spożyciu takiej samej ilości alkoholu jego stężenie we krwi kobiety jest o 40% większe niż u mężczyzny. Te istotne różnice wynikają z mniejszej masy, innego składu ciała i różnic w metabolizmie i w czynnościach gruczołów wydzielania wewnętrznego.

Prócz szkodliwego oddziaływania alkoholu na organizm człowieka dorosłego, a w szczególności na młodzież, jest on także przyczyną wielu patologii społecznych. Alkoholizm jest chorobą obciążoną szczególnym piętnem, wokół której krąży wiele mylnych informacji i mitów. Właśnie z powodu mylnych wyobrażeń i fałszywych mitów nie potrafimy zwykle rozpoznać alkoholizmu w naszym najbliższym otoczeniu. Zgodnie z omówioną w skrócie koncepcją alkoholizmu jako choroby, uznaną już przez ponad 35 lat temu przez Światową Organizację Zdrowia, jedynym właściwym podejściem do alkoholika powinno być leczenie. Leczenie - według najnowocześniejszych koncepcji - polega na pomocy alkoholikowi w nauczeniu się funkcjonowania we wszystkich życiowych sytuacjach bez alkoholu. W polskim lecznictwie odwykowym w ciągu ostatnich kilkunastu lat właściwie zmieniło się wszystko. Uległ także zmianie proces kształcenia personelu i sposób organizacji udzielania świadczeń. Zmieniła się metoda pomagania uzależnionym od alkoholu i członkom ich rodzin. Przyjęto w Polsce model leczniczy oparty na psychoterapii. Bardzo ważna jest również pomoc rodziny.