PŁAZIŃCE

Robaki te, zwane są płaskimi ze względu na swe grzbietobrzuszne spłaszczenie ciała - nadaje to im symetrię dwuboczną. Całe ciało pokryte jest nabłonkiem, który zbudowany jest z jednej warstwy komórek. Jeśli dany osobnik żyje wolno - nabłonek posiada rzęski, które ułatwiają mu poruszanie się. Pod warstwą nabłonkową leży tkanka mięśniowa podzielona na warstwy - okrężną oraz podłużną. Płazińce nie posiadają jamy ciała, gdyż wnętrze - poza narządami - wypełnione jest tkanką parenchymatyczną, której komórki są ściśle upakowane. Takie upakowanie nadaje sprężystość oraz określony kształt ciała - zatem parenchyma pełni rolę podobną do szkieletu. Dzięki niej ponadto możliwy jest ruch płazińców poprzez wyginanie ciała, zależnie od skurczów mięśni.

Układ pokarmowy jest bardzo prymitywny i działa podobnie do układu jamochłonów. Jednak wiele płazińców nie posiada jako takie przewodu pokarmowego, a wchłanianie odbywa się dzięki wchłanianiu przez powłoki ciała. Podobnie się m rzecz z układem oddechowym - nie występują tu żadne narządy. U pasożytów zachodzi oddychanie beztlenowe, a u osobników wolno żyjących wymiana gazowa następuje poprzez powłoki ciała. Przy takiej wymianie gazowej bardzo korzystne jest spłaszczone ciało.

Układu krwionośnego także nie ma. Natomiast do transportu składników pokarmowych wykorzystywany może być układ pokarmowy (jeśli występuje) oraz specjalnie powstałe wpuklenia.

Układ nerwowy ma dość prostą budowę - znajdują się w nim dwa zwoje głowowe i wychodzące z nich dwa pnie nerwowe. W układzie wydalniczym występują nefrydia, które odpowiadają za osmoregulację oraz usuwają zbędne ilości wody z organizmu. Z nefrydiów wychodzą kanaliki, które tworzą jeden wspólny kanał zbiorczy - dokładniejsza struktura zależy od gatunku.

Układ rozrodczy ma złożoną strukturę. Większość płazińców jest hermafrodytami. Zapłodnienie jest u nich krzyżowe

WIRKI

Należą do płazińców wolno żyjących. Zamieszkują głównie środowisko wodne, rzadko tylko można je spotkać na lądzie. Do poruszania się używają rzęsek na nabłonku. Ich ruch sprawia, że wokół ciała powstają nieduże wiry wodne, stąd wzięła się też ich nazwa. Większe wirki oprócz ruchów rzęsek wykorzystują także do lokomocji mięśnie ciała - wyginając się. Wirki posiadają jedną parę oczu. Wirki rozwijają się w sposób prosty - nie przechodzą przeobrażenia, a po wykluciu z jaja, młode wyglądem przypominają dorosłe osobniki.

Jednym z przedstawicieli wirków jest wypławek biały. Jak sama nazwa wskazuje jego ciało ma kolor biały. Przez powłoki ciała jest dobrze widoczny przewód pokarmowy. Jest on zbudowany z gardzieli, która może być wysuwana oraz odgałęzień w postaci trzech jelit (które dalej także się rozdzielają na drobniejsze wypustki).

Innym przedstawicielem jest wypławek czarny, którego barwa ciała jest ciemna. Jego oczy leżą na jaśniejszych plamach na ciele. Natomiast przewodu pokarmowego nie można zauważyć.

Kolejnym przykładem wirka jest wielooczka czarna, która jest często mylona z wypławkiem czarnym. Jednak po bliższym przyjrzeniu się można zauważyć istotną różnicę w postaci dużo większej liczby oczu - jest ich aż 30.

Wypławki generalnie preferują czyste, choć porośnięte roślinnością zbiorniki wodne, niezbyt głębokie. Są także gatunki żyjące w rwących potokach na terenach gór. Jednak swoje życie wolą spędzać z dala od promieni słonecznych, ukryte pod roślinami i kamykami.

Charakterystyczną cechą wirków jest to, że wykazują dużą odporność na głód - w warunkach, kiedy nie są w stanie zdobyć pożywienia - używają swoich komórek ciała, malejąc, ale bez istotnych zmian w ogólnej sprawności ruchowej. Znane są też takie gatunki, które potrafią regenerować swoje ciało.

PASOŻYTNICTWO

Pasożytami nazywamy organizmy, które dla własnych korzyści niszczą pobierają pokarm z innych żywych organizmów, przynosząc im szkodę. Dobrym przykładem pasożyta zewnętrznego jest pchła, która żyje na włosach swojego gospodarza. Natomiast przykładem pasożyta wewnętrznego jest glista ludzka żyjąca w przewodzie pokarmowym człowieka.

Pasożyty wewnętrzne ze względu na warunki, w jakich żyją - nie potrzebują oczu czy narządów ruchu, więc ich nie posiadają. Natomiast niezbędny jest im jakiś aparat czepny, pozwalający im utrzymać się w odpowiedniej części przewodu pokarmowego żywiciela oraz naskórek, który nie ulega trawieniu kwasami żołądkowymi - więc je mają. Pasożyty wykazują również zdolność do oddychania beztlenowego - czerpania energii z procesu rozkładania glukozy. Mimo niewielkiej wydajności tego oddychania (bo jedynie 5%), pasożyty wykorzystują tą formę, jako że w środku układu pokarmowego gospodarza nie ma tlenu. Niektóre pasożyty nie straciły możliwości oddychania tlenowego, np. tasiemce czy przywry, i kiedy mają okazję, to z niej korzystają.

U większości pasożytów do prawidłowego rozwoju konieczna jest zmiana gospodarza. Gospodarzem pośrednim nazywa się organizm, w którym żyją formy młodociane. Natomiast gospodarzem ostatecznym jest organizm, w którym żyje forma dorosła. Z żywiciela ostatecznego wydalane są jaja, które zjada żywiciel pośredni. W nim rozwijają się larwy, a następnie poprzez zjedzenie mięsa z żywiciela pośredniego zaraża się żywiciel ostateczny.

Do pasożytnictwa organizmy te musiały się przystosować:

  • zlikwidowały niepotrzebne układy - krwionośny, oddechowy oraz pokarmowy
  • wykształciły odpowiedni naskórek
  • posiadają narządy rozrodcze obu płci - są hermafrodytami
  • posiadają narządy czepne w postaci przyssawek bądź haczyków
  • mają zdolność oddychania beztlenowego
  • zmieniają żywicieli
  • ich skóra nie wytwarza barwników
  • nie posiadają zbędnych narządów zmysłowych oraz ruchowych

PRZYWRY

Należą do robaków płaskich. Długość ich ciała dochodzi najwyżej do 5 cm. Są pasożytami kręgowców. Kształtem przypominają liście. Przywry posiadają specjalny naskórek złożony z dwóch rodzajów komórek - powierzchniowe są bez jąder, z licznymi mitochondriami, a wewnętrzne - luźno poukładane i większe. Taka budowa daje możliwość pobierania pokarmu przez skórę.

Narządami czepnymi są dwie przyssawki, znajdujące się na obu końcach ciała. Układ pokarmowy jest prosto zbudowany. Składa się przełyku oraz dychotomicznie rozgałęzionego jelita. Motylica wątrobowa, jako że jest dość duża, może posiadać dalsze, drobniejsze rozgałęzienia jelita.

Układ rozrodczy zajmuje najwięcej miejsca w organizmie przywr. Zazwyczaj przywry posiadają narządy rozrodcze obu płci (są hermafrodytami). Ich rozwój jest złożony. Larwy mają zdolność do powielania samych siebie - dając kolejne pokolenia larw (zachodzi to przez partenogenezę). Żywicielami pośrednimi są ślimaki, potem ryby. Niekiedy larwy żyją wolno, poza ciałem żywicieli - jednak tylko do czasu znalezienia nowego gospodarza.

TASIEMIEC

Należy do płazińców. Bytuje w jelitach wielu kręgowców. Jego ciało ma postać taśmy - strobili, zbudowanej z licznych segmentów oraz główki i szyjki. Na główce występuje narząd czepny - przyssawki i haki. Szyjka z kolei jest miejscem powstawania kolejnych członów taśmy. Im dalej od szyjki, tym segmenty są starsze. Każdy segment zawiera cały układ rozrodczy potrzebny do produkcji jaj. Tasiemce są hermafrodytami, a do zapłodnienia może dochodzić nie tylko pomiędzy członami dwóch osobników, ale również pomiędzy segmentami jednego tasiemca, a nawet w jednym segmencie. W miarę rozwoju, zanikają wszystkie układy w segmencie, a zostają w nim jedynie jaja. Końcowe człony są odrywane i wydalane wraz z kałem. Różne gatunki mogą posiadać w swoim rozwoju wiele larw, żyjących w wielu gospodarzach, zanim osiągną dojrzałość.

Oto przykłady kilku najczęściej występujących tasiemców:

TASIEMIEC UZBROJONY - jego długość może dochodzić do 4 m. Na główce poza przyssawkami posiada także haczyki. Bytuje on najczęściej w jelitach ludzi. Natomiast żywicielami pośrednimi są zazwyczaj świnie. W ich tkance mięśniowej dochodzi do rozwoju wągrów. Bardzo niebezpieczna jest obecność wągrów u ludzi, gdyż larwa może zagnieździć się w takich miejscach, jak oczy lub mózg, co w konsekwencji może wywołać groźne powikłania.

TASIEMIEC NIEUZBROJONY - jest znacznie dłuższy i osiąga nawet 12 m długości. Ten tasiemiec także bytuje w jelitach. Nie posiada jednak haczyków, a jedynie przyssawki - jako narząd czepny. Żywicielami pośrednimi są krowy. Wągry osiedlają się w mięśniach

TASIEMIEC BĄBLOWIEC - jest znacznie mniejszy od pozostałych i osiąga maksymalnie 6 cm. Jest on pasożytem psa. Ale żywicielami pośrednimi są krowy, owce, świnie, ale też i człowiek. Jest on groźnym pasożytem, gdyż jego wągry zagnieżdżają się w wątrobie i w miarę rozwoju przyczyniając się do powstawania stanów zapalnych tego narządu.

TASIEMIEC MÓZGOWIEC - osiąga ok. metra długości i także jest pasożytem psów. Żywicielami pośrednimi są tylko owce. Jest także niebezpieczny, gdyż wągry osiadają w mózgu, co jest przyczyną śmierci (choroba nazywa się kołowacizną)

OBLEŃCE

Są nazywane robakami obłymi, ze względu na kształt ciała. W przeciwieństwie do płazińców, posiadają jamę ciała oraz układ pokarmowy.

Jama ciała z płynną substancją obejmuje przestrzenie pomiędzy warstwą mięśni a przewodem pokarmowym. Podczas poruszania się, substancja w jamie się przemieszcza, transportując składniki pokarmowe, produkty przemiany materii oraz gazy. Oczywiście poza rolą transportową, płyn ten także działa jak szkielet - jego ciśnienie nadaje odpowiednią sprężystość oraz kształt. Ciśnienie tego płynu jest zależne od kurczących się mięśni, dlatego ułatwia również poruszanie się.

Układ pokarmowy posiada wyraźną rurę, łączącą otwór gębowy z odbytowym. Obrabianie pożywienia w takim systemie zachodzi w sposób przepływowy. Dzięki temu części układu pokarmowego mogą zostać podzielone ze względu na konkretne funkcje, jakie pełnią (np. pobieranie pokarmu, trawienie, absorpcja oraz wydalanie niestrawionych resztek. Umożliwiło to również pobieranie pokarmu w trakcie trawienia innej porcji.

WROTKI

Należą do obleńców, jednak ich rozmiary są zbliżone do wielkości pierwotniaków. Żyją w środowisku wodnym. W przedniej części ciała posiadają podwójny wianek z rzęsek. Służy on do napędzania jedzenia do otworu gębowego. W tylnej części ciała zaś znajduje się noga. Występują one w większych ilościach w słodkowodnych akwenach, mokrej ziemi czy wilgotnych porostach. Można je spotkać na całej kuli ziemskiej. Ich pokarm stanowią niewielkie organizmy oraz resztki martwej materii organicznej. Wrotki są też pożywieniem dla innych, większych zwierząt, np. wirków, oczlików czy dafni.

Wrotki zazwyczaj mają postać samic, które rozmnażają się partenogenetycznie. Niekiedy jednak samice składają specjalne haploidalne jaja, z których wyklują się samce. Wtedy może dojść do zapłodnienia - i znowu powstanie pokolenie dzieworodnych samic. Jednak u niektórych wrotków w ogóle nie występuje pokolenie samców.

NICIENIE

Także należą do obleńców. Wśród nich mogą występować zarówno gatunki pasożytów, jak i wolno żyjące. Ich ciało jest zazwyczaj długie, na kształt nitki (stąd też nazwa). Maksymalnie osiągają 12 cm. Całe ciało jest pokryte kutikulą, która jest produkowana przez nabłonek. Oskórek jest specyficzny - przepuszcza wodę, ale nie przepuszcza trucizn, nawet tych, które rozpuszczają się w wodzie. Następnie położona jest warstwa mięśniowa podłużna. Dzięki niej możliwe jest pływanie, pełzanie czy kopanie korytarzy w ziemi - poruszanie się jak węże.

Budowa układu pokarmowego jest dość prosta. Zbudowany jest on z gardzieli (dobrze umięśnionej) i jelita w kształcie rury. Nicienie nie posiadają specjalnych narządów oddechowych. Pasożyty oddychają beztlenowo, natomiast formy wolno żyjące - tlenowo. Wymiana gazowa zachodzi przez powłokę ciała.

Wśród nicieni można spotkać zarówno pasożyty roślin, jak i zwierząt. Do nicienie pasożytujących na roślinach zaliczamy m.in.: mątwika buraczanego oraz ziemniaczanego, węgorka pszenicznego. Natomiast przykładami pasożytów zwierzęcych są: glista ludzka, owsik i włosień kręty.

GLISTA LUDZKA

Jest dość dużym nicieniem, bo może dochodzić do 35 cm długości. Bytuje ona w jelicie cienkim człowieka. stadia larwalne wędrują naczyniami krwionośnymi do płuc. Glista powoduje różnego typu dolegliwości związane z układem pokarmowym - przypominające zatrucie pokarmowe, a także anemię oraz ogólne osłabienie organizmu. Samica składa jaja, które są wydalane z kałem gospodarza. Do zarażenia się dochodzi na skutek zjedzenia jaj wraz z pożywieniem, które było nawożone ludzkimi fekaliami. Larwy wykluwają się w jelicie, a następnie przedostają się przez jego ściany i płyną wraz z krwią do płuc. Stamtąd drogami oddechowymi wracają do układu pokarmowego. W jelicie osiągają pełną dojrzałość i składają jaja.

OWSIK

Jest niewielkim nicieniem, którego długość nie przekracza 1,5 cm. Atakuje najczęściej małe dzieci. Bytuje w ich jelicie grubym. Główną dolegliwością, jaką wywołuje obecność owsików, jest swędzenie w okolicach odbytu oraz nadmierne pobudzenie nerwowe. Do zarażenia dochodzi na skutek zjedzenia jaj. Dość łatwo następuje także samozarażenie. Dorośli zarażają się w czasie korzystania z kąpieli w basenach. Ważna jest tu właściwa higiena osobista.

WŁOSIEŃ KRĘTY

Jest kolejnym pasożytem wśród nicieni. Osiąga niewielkie rozmiary, najwyżej 0,5 cm długości. Jest jednak niebezpieczny dla życia, gdyż większa ich ilość może nawet zabić. Do zarażenia się dochodzi na skutek zjedzenia mięsa wieprzowego z larwami. Dlatego nie należy spożywać mięsa niewiadomego pochodzenia.

Żywicielami pośrednimi mogą być: ludzie, szczury, świnie, psy czy koty, a nawet niedźwiedzie. Dorosłe osobniki bytują w jelicie cienkim, natomiast stadia larwalne - w tkance mięśniowej. Dolegliwościami wynikającymi z zarażenia tym pasożytem są: gorączka, bóle mięśniowe, problemy z krążeniem oraz metabolizmem i kłopoty z układem pokarmowym.