Jamochłony
Jamochłony krótko zdefiniować można jako organizmy o ciele podobnym
do dwuwarstwowego wora zakończonego charakterystycznymi wyrostkami (ramionami lub czułkami).
Budowa
Stułbia ma postać polipa o wydłużonym, workowatym ciele przyczepionym do podłoża
za pomocą tzw. stopy. W górnej partii ciała znajduje się otwór gębowy otoczony wieńcem
6 - 12 czułków.
Ciało chełbi przypomina parasol pozbawiony rączki i nosi nazwę tzw. meduzy. Otwór gębowy leży po spodniej stronie ciała i ma kształt czworokąta, z którego rogów wychodzą
na boki ramiona chwytne. Na obrzeżach ciała znajdują się często ciałka brzegowe, pełniące funkcje zmysłowe.
Jamochłony już od początku życia na Ziemi miały ciało o symetrii promienistej. Dla organizmów o takim typie budowy najistotniejsza jest orientacja góra - dół, a nie konkretne kierunki (pokarm, względnie wróg, może podchodzić z różnych stron).
Budowa ściany ciała jamochłonów:
Zewnętrzną warstwę ściany ciała tworzą komórki ektodermalne, wewnętrzna zaś komórki endodermalne. Pomiędzy nimi leżą komórki mezodermalne o funkcji wypełniającej
i wspierającej. Największy procent warstwy zewnętrznej stanowią komórki mięśniowo-nabłonkowe, pomiędzy którymi leży interstycjum. Rozwój komórek interstycjalnych prowadzi do powstania komórek parzydełkowych a u stułbi dodatkowo komórek płciowych.
Układ nerwowy wykształcił się w postaci dyfuzyjnej (rozproszonej). W takim przypadku brak jest centralnego układu nerwowego, obserwuje się jednak tendencję do gromadzenia neuronów w pobliżu otworu gastralnego. Parasol chełbi posiada na krawędziach 8 ropaliów - ciałek brzegowych, wewnątrz których znajduje się narząd równowagi - statocysta oraz prymitywne oczka rejestrujące jedynie natężenie światła.
Największa ilość komórek parzydełkowych znajduje się na ramionach lub czułkach. Oto typy takich komórek:
- penetranty - komórki, w których pod ciśnieniem znajduje się trująca, drażniąca ciecz oraz nić białkowa zakończona haczykiem; po podrażnieniu i pęknięciu takiej komórki nić wraz z cieczą zostają wyrzucone na zewnątrz;
- wolwenty - komórki, których podrażnienie powoduje wystrzelenie długiej nici; wiele nici przyczepia się i owija wokół ciała ofiary;
- glutynanty - również zawierają umożliwiające unieruchomienie potencjalnego pokarmu lepkie nici.
Wnętrze ciała wypełnia jama gastralna. Pochwycona ofiara wciągana jest przez rozszerzony otwór gastralny do zbudowanej z endodermy jamy chłonąco-trawiącej. Obróbka chemiczna pokarmu zachodzi w następujący sposób: w pierwszej kolejności wydzielane są do wnętrza jamy gastralnej enzymy trawienne, tu ma miejsce trawienie pozakomórkowe; dalej grudeczki pokarmu wchłaniane są do komórek trawiennych w procesie endocytozy, w tych komórkach następuje końcowe, enzymatyczne rozłożenie substancji pokarmowych na związki, które organizm przyswaja.
Krążenie i wymiana gazowa zachodzi na drodze prostej dyfuzji. U większych meduz pojawiają się jednak problemy. Jamochłony nie wykształciły układu wydalniczego, usuwanie zbędnych produktów przemiany materii odbywa się poprzez powłoki ciała.
Rozród
W rozrodzie wielu jamochłonów pojawia się przemiana pokoleń. Rozmnażanie bezpłciowe w postaci pączkowania wykazuje znaczna ilość stułbiopławów. W rozmnażaniu płciowym
w niezróżnicowanych jeszcze gonadach powstają gamety, które w wyniku pęknięcia powłoki ciała wydostają się na zewnątrz. Z jaja po zapłodnieniu rozwija się mała, orzęsiona larwa, opadająca na dno i przeobrażająca się w polip. Meduza reprezentuje pokolenie płciowe Pokolenie płciowe reprezentują meduzy.
Poszczególne etapy rozmnażania:
zapłodnienie - larwa (planula) - młody polip - początki strobilizacji - zaawansowana strobilizacja - efyra - młoda meduza - postać dojrzała.
Przegląd
Stułbiopławy - stułbia,
Krążkopławy - chełbia bałtycka,
Koralowce
Podsumowanie
1. Najpierwotniejsze zwierzęta tkankowe o dwuwarstwowym poziomie organizacji ciała.
2. Zajmują wyłącznie środowiska wodne.
3. Prosta budowa ciała o pierwotnej symetrii promienistej.
4. Dwie postacie: osiadły polip i wolno pływająca meduza.
5. Układ nerwowy - prymitywny, dyfuzyjny.
6. Duża zdolność regeneracji.
7. Wyspecjalizowane układy: krążenia, oddechowy i pokarmowy - brak.
8. Przemiana pokoleń (pokolenie płciowe, bezpłciowe).
Pierwotniaki
Do pierwotniaków należą: zarodziowce, wiciowce, orzęski i sporowce.
Budowa
Pierwotniaki mają budowę kulistą, pantofelkowatą lub całkowicie zmienną. Zasadniczo możliwe jest wyróżnienie przodu i tyłu ciała, czasem również część brzuszną i grzbietową. Ciało pierwotniaków pokrywa pellikula - błona komórkowa, pod którą leży jakiś błoniasty twór, np. spłaszczone pęcherzyki. Wnętrze komórki wypełnione jest cytoplazmą, ściślej,
od zewnętrznej strony ektoplazmą a od wewnętrznej - endoplazmą.
Do poruszania służą wyspecjalizowane organelle, mogą to być:
- Rzęski lub wić - w budowie identyczne; dzięki aparatowi rzęskowemu organizm może koordynować ruch falowy całych skupisk rzęsek;
- Nibynóżki to protoplazmatyczne, szerokie wypustki pozwalające na ameboidalny ruch lub oblanie ciała potencjalnej ofiary.
Wymiana gazowa zachodzi na drodze prostej dyfuzji, umożliwia to względnie duża w stosunku do objętości powierzchnia ciała pierwotniaków. Ze względu na małe rozmiary nie posiadają układu krążenia, w zupełności wystarcza ruch cytoplazmy i normalnie funkcjonujące kanały siateczki śródplazmatycznej.
Odżywianie
Pierwotniaki to w zasadzie organizmy heterotroficzne, niektóre jednak to miksotrofy
(hetero-, auto-). Wyróżnia się u nich następujące sposoby pobierania pokarmu:
- Fagocytoza polega na pobieraniu i trawieniu stosunkowo dużych obiektów. Resztki, które nie uległy strawieniu muszą być usunięte poza obręb komórki na drodze zlania się wakuoli pokarmowej z błoną plazmatyczną.
- Pinocytoza polega na pobieraniu i trawieniu pojedynczych drobin, takich jak tłuszcze lub białka. W takim przypadku cząstka pokarmu jest całkowicie trawiona i wchłaniana razem z błoną wakuoli pokarmowej.
- Odżywianie holozoiczne (wchłanianie) polega na pobieraniu wprost z otoczenia prostych związków, które nie wymagają trawienia.
Pinocytoza i fagocytoza określane są jako endocytozy.
Wydalanie
Usuwanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii zachodzi na drodze dyfuzji. U pasożytniczych i morskich pierwotniaków nie ma konieczności regulowania objętości wody i ilości związków mineralnych, ponieważ posiadają one izotoniczny w stosunku do otoczenia płyn komórkowy. Gatunki słodkowodne korzystają ze zjawiska osmozy, ma tu miejsce nieustanna migracja wody pomiędzy środowiskiem hipotonicznym a wnętrzem komórki. W efekcie struktury wewnątrzkomórkowe, a nawet cały organizm mogą ulec rozerwaniu. Pierwotniaki chronią się przed tym dzięki wodniczkom tętniącym wyrzucającym na zewnątrz nadmiar wody.
Rozród
U pierwotniaków występuje rozród bezpłciowy i płciowy;
- bezpłciowy - zwykły podział mitotyczny komórki (poprzeczny lub podłużny),
- płciowy - po zapłodnieniu i uformowaniu zygoty powstają nowe kombinacje materiału genetycznego (nowa kombinacja genów).
Cykle życiowe
U organizmów haploidalnych w cyklu życiowym przeważa haplofaza. W określonych warunkach pewna grupa osobników funkcjonuje jako gamety, a w wyniku ich połączenia powstaje diploidalna zygota, która dalej przechodzi mejozę postzapłodnieniową
i wytwarzają się znów komórki haploidalne. Kiedy dojrzeją, staną się osobnikami troficznymi rozmnażającymi się bezpłciowo.
U organizmów diploidalnych, gdzie przeważa diplofaza, mejoza zachodzi u osobników troficznych przed zapłodnieniem, jest to więc mejoza prezapłodnieniowa. Po połączeniu się haploidalnych gamet powstaje zygota rozwijająca się dalej w normalnego dorosłego osobnika.
Wrażliwość
Pierwotniaki odbierają bodźce zewnętrzne dzięki spolaryzowanej błonie komórkowej. Depolaryzacja polega na krótkotrwałym zmniejszeniu się gradientu stężeń i potencjałów.
Z drugiej strony zmienny stan elektryczny umożliwia komórce wykonanie danej reakcji, zazwyczaj tzw. taksji - reakcji ruchowej. Dla całego organizmu oznacza to możliwość lokomocji. U niektórych pierwotniaków występują specjalne organelle, dzięki którym organizm odbiera bodźce świetlne, może to czerwona plamka oczna osłaniająca właściwy fotoreceptor.
Podsumowanie
1. Pojedyncza komórka, jedno- lub wielojądrowa, stanowi całe ciało.
2. Mikroskopijne rozmiary ciała większości gatunków.
3. Pellikula, cytoplazma i jądro to podstawowe elementy budowy ciała.
4. Zdolność poruszania się u większości gatunków, organelle ruchu: rzęski, wić lub nibynóżki.
