Gatunki społeczne charakteryzują się , że w swoim stadzie tworzą specyficzne zależności społeczne . Każdy członek danej społeczności ma w niej określoną funkcję.
Zależności socjalne społeczności zwierząt dotyczą trzech zjawisk : dominacji , przewodzenia oraz zachowania terytorium.
Terytorium.
Niektóre gatunki zwierząt trzymają się ściśle swojego terytorium, którego pilnie strzegą i bronią. Wkroczenie jakiegoś osobnika na terytorium innego zwierzęcia prowadzi często do walk między tymi zwierzętami.
Przewodzenie.
Pewne gatunki potrzebują osobnika - przewodnika, który będzie prowadził stado np. do wodopoju. Obserwowane jest to u słoni, u których jedna z samic przejmuje dowodzenie nad grupą.
Dominacja.
W grupach lwów i wilków zawsze występuje jeden samiec, który dominuje nad innymi osobnikami w stadzie. To dominatowi należą się wszystkie samice, a inne samce nie próbują nawet z nim walczyć.
W grupach socjalnych zwierząt zachowanie poszczególnych osobników jest uwarunkowane zachowaniem pozostałych członów społeczności. Miedzy osobnikami grupy powstaje system zależności oraz określonego typu więzi socjalne. Każdy członek grupy ma w niej swoje miejsce i zadanie do wykonania. Hierarchia w stadzie z reguły ustalana jest w wyniku walk i różnych konkurencji.
Najbardziej doskonałą strukturę socjalną wykazują społeczności niektórych owadów ( np. termitów, pszczół , mrówek ) oraz małych ssaków, czyli golców.
Przykład zależności socjalnych na przykładzie społeczności pszczoły miodnej.
Pszczoła miodna ( Apis mellifera ) należy do owadów należących rzędu błonkówek i rodziny pszczołowatych. Pszczoły były hodowane już od dawna w starożytnym Egipcie. Obecnie ich hodowla jest rozpowszechniona na całym świecie.
Społeczność pszczoły miodnej stanowi rój , któremu przewodzi pszczoła -matka, zwana także królową. W skład roju wchodzą także samice - robotnice oraz samce, czyli trutnie.
W skład roju może wchodzić od 10 tysięcy do 80 tysięcy pszczół. Poszczególne osobniki wykazują różnice w ubarwieniu ciała i jego budowie. Różnice te związane są z funkcjami jakie pełnią dane osobniki.
Robotnice są wielkości około 1,5 cm , na głowie osadzone maja czułki zbudowane z kilkunastu elementów. Zadaniem robotnic jest karmienie larw i królowej , zbieranie pyłku kwiatowego i nektaru, wyrób miodu, obrona gniazda i wytwarzanie plastrów.
Matka - królowa jest większa od robotnic, tzn. jest wielkości około 3 centymetrów. Nie posiada także specjalnych koszyczków na odnóżach, które służą do zbierania nektaru.
Królowa żyje nawet 5 lat , w ciągu swojego życia może znieść 750 tysięcy jaj. Zadaniem królowej jest przede wszystkim składanie jaj.
Z niezapłodnionych jaj rozwijają się samce ( trutnie ) natomiast z zapłodnionych powstają robotnice. Larwy występujące w gnieździe karmione są przez około 4 dni mleczkiem, jedynie larwy, z których mają powstać królowe karmione są do momentu osiągnięcia dojrzałości.
Trutnie mają za zadanie zapłodnić matki pszczele. Dlatego obecne są one w gnieździe tylko w okresie wiosenno- letnim , po czym są one z niego przepędzane.
Królowa matka w gruczołach żwaczowych wydziela substancje ( hormony ), za pomocą których przekazuje informacje do robotnic. Robotnice pobudzone hormonalnie wykonują swoje obowiązki, np. zbierają nektar lub budują plaster. Pszczoły zimę spędzają w plastrze otaczając szczelnie królową, zapieniając jej ciepło.
Etapy rozwoju pszczoły.
Jaja składane są przez królową w komórkach plastra woskowego. Z jaj tych wylegają się larwy , które karmione są przez robotnicę. Czas rozwoju jaj uzależniony jest od tego jaki typ pszczoły z niego wyrośnie. Larwy w czasie wzrostu przechodzą przez kolejne stadia larwalne. Po ostatnim stadium larwalnym, robotnice zalepiają komórki plastra woskiem. W tak szczelnych komorach dochodzi do przepoczwarzenia się larwy w postać dorosłą pszczoły.
Rozwój królowej trwa około 16 dni, robotnicy-samicy około 21 dni , najdłużej rozwijają się samce ( trutnie ) - około 24 dni.
W populacji pszczół tak doskonała struktura socjalna zapewnia sprawne współdziałanie wszystkich osobników roju. Członkowie tej społeczności różnią się między sobą cechami morfologicznymi, co określane jest zjawiskiem polimorfizmu.
