Pasożytami są organizmy, które czerpią korzyści z innych organizmów, nie dając nic w zamian. Dla pasożyta ważnym jest utrzymanie przy życiu swojego gospodarza, gdyż ten daje mu jedzenie i miejsce do życia. Jednak zdarza się, że pasożyt (głównie przez atak zbyt dużej ilości pasożytów na jednego gospodarza) doprowadza do śmierci swego żywiciela. Prawdopodobnie pasożytnictwo wyewoluowało z innych form zależności między organizmami, takich jak: symbioza czy komensalizm. Pasożytnictwo może być czasowe - na okres pobrania pożywienia (np. pijawka) lub w danym stadium rozwoju (np. motylica wątrobowa). Występuje także pasożytnictwo stałe (bez opuszczania gospodarza), na przykład u glisty ludzkiej. Inny podział zakłada pasożytnictwo konieczne i niekonieczne (odpowiednio: obligatoryjne i fakultatywne). Pasożyty fakultatywne mogą część życia spędzać poza gospodarzem, prowadząc normalny tryb życia. Natomiast pasożyty obligatoryjne są do tego stopnia związane ze swoim żywicielem, że bez niego - zginą. Z kolei podział ze względu na usytuowanie pasożyta na ciele żywiciela zakłada pasożytnictwo: zewnętrzne i wewnętrzne (w organach lub komórkach).

Pasożyty nie przynoszą żadnych korzyści swojemu gospodarzowi. Za to mogą powodować liczne choroby i wyniszczanie organizmu u zwierząt, czy roślin. Pasożyty stanowią najczęściej bakterie, grzyby lub inne zwierzęta, które pobierają pokarm z innych, żywych organizmów. Pasożyty wśród roślin należących do kwiatowych charakteryzują się najczęściej prostą budową i wtórnym zanikiem chlorofilu, uniemożliwiającym im fotosyntezę. W naszym kraju jednym z bardziej znanych pasożytów tego typu jest kanianka. Półpasożyty natomiast posiadają zdolność do asymilacje, a ze swoich gospodarzy zabierają tylko wodę i sole mineralne. Przykładami półpasożytów są m.in. jemioła, pszeniec, czy świetlik.

Oto kilka przedstawicieli pasożytów:

  • Glista ludzka (Ascaris lumbricoides) pasożytuje w jelicie cienkim ludzi. Może osiągnąć do 25 cm długości ciała. Jest rozdzielnopłciowa. Samica składa ponad 200 tysięcy jaj na dzień. Jaja w kale wydostają się na zewnątrz. Jeśli larwa dostanie się do pokarmu, dociera do jelit, a stamtąd wraz z krwią przemieszcza się po całym organizmie, trafiając ponownie do układu pokarmowego. Wtedy dojrzewa i może się rozmnażać. Podobnie czynią glisty świńskie (Ascaris suum) i końskie (Parascaris equorum), tyle że w innych żywicielach.
  • Owsik - należy do nicieni. Ciało ma postać przypominającą ziarniak owsa. Żyją w jelitach zwierząt i ludzi. Mogą osiągać maksymalnie do 15 cm długości (owsik koński - Oxyuris equi). Owsiki występujące u ludzi (owsik ludzki - Oxyuris vermicularis) osiągają jedynie 1,5 cm długości ciała. Owsiki powodują chorobę zwaną owsicą. Do zarażenia dochodzi przez zjedzenie wraz z pożywieniem jaj owsików.
  • Tęgoryjce (Ancylostomatidae) również należy do nicieni. Tęgoryjce dwunastnicze (Ancylostoma duodenale) mierzą maksymalnie 1,5 cm długości. Pasożytują w ciele małp, świni i ludzi. Powodują chorobę zwaną ancylostomatozą. Ich główny pokarm stanowi krew, dlatego niszczą one naczynia krwionośne w układzie pokarmowym (zwłaszcza w dwunastnicy).
  • Mątwiki (Heteroderidae) to kolejne pasożyty należące do nicieni. Jednak te niewielkie nicienie - o długości co najwyżej kilku milimetrów, atakują rośliny, a nie zwierzęta. Duże szkody powoduje mątwik burakowy (Heterodera schachtii) - niszczy on uprawy buraków i roślin krzyżowych. Inny mątwik - ziemniaczany (Heterodera rostochiensis), jest przyczyną zmniejszenia plonów na plantacjach ziemniaków. Sposobem na walkę z mątwikami jest płodozmian oraz usuwanie chwastów będących ich żywicielami.
  • Amfilia (Amphilina foliacea) natomiast jest tasiemcem, który pasożytuje w ciele ryb, zwłaszcza tych, należących do jesiotrowatych. Ich ciało ma kształt owalny, bez członów. W przeciwieństwie do innych tasiemców nie posiada ryjka. Mierzy ok. 5 cm. Żywicielem pośrednim jest kiełż, w ciele którego dochodzi do rozwoju larwy - likofory. Uważa się, że postać dorosła jest formą neoteniczną - oznacza to, że organy rozrodcze wykształcają się u niej szybciej niż inne narządy - tak, że może się ona rozmnażać jeszcze jako larwa.

Do chorób u ludzi i zwierząt - wywoływanych przez pasożyty, należą protozoonozy (wywoływane przez pierwotniaki), artropodozy (przez stawonogi) i robaczyce. Sposoby zakażania mogą być różne - zazwyczaj odbywa się to przez układ pokarmowy, krew lub bezpośredni kontakt. Działalność pasożytów może przynosić rozmaite szkody, m. in. uszkodzenia skóry, błony śluzowej, organów wewnętrznych. Inne natomiast powodują zatrucia poprzez własne metabolity, zmniejszają ilość materiałów do budowania komórek, czy wytwarzania potrzebnej energii. Pasożyty najczęściej atakują ludzi, którzy nie dbają o właściwą higienę osobistą. Nieleczone choroby wywoływane przez pasożyty mogą stawać się niebezpiecznymi epidemiami. Jest to szczególnie częste w biednych krajach Afryki i Azji.

Do chorób wywoływanych przez pasożyty należą:

  • TRYPANOSOMATOZA AFRYKAŃSKA - inaczej znana jako śpiączka afrykańska. Jej przyczyną jest pasożyt zwany świdrowcem (Trypanosoma brucei rhodesiense - ciężka odmiana choroby oraz Trypanosoma brucei gambiense - lżejsza odmiana, ale przewlekła). Świdrowca przenoszą muchy tse-tse. Do wczesnych objawów należą powiększone węzły chłonne, napady gorączki. Później pojawiają się różnego typu zapalenia opon mózgowych i samego mózgu, co w konsekwencji może doprowadzić do śpiączki oraz śmierci chorego. Choroba ta najczęściej zbiera swoje żniwo w środkowej Afryce.
  • LOAOZA - choroba spowodowana atakiem pasożyta - Loa loa. Do zarażania dochodzi za pośrednictwem bąków-ślepaków. Pasożyty powodują liczne wypryski, rumienie i obrzęki stawów. Jest to związane z ich przemieszczaniem się po spojówce oczu i w tkankach podskórnych. Choroba ta najczęściej występuje w środkowo-zachodniej Afryce, na terenie występowania bąków-ślepaków.
  • ŚWIERZB - choroba u ludzi i zwierząt powodowana pasożytem - świerzbowcem. Świerzb u ludzi objawia się charakterystycznymi korytarzami w skórze, które drążą pasożyty w skórze między palcami na brzuchu. Miejsca te dokuczliwe swędzą. Do przenoszenia choroby dochodzi na skutek wspólnego używania ręczników i ubrań przez osoby zdrowe i chore oraz przez bezpośredni kontakt skórny. Zwierzęta może atakować kilka typów świerzbu: sarkoptoza (głębokie korytarze w skórze), psoroptoza (swędzenie skóry w miejscach z włosami), chiroptoza - korytarze w skórze na kończynach, szczególnie pęcinach oraz wokół ogona. Do zakażania dochodzi poprzez trzymanie chorych zwierząt ze zdrowymi. Najlepszym sposobem profilaktyki jest odpowiednia higiena oraz niekontaktowanie się z chorymi. Lekarstwami stosowanymi na tę chorobę są różnego typu kremy i maści przepisane przez lekarza.