Związki nieantagonistyczne między gatunkami to takie relacje, w których żaden ze współistniejących gatunków nie ponosi strat w wyniku tego współżycia. Zalicza się do nich takie relacje, w których korzystają oba lub przynajmniej jeden z gatunków biorących w nich udział (mutualizm, komensalizm i protokooperacja).

Mutualizm

Mutualizm jest to takie współżycie osobników będących przedstawicielami dwóch różnych gatunków, w którym obydwa gatunki odnoszą korzyści. Cechą charakterystyczną mutualizmu jest zwiększenie dostosowania do warunków środowiska organizmów biorących w nim udział. Organizmy dwóch różnych gatunków współistnieją, uzupełniają się i wzajemnie przynoszą sobie korzyści. Niektóre związki mutualistyczne są tak silne, że organizmy je biorące w nich udział nie potrafią przeżyć samodzielnie, inne związki są mniej ścisłe i organizmy mogą istnieć również bez wzajemnego uzależnienia.

Mutualizm można zaobserwować na przykład pomiędzy niektórymi gatunkami ryb. Jedne gatunki oczyszczają skórę innych gatunków żywiąc się ich pasożytami i martwym naskórkiem.

Bardzo ciekawym przykładem mutualizmu jest występowanie glonów jednokomórkowych zdolnych do fotosyntezy w komórkach innych organizmów, np. u pantofelka, koralowców i gąbek. Organizmy gospodarzy ochraniają glony, stają się środowiskiem ich życia, a glony dostarczają im odżywczych produktów fotosyntezy.

Najdoskonalszą, najbardziej ścisłą formą mutualizmu jest symbioza, w której obaj partnerzy żyją blisko powiązani fizycznie, tworząc tandem o nowych właściwościach pozwalających na lepsze funkcjonowanie w danym środowisku.

Przykładem symbiozy są porosty. Powstały one w wyniku ścisłego powiązania związkiem mutualistycznym grzybów z zielonymi glonami. Mutualizm tych grzybów i porostów jest tak silny, że organizmy te nie mogą funkcjonować niezależnie od siebie. Ciało porostu zbudowane jest z grzybni, w której strzępkach znajdują się warstwy komórek glonów lub sinic. Glony dzięki przeprowadzaniu fotosyntezy dostarczają grzybom substancji odżywczych. Grzyby dostarczają składniki mineralne z podłoża, zapewniają glonom ochronę przed wysychaniem i zbyt dużym nasłonecznieniem.

Dzięki współdziałaniu tworzących je gatunków porosty mogą żyć nawet w bardzo ciężkich warunkach klimatycznych. Występują w środowiskach trudno dostępnych, w których tworzące je glony i grzyby z osobna nie miałyby szans przetrwania, na najbardziej ubogich glebach i nagich skałach. Są spotykane nawet na Antarktydzie. Dzięki zdolności opanowywania miejsc, w których nie potrafią funkcjonować inne organizmy, porosty nazywa się organizmami pionierskimi.

Innym przykładem mutualizmu symbiotycznego jest mikoryza. Nazywa się tak związek, jaki istnieje pomiędzy wieloma roślinami zielonymi a niektórymi gatunkami grzybów. Grzybnia styka się z korzeniami drzew leśnych, traw i roślin torfowisk. Pomaga im w pobieraniu wody i związków mineralnych z gleby. Roślina dostarcza grzybom odżywcze produkty fotosyntezy. Mikoryza występuje między innymi pomiędzy dębami a borowikiem szlachetnym oraz pomiędzy grzybami a storczykami.

Przykładem symbiozy może być również współżycie bakterii oraz roślin motylkowych, takich jak groch, łubin czy koniczyna. Bakterie przedostają się do wnętrza korzeni roślin motylkowych i tworzą tam guzkowate narośla nazywane brodawkami. Dzięki bakteriom, które wiążą azot, rośliny mogą korzystać z azotu zawartego w powietrzu. Bakterie w zamian otrzymują od roślin substancje odżywcze pochodzące z fotosyntezy.

Bakterie współżyją również z roślinami nie zaliczanymi do grupy roślin motylkowych. Znana jest symbioza pomiędzy bakteriami a rokitnikiem, olszą czy woskownicą.

Wiele zwierząt jest połączonych przez mutualizm z gatunkami, które żyją wewnątrz ich organizmu. W przewodzie pokarmowym wyższych zwierząt kręgowych występuje liczna flora bakteryjna, która ułatwia swoim gospodarzom trawienie substancji odżywczych. To dzięki symbiozie bakterii z przeżuwaczami zwierzęta te mogą trawić celulozę. W wielokomorowym żołądku przeżuwacza następuje fermentacja, która nie byłaby możliwa bez udziału bakterii. Bakterie pozwalają również termitom na trawienie celulozy. Niektóre gatunki termitów współżyją z bakteriami wiążącymi azot atmosferyczny.

Mutualizm jest często sposobem ochrony przed drapieżnikami współdziałających gatunków. Takie korzyści widoczne są we współżyciu niektórych gatunków roślin zielonych i mrówek. Mrówki są w symbiozie z wieloma gatunkami akacji. Ochraniają roślinę, atakują każde zwierzę, które próbuje ją zjadać. Wystarczy dotknięcie rośliny aby mrówki natychmiast zaatakowały. W zamian mrówki otrzymują od roślin bogate w cukry pożywienie i schronienie w jej pędach.

Protokooperacja

Protokooperacja to takie współżycie osobników różnych gatunków, w którym obie strony czerpią korzyści ale które nie musi być trwałe i może występować tylko okresowo. Jest to więc nieprzymusowe współdziałanie pomiędzy osobnikami różnych gatunków.

Protokooperacją można nazwać współżycie ukwiałów z rakiem pustelnikiem. Rak pustelnik nie ma pancerza. Dla swojego bezpieczeństwa szuka pustych muszli wytworzonych przez ślimaki. Rosnąc wielokrotnie zmienia muszle na większe. W tej wędrówce towarzyszy mu ukwiał, który chroni go dzięki swoim parzydełkom, którymi odstrasza wrogów. Ukwiał ochrania raka przed drapieżnikami a w zamian otrzymuje od raka pomoc w zdobywaniu pożywienia.

Przykładem protokooperacji jest też współżycie ptaków z dużymi ssakami roślinożernymi, takimi jak słonie czy nosorożce. Ptaki oczyszczają skórę ssaków z pasożytów zdobywając w ten sposób pożywienie.

Komensalizm

Komensalizm to współżycie organizmów różnych gatunków, w którym jedna ze stron tego współżycia odnosi korzyści. Zasadniczą różnicą między komensalizmem a pasożytnictwem jest to, że organizm, który dostarcza tych korzyści innemu organizmowi, sam na tym nie traci. Żadna ze stron współistnienia nie jest więc poszkodowana.

Komensale mogą żyć na powierzchni albo wewnątrz ciała innego organizmu. Mogą żywić się resztkami jego pokarmu lub wytworami jego funkcjonowania. Niektóre komensale żywią się produktami łuszczenia się skóry swoich gospodarzy. Komensale takie występują w piórach ptaków, we włosach ssaków czy na łuskach ryb.

Przykładem komensalizmu może być istnienie wielu zupełnie nieszkodliwych bakterii w przewodzie pokarmowym człowieka. Żywią się one resztkami pokarmowymi pochodzącymi z procesu trawienia. Współżycie człowieka i bakterii wewnątrz jego przewodu pokarmowego wielu specjalistów określa już jednak nie tylko komensalizmem ale i mutualizmem, ponieważ większość z gatunków tych bakterii uważa się nawet za niezbędne do prawidłowego trawienia.

Kolejnymi przykładami komensalizmu związanego ze zdobywaniem pokarmu jest relacja pomiędzy rybikiem (bezskrzydłym owadem) a niektórymi gatunkami mrówek. Rybik dzięki życiu między mrówkami ma ułatwiony dostęp do pokarmu. Mrówki nie mają z obecności rybika ani korzyści ani strat. Innym przykładem komensalizmu może być żywienie się przez hieny resztkami pokarmu zdobytego przez lwy. Tutaj również korzyści ze współwystępowania ma tylko jeden z gatunków, podczas gdy drugi ani nie traci ani nie zyskuje.