Robaki pasożytnicze są zwykle przedstawicielami płazińców lub obleńców. Te dwie grupy różnią się stopniem rozwoju, obleńce stanowią wyższy poziom rozwoju organizmy niż płazińce.
Płazińce to zwierzęta, które są grzbietobrzusznie spłaszczone, a ich ciało pokrywa wór powłokowo-mięśniowy utworzony przez naskórek i mięśnie. Nie posiadają szkieletu (jedynym wzmocnieniem jest wór powłokowo-mięśniowy), ale nie jest im zbyt potrzebny, bo się mało ruszają. We wnętrzu wora powłokowo-mięśniowego znajduje się pierwotna jama ciała wypełniona parenchymą. Parenchyma jest specyficzną tkanką łączną, w niej znajdują się wszystkie narządy wewnętrzne płazińca. Protonefrydialny układ wydalniczy budują komórki płomykowe (usuwa on nadmiar płynów z ciała np. tasiemców). Układ pokarmowy form pasożytniczych zanika, bo nie jest potrzebny. Układ nerwowy buduje parzysty zwój mózgowy i pnie nerwowe. Układ krwionośny i oddechowy nie jest wykształcony w typowej formie. Rolę układu krwionośnego przejęła parenchyma, a układ oddechowy nie jest potrzebny, gdyż oddychają przez całą powierzchnię ciała lub beztlenowo (pasożyty). Większość z nich to obojnaki (hermafrodyty). Rozmnażają się przez zaplemnienie krzyżowe pomiędzy sąsiadującymi członami (tak jest u tasiemców).
Tasiemce zbudowane są z główki, szyjki i członów (proglotydów). Pokrywa je gruby naskórek zapobiegający strawieniu ich przez sok żołądkowy. Pokarm pobierają całą powierzchnią ciała. Człony mają funkcje rozrodcze, tam znajdują się obydwa typy narządów rozrodczych, tak męskie jak i żeńskie. Ostatnie proglotydy wypełnione są jajami i nazywają się członami macicznymi. Najniebezpieczniejsze dla człowieka tasiemce to bruzdogłowiec szeroki oraz tasiemiec uzbrojony i nieuzbrojony. Dla nich ostatecznym żywicielem jest człowiek, różnią się żywicielem pośrednim: dla nieuzbrojonego jest to bydło a dla uzbrojonego świnia albo też i człowiek.
Obleńce to zwierzęta o wrzecionowatym kształcie ciała. Pokrywę ciała stanowi wór powłokowo-mięśniowy (potrafi on wytworzyć powłokę chroniącej przed strawieniem - bezpostaciowego oskórka). Pierwotna jama ciała wypełniona jest cieczą, która pełni funkcje szkieletowe, transportuje substancje odżywcze i substancje szkodliwe). Układ pokarmowy występuje, w jego skład wchodzą: otwór gębowy i odbytowy. Układ wydalniczy jest typu protonefridialnego, jednak nie posiada komórek płomykowych. Kształtem przypomina literkę "H". Układ oddechowy i krwionośny nie powstał, gdyż nie jest potrzebny. Jeżeli oddychają tlenem to pobierają go całą powierzchnią ciała. Większość obleńców jest rozdzielnopłciowa. Zaznaczony jest dymorfizm płciowy. Zapłodnienie jest wewnętrzne. Cykl rozwojowy np. glisty jest prosty. Glista posiada jednego żywiciela, jest nim człowiek. Potrafi jednak przewędrować niemal cały organizm człowieka nim osiągnie dojrzałość płciową.
Do obleńców należą: glista ludzka, włosień kręty, owsiki, włosogłówka ludzka, tęgoryjec dwunastnicy i węgorki jelitowe.
Zapobieganie. Najczęściej występującymi pasożytami jelitowymi są: tasiemce, owsiki i glisty ludzkie. Choroby przez nie wywołane nazywają się robaczyce. Do organizmu dostają się one przez układ pokarmowy wraz ze spożywanym pokarmem. Tak więc, aby się nie zarazić tymi pasożytami należy stosować podstawowe zasady higieny żywienia i higieny osobistej.
Tasiemce. Tasiemcem najłatwiej zarazić się spożywając surowe lub niedogotowane mięso (np. tatar, metka, krwiste befsztyki). Tasiemiec uzbrojony i nieuzbrojony wywołują chorobę zwaną tenioza, a w przypadku, gdy człowiek połknie larwy inwazyjne tasiemca uzbrojonego, choroba przez nie wywołana nazywa się cisticerkoza. Choroby te mają wspólną nazwę tasiemczyc (cestodoz).
Zapobieganie:
a) przestrzeganie zasad higieny żywienia i higieny osobistej
b) dokładne przebadanie weterynaryjne mięsa
c) dokładne gotowanie lub smażenie mięsa
d) odkażanie odchodów ludzkich
e) zaniechanie nawożenia pól fekaliami ludzkimi
f) unikanie bezpośredniego kontaktu ze zwierzętami (psy bowiem przenoszą bomblowca, jest on bardzo niebezpieczny dla ludzi)
g) zmiana diety i przerzucenie się na pokarm roślinny
h) higieniczne utrzymywanie bydła, uniemożliwianie spożywania pokarmu zanieczyszczonego ludzkimi fekaliami lub picia substancji płynnych uchodzących z ustępu
i) budowanie zamkniętych toalet, uniemożliwiających wydobywanie się kału ludzkiego zawierającego larwy tasiemca
j) niszczenie lub sterylizacja mięsa, w którym wykryto obecność wągrów
k) likwidacja nosicielstwa tasiemca wśród ludzi poprzez odrobaczanie osób, u których podczas okresowego badania została stwierdzona obecność pasożyta
l) okresowe kontrole lekarskie ludności
m) odrobaczanie przeprowadzane u żywicieli pośrednich
n) zlikwidowanie lub leczenie zwierząt chorych
o) jedzenie pestek dyni lub oleju z tych pestek, gdyż pomaga w zwalczaniu tasiemców i często pozwala wyeliminować je w pierwszych fazach rozwoju w jelicie cienkim człowieka
p) spożywanie czosnku ma podobne działanie
q) stosowanie środków zapobiegawczych np. Pyrantellum na robaki pasożytnicze
Glista ludzka. Wywołuje tzw. glistnicę, chorobę rozwijającą się po spożyciu surowych lub niedokładnie umytych jarzyn, które hodowane w ogrodach mogły być nawożone kałem ludzkim. Kał natomiast mógł zawierać jaja glisty.
Zapobieganie:
a) przestrzeganie zasad higieny żywienia i higieny osobistej oraz czystości mieszkania
b) rezygnacja z nawożenia roślin ludzkimi fekaliami
c) dokładne mycie a nawet sterylizacja roślin spożywczych
d) odkażanie odchodów ludzkich
e) eliminacja nie przegotowanej wody ze spożycia
f) oczyszczanie wody pitnej
r) okresowe kontrole lekarskie ludności
s) stosowanie środków zapobiegawczych np. Pyrantellum na robaki pasożytnicze
g) odrobaczanie zakażonych ludzi
h) picie soku z marchwi
i) spożywanie czosnku
j) prowadzenie akcji propagandowych i uświadamiających.
Owsiki. Najłatwiej zakazić się tymi robakami jedząc zakażone owoce i warzywa lub kąpiąc się na basenie. Pasożyt ten zwykle zamieszkuje jelito grube małych dzieci. Choroba wywołana przez te robaki to owsica. Zapobieganie:
a) przestrzeganie zasad higieny żywienia i higieny osobistej oraz czystości mieszkania czy ustępów szkolnych itp.
b) rezygnacja z nawożenia roślin ludzkimi fekaliami
c) dokładne mycie a nawet sterylizacja roślin spożywczych
d) odkażanie odchodów ludzkich
e) eliminacja nie przegotowanej wody ze spożycia
f) zachowanie ostrożności na basenie
g) kontrola dzieci
h) oczyszczanie wody pitnej
i) okresowe kontrole lekarskie ludności
t) stosowanie środków zapobiegawczych np. Pyrantellum na robaki pasożytnicze
j) odrobaczanie ludzi zakażonych
k) zakładanie bielizny na czas snu
l) picie soku z marchewki
k) spożywanie czosnku
l) prowadzenie akcji propagandowych i uświadamiających.
Inne pasożyty występujące w naszym klimacie to np.: tęgoryjec dwunastnicy, którego można złapać chodząc w obuwiu, pończochach powyżej kolan, nie można zrywać ziół czy kwiatów, nie można też wkładać do ust żadnych źdźbeł roślinnych ani jagód. Jeśli chodzi o pozostałe pasożyty, to można się przed nimi ochronić stosując wypisane wyżej zasady.
Jak powszechnie wiadomo "łatwiej zapobiegać niż leczyć", dlatego uważam, że najważniejszym punktem zapobiegania rozwoju pasożytów w ludziach jest prowadzenie akcji propagandowych i uświadamiających.
Bibliografia:
Ulf Bohmig - Nasze zdrowie Poradnik dla całej rodziny
S. Feliksiak - Zoologia
Waldemar Lewiński - Biologia 2
Mała Encyklopedia Zdrowia PWN
Zdzisław Teisseyre - Poradnik medyczny kapitana statku
Michał Tombak - Uleczyć Nieuleczalne
Michał Tombak - Droga do Zdrowia
Michał Tombak - Jak Żyć Długo i Zdrowo
6-cio tomowa Encyklopedia PWN
