Robaki pasożytnicze, którymi może zarazić się człowiek, należą przeważnie do typu płazińców lub obleńców.
Płazińce to robaki spłaszczone grzbietobrzusznie. Ich ciało okrywa wór powłokowo-mięśniowy, będący połączeniem warstwy nabłonka i mięśni. Ta powłoka pełni również funkcję szkieletu zewnętrznego. Wnętrze ciała wypełnione jest parenchymą - jest to tkanka łączna wypełniająca pierwotną jamę ciała. U form pasożytniczych brak układu pokarmowego, ponieważ pokarm jest wchłaniany całą powierzchnią ciała. W ten sam sposób odbywa się również wymiana gazowa - układu oddechowego nie ma (u pasożytów oddychanie beztlenowe). Płazińce nie posiadają także układu krwionośnego - wszystkie substancje rozprowadzane są w obrębie parenchymy. Układ wydalniczy płazińców jest typu protonefrydialnego - składa się z komórek płomykowych, wychwytujących nadmiar płynów z całego ciała. Układ nerwowy składa się z parzystych zwojów mózgowych oraz pni nerwowych biegnących wzdłuż ciała. Pod względem rozmnażania większość płazińców pasożytniczych to obojnaki (hermafrodyty). Najbardziej znane pasożyty należące do płazińców to tasiemce.
Obleńce stoją na nieco wyższym stopniu ewolucji niż płazińce. Ich ciało jest wrzecionowate, okryte worem powłokowo-mięśniowym. Wnętrze pierwotnej jamy ciała wypełnia ciecz, pełniąca funkcję usztywniającą. Występuje przewód pokarmowy z otworem gębowym i odbytowym, a protonefrydialny układ wydalniczy ma kształt litery "H" i nie ma w nim komórek płomykowych. Oddychanie zachodzi przez całą powierzchnię ciała, a substancje transportowane są przez ciecz wypełniającą ciało - brak więc układu krwionośnego. Obleńce są rozdzielnopłciowe, występuje wyraźny dymorfizm płciowy i zapłodnienie wewnętrzne. Przykładami pasożytów z tej grupy są glista ludzka i owsik oraz rzadziej występujące: włosień kręty, włosogłówka ludzka, tęgoryjec dwunastnicy, węgorek jelitowy.
Wszystkie robaki pasożytnicze dostają się do organizmu człowieka drogą pokarmową. Aby więc zapobiegać robaczycom, należy przestrzegać higieny osobistej oraz dbać o higienę żywienia, aby przyjmowany pokarm nie zawierał jaj ani larw pasożytów.
Tasiemce
Tasiemcem najczęściej można się zarazić przez zjedzenie surowego lub niedogotowanego mięsa wołowego lub wieprzowego. Bydło i świnie są bowiem żywicielami pośrednimi tasiemca nieuzbrojonego (bydło) i uzbrojonego (świnie). W ich mięsie znajdują się larwy tasiemca, które dojrzewają w przewodzie pokarmowym człowieka - żywiciela ostatecznego. Tasiemiec umieszcza się w jelicie, gdzie może żyć, ponieważ jego oskórek jest odporny na działanie enzymów trawiennych. Ciało dorosłego tasiemca składa się z główki, szyjki i członów, w których znajdują się narządy rozrodcze (męskie i żeńskie w każdym członie). Między członami dochodzi do zapłodnienia krzyżowego, a następnie rozwijają się jaja. Ostatnie człony (człony maciczne) wypełnione jajami odrywają się i są wydalane z organizmu żywiciela wraz z kałem. Jaja te mogą zostać zjedzone przez żywiciela pośredniego, w którego ciele rozwijają się z nich larwy.
Najczęściej spotykane gatunki tasiemców to tasiemiec uzbrojony, tasiemiec nieuzbrojony, bruzdogłowiec szeroki, bąblowiec. Choroby wywołane przez tasiemce określa się ogólnie jako tasiemczyce. Leczenie ich jest trudne i długotrwałe, dlatego lepiej ich zawczasu unikać.
Zasady zapobiegania zarażeniu tasiemcem:
- przestrzeganie zasad higieny osobistej i higieny żywienia
- higieniczne utrzymywanie bydła (niedopuszczanie ich do pokarmu i wody zanieczyszczonych odchodami ludzkimi)
- likwidacja lub leczenie zakażonych zwierząt
- badania weterynaryjne mięsa
- niszczenie lub sterylizacja zakażonego mięsa
- dokładne smażenie i gotowanie mięsa przy przyrządzaniu potraw
- dieta preferująca pokarmy roślinne od zwierzęcych
- odkażanie odchodów ludzkich, niedopuszczanie aby przedostawały się do środowiska
- niestosowanie nawożenia pól odchodami ludzkimi
- unikanie bezpośrednich kontaktów ze zwierzętami mogących przenosić tasiemca (np. psy mogą przenosić bąblowca)
- spożywanie pestek z dyni oraz czosnku, które pomagają zwalczać tasiemca już we wczesnej fazie rozwoju w jelicie
- okresowa kontrola lekarska i natychmiastowe leczenie w przypadku stwierdzenia tasiemca u ludzi
- stosowanie zapobiegawczych środków przeciw robakom pasożytniczym, np. Pyrantellum
Glista ludzka
Glista ludzka ma walcowate ciało, zwężone na końcach. Samica jest dużo większa od samca. W przewodzie pokarmowym człowieka dostaje się po połknięciu do jelita, skąd po przebiciu ściany wędruje do układu oddechowego. Razem z odkrztuszaną śliną dostaje się do jamy ustnej i ponownie jest połykana, powracając do jelita cienkiego. Tu przytwierdza się do błony śluzowej i żywi się martwymi komórkami nabłonka jelitowego oraz substancjami zawartymi w treści pokarmowej. Choroba wywołana obecnością glisty to glistnica. Wymaga leczenia pod nadzorem lekarza.
Zasady zapobiegania zarażeniu glistą ludzką:
- przestrzeganie zasad higieny osobistej i higieny żywienia
- zabezpieczanie gleby i wody przed dostaniem się do otoczenia jaj glisty, wydalanych z kałem człowieka
- unikanie picia nieprzegotowanej wody, oczyszczanie wody przeznaczonej do picia
- odkażanie odchodów ludzkich
- ograniczenie dostępu owadów do ustępów z odchodami ludzkimi (owady mogą przenosić jaja glisty na naczynia i produkty spożywcze)
- dokładne mycie owoców przed spożyciem
- picie soku z marchwi i spożywanie czosnku
- stosowanie zapobiegawczych środków przeciw robakom pasożytniczym, np. Pyrantellum
- okresowa kontrola lekarska i natychmiastowe leczenie osób zakażonych
Owsik
Owsik jest obleńcem częstym wśród dzieci, szczególnie w żłobkach, przedszkolach i domach dziecka. Miejscem jego bytowania jest jelito grube, wyrostek robaczkowy oraz końcowy odcinek jelita cienkiego (przed przejściem jelita cienkiego w grube). Nocą owsiki wypełzają na zewnątrz ciała i w okolicach odbytu składają jaja. Pełzanie wywołuje silne swędzenie. Choroba spowodowana występowaniem owsików to owsica.
Zasady zapobiegania zakażeniu owsikiem:
- ścisłe przestrzeganie zasad higieny osobistej, zwłaszcza u dzieci
- zmiana bielizny przed spaniem z dziennej na nocną
- mycie rąk przed posiłkiem
- dokładne mycie warzyw i owoców przez spożyciem
- mycie rąk po wyjściu z toalety oraz po dotykaniu okolic krocza (jaja z okolicy krocza mogą zostać przeniesione na pokarm)
- unikanie picia nieprzegotowanej wody, oczyszczanie wody przeznaczonej do picia
- odkażanie odchodów ludzkich
- niestosowanie odchodów ludzkich do nawożenia roślin
- stosowanie zapobiegawczych środków przeciw robakom pasożytniczym, np. Pyrantellum
- okresowa kontrola lekarska i leczenie osób zakażonych
- picie soku z marchwi oraz spożywanie czosnku
Pozostałe pasożyty wnikają do organizmu człowieka podobnie jak te najczęstsze, opisane wyżej. Sposoby zapobiegania zakażeniom również są podobne.
Warto jednak wspomnieć o tęgoryjcu dwunastnicy. Ten robak należący do obleńców, w odróżnieniu od pozostałych, potrafi aktywnie wwiercać się przez skórę. Dlatego w przypadku zagrożenia tym robakiem, należy unikać chodzenia boso i nosić wysokie buty oraz unikać dotykania roślin (kwiatów, ziół, jagód).
Bibliografia:
Zdzisław Teisseyre - Poradnik medyczny kapitana statku
Sześciotomowa Encyklopedia PWN
Stanisław Feliksiak - Zoologia
Ulf Bohmig - Nasze zdrowie. Poradnik dla całej rodziny
Waldemar Lewiński - Biologia 2
Mała Encyklopedia Zdrowia PWN
