UKŁAD POKARMOWY BEZKRĘGOWCÓW I KRĘGOWCÓW- PORÓWNANIE

PROTISTA

PIERWOTNIAKI-jest to grupa jednokomórkowych organizmów, które mogą odżywiać się na dwa różne sposoby. Cześć z nich jest samożywna. Potrzebne do życia substancje pokarmowe wytwarzają na drodze fotosyntezy. Druga grupa organizmów to heterotrofy. Nie potrafią same wytwarzać związków organicznych. Polują i żywią się innymi organizmami. Pobierać pokarm mogą na trzy sposoby.

Pierwszy z nich to fagocytoza. Większe fragmenty pokarmu wraz z cząsteczką wody zostają otoczone przez błonę komórkową pierwotniaka. Pokarm pobierany jest ze środowiska przez specjalne komórki- fagocyty inaczej wodniczki trawiące. Fagocyt łączy się z lizosomem zawierającym enzymy trawiące. Tworzy się fagolizosom, w którym zachodzi trawienie. Niestrawione resztki wyrzucane są na zewnątrz natomiast związki organiczne przechodzą do cytoplazmy.

Drugim sposobem pobierania pokarmu jest pinocytoza. Ten rodzaj trawienia polega na pobieraniu pojedynczych cząstek lub pokarmu w postaci upłynnionej. Po ocenie przez receptory, czy pokarm nadaje się do strawienia, tworzy się wpuklenie, długie i cienkie. Do utworzonego kanału zostaje wciągnięty pokarm. Następnie odrywa się on od błony i tworzy się komórka pinocytotyczna. Wodniczka ta łączy się z lizosomem. Następuje strawienie pokarmu. Po strawieniu komórka pinocytotyczna rozpada się. Jej zawartość dostaje się do cytoplazmy.

Trzeci z typów trawienia to bezpośrednie wchłanianie pokarmu przez błonę cytoplazmatyczną. Polega to na tym, że drobna cząsteczka rozpoznawana jest przez białka błony komórkowej. Białka są przenośnikami. Chwytają cząsteczkę pokarmu i przenoszą ją do wnętrza komórki pierwotniaka.

BEZKRĘGOWCE

JAMOCHŁONY są zwierzętami drapieżnymi. W polowaniu wykorzystują czułka i ramiona, na których znajdują się parzydełka. Zawierają one różne substancje trująco- drażniące, które mogą wywołać śmierć ofiary lub jej paraliż. Zdobycz wprowadzana jest do jamy chłonąco- trawiącej przez otwór gębowy. Rozpoczyna się trawienie. Najpierw komórki wydzielają do światła jamy gastralnej gruczoły trawienne. Rozkładają one ofiarę na cząsteczki. Jest to trawienie pozakomórkowe. Następnie na drodze endocytozy cząstki wchłaniane są do komórek. Zaczyna się etap wewnątrzkomórkowego trawienia. Resztki niestrawionego pokarmu wyrzucane są na zewnątrz przez otwór gębowy. Jamochłony nie mają otworu odbytowego

PŁAZIŃCE- posiadają układ pokarmowy złożony z dwóch odcinków: przedniego i środkowego. Brak jest jelita tylnego i otworu odbytowego. Jelito środkowe może być prostą rura lub może się rozgałęziać na dwa lub trzy uchyłki. Przykładem mogą być wirki trójjelitowe. Niektóre płazińce pasożytnicze zredukowały przewód pokarmowy. Nie jest im potrzebny, bo związki odżywcze czerpią od swojego żywiciela. Przykładem takich zwierząt może być tasiemiec.

OBLEŃCE- mają przewód zbudowany z prostej. Zaczyna się otworem gębowym z przodu ciała. Pierwszym odcinkiem jest ektodermalne jelito przednie, w którym znajdują się gruczoły gardzielowe, czasami ząbki lub sztyleciki. Jelito środkowe pochodzi z endodermy. Odbywa się w nim trawienie i wchłanianie. Jelito tylne ma pochodzenie ektodermalne. Zakończone jest odbytem. Jest to układ drożny typu przetokowego.

PIERŚCIENICE mają układ pokarmowy składający się z otworu gębowego prowadzącego do gardzieli, przełyku rozszerzającego się czasami w żołądek, jelita środkowego i jelita tylnego zakończonego odbytem. Ogólna budowa układu pokarmowego jest podobna do budowy obleńców.

STAWONOGI- układ składa się z jelita przedniego, środkowego i tylnego. Przewód rozpoczyna się otworem gębowym, a kończy otworem odbytowym. Jelito przednie i jelito tylne są schitynizowane i są pochodzenia ektodermalnego. Jelito środkowe powstało z endodermy.

MIĘCZAKI- układ zbudowany jest z jelita przedniego, środkowego i tylnego. Rozpoczyna się otworem gębowym, który prowadzi do kulistej gardzieli. Jest ona wyposażona w tarkę, narząd służący do rozdrabniania pokarmu. Zbudowana jest rogowej płytki pokrytej ząbkami. Do gardzieli uchodzą gruczoły ślinowe. Tarka nie występuje tylko u małży. Za gardzielą leży przełyk, następnie żołądek, który przechodzi w długie jelito. Do żołądka uchodzi gruczoł trawienny nazywaną wątrobą. Nie jest to narząd homologiczny z wątrobą kręgowców.

KRĘGOWCE

RYBY- mają układ pokarmowy zbudowany typowo dla kręgowców. Ogólnie składa się z trzech części: przedniego, środkowego, tylnego. Granica pomiędzy pierwszym i drugim jest wyraźnie zarysowana. Natomiast granica miedzy jelitem środkowym i tylnym jest zatarta i słabo widoczna.

W zależności od rodzaju pobieranego pokarmu, ryby w różny sposób wykształciły pysk i przewód pokarmowy. Pysk może być wydłużony, krótki, mieć kształt piły czy młota. Długość jelita zależy również od pobieranego pokarmu.

Jak wiemy przewód pokarmowy zaczyna się otworem gębowym. Rekiny mają go uzbrojonego w kilkanaście generacji dużych, ostrych zębów. Większość drapieżnych ryb kostnoszkieletowych również ma duże i liczne zęby. Ryby nie mają w jamie gębowej gruczołów ślinowych. Język nie jest umięśniony, więc pokarm nie ulega w jamie pokarmowej wstępnej obróbce. Przełyk może być zbudowany z mięśni prążkowanych. Jelito natomiast zbudowane jest z dwóch warstw mięsni gładkich. Włókna ułożone są okrężnie i podłużnie. Od wewnątrz przewód pokarmowy wyścielony jest błoną śluzową. Obecność mięśni okrężnych i ich skurcze powodują ruchy robaczkowe jelita, a co za tym idzie przesuwanie pokarmu ku tyłowi. Obecność mięśni podłużnych i ich skurcze wywołują wyginanie jelita i mieszanie treści pokarmowej.

Większość ryb posiada żołądek, jak wiemy zawarte w nim treści mają odczyn kwaśny. Ryby karpiowate odżywiają się skorupiaki. Muszle mają odczyn zasadowy. W żołądku w wyniku działania zasadowego czynnika neutralizowany jest odczyn kwasowy. Dlatego mówi się, że karpiowate nie mają żołądka.

Jelito cienkie nie ma dużej powierzchni wchłaniania, gdyż nie posiada kosmków. Do dwunastnicy uchodzą przewody dwóch gruczołów: wątroby i trzustki. Wątroba produkuje żółć, która emulguje tłuszcze w jelicie. Trzustka produkuje enzymy trawienne rozkładające substancje złożone na proste.

Ryby roślinożerne mają dużo dłuższe jelito niż drapieżniki.

PŁAZY- podstawowy schemat układu pokarmowego u płazów został zachowany. Wyjście na ląd wymogło jednak na grupie pewne zmiany. Jama gębowa od góry ograniczona jest przez czaszkę pierwotną, płazy nie mają podniebienia wtórnego. Podniebienie pierwotne uzupełnione jest przez oczy, które przylegają do błony śluzowej od góry. W trakcie połykania kęsów, specjalny mięsień wciąga gałki oczne do środka jamy gębowej. To ułatwia przełykanie pokarmu. Większość płazów, z wyjątkiem niektórych ropuch, posiada zęby. Przytwierdzone są one bezpośrednio do kości. Płazy nie mają zębodołów. Żeby są stożkowate lub haczykowate. Występują na szczekach górnych, żuchwie, sklepieniu jamy gębowej.

Język jest bardzo długi i mięsisty. Przyrośnięty jest do dna jamy gębowej. Gdy płaz chce coś upolować wyrzuca go na zewnątrz, w kierunku ofiary. Należy pamiętać, że to przednia część języka jest przytwierdzona a tylna ruchoma. To ona jest wyrzucana. Na języku płazów znajdują się kubki smakowe i tarczki smakowe.

Otwór gębowy prowadzi do jamy gębowo- gardzielowej. Do niej otwierają się również trąbka Eustachiusza, nozdrza wewnętrzne, przewody wyprowadzające gruczołów ślinowych. Gruczoły te zwilżają wnętrze jamy gębowej.

Kolejne odcinki przewodu pokarmowego to przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito ślepe i jelito grube. Otwiera się ono do steku.

Płazy podobnie jak inne kręgowce posiadają wątrobę i trzustkę.

GADY-początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego jest otwór gębowy. Z wyjątkiem żółwi znajdują się w nim zęby homodontyczne, które służą do chwytania i przytrzymywania ofiary. Narządy smaku i dotyku znajdują się na długim, rozwidlonym języku. Z jamy gębowej pokarm przesuwany jest do gardzieli. Za gardzielą położony jest długi przełyk, który prowadzi do żołądka. Pierwszym odcinkiem jelita cienkiego położonym za żołądkiem jest dwunastnica. Do niej uchodzą przewody: trzustkowy i wątrobowy. Między jelitem cienkim a grubym znajduje się jelito ślepe. Jelito grube uchodzi do kloaki.

PTAKI mieszkają w różnych środowiskach. Wykształciły dzięki temu różnorodne sposoby na schwytanie ofiary.

Pierwszą widoczną różnicą w zdobywaniu pokarmu jest rozwój dzioba. Dziób to rogowe pochwy okrywające bezzębne szczeki. Tak więc jest pierwszym odcinkiem przewodu pokarmowego. Może być krótki i twardy u ziarnojadów, złożony z blaszek u blaszkodziobych, haczykowaty i ostry u drapieżnych, długi i cienki u nektarników czy duży, wypełniony substancją gąbczastą u owocożerców.

Pokarm z jamy gębowej przechodzi do gardzieli, następnie do przełyku, gdzie może być gromadzony. W wolu występuje wstępne rozmiękczenie pokarmu.

Z przełyku pokarm dostaje się do żołądka. Żołądek zbudowany jest z dwóch części. Pierwsza z nich to żołądek gruczołowy. W nim wydzielane są soki trawienne. Druga część to żołądek mięśniowy. W nim zachodzi miażdżenie i rozdrabnianie pokarmu. Dodatkowo ptaki połykają drobne kamienie i żwir, tzw. gastrolity. Zwiększają one funkcje mechaniczne żołądka mięśniowego. Za żołądkiem położone jest jelito cienkie i grube. Jelito grube ma ujście do kloaki podobnie jak drogi wyprowadzające układu wydalniczego i rozrodczego.

Sowy zjadają ofiary ze wszystkim, czyli pazurami, piórami kośćmi, sierścią. Tego typu resztek nie da się strawić, dlatego usuwane są w postaci wypluwek przez przełyk.

SSAKI są stałocieplne, maja wysoki poziom przemiany materii. Te cechy zmuszają je do jedzenia i przerabiania znacznych ilości pokarmu. Przewód pokarmowy zaczyna się otworem gębowym, a kończy odbytem.

Już w jamie gębowej zauważa się nowe rozwiązania.

W uchwyceniu pokarmu pomagają, zazwyczaj umięśnione, wargi, które otaczają otwór gębowy. Walenie nie mają umięśnionych warg, a stekowce, np. dziobak mają rogowy dziób.

Jama nosowa oddzielona jest całkowicie od gębowej. Występuje podniebienie wtórne. Na szczęce górnej i żuchwie występują zęby, które są zróżnicowane na siekacze, kły, przedtrzonowce i trzonowce. W zależności od spożywanego pokarmu jedne z nich zanikają inne się rozwijają. Przeżuwacze mają dobrze rozwinięte zęby przedtrzonowe i trzonowe, kły zanikają. U gryzoni wyróżniają się głównie siekacze, a drapieżne mają rozwinięte kły. Ząb umiejscowiony jest w zębodole. Składa się z korzeni i korony zęba. Korona narażona jest na ścieranie. U ssaków, u których ścieranie następuje szybko, zęby rosną przez całe życie. Ssaki posiadają zęby mleczne i zęby stałe, czyli są dwupokoleniowe. Takie zęby nazywane są difiodontycznymi. Jeżeli zęby mleczne w ogóle nie pojawiają się w rozwoju, zęby stałe nazywa się monofiodontycznymi.

Żeby służą do chwytania, rozszarpywania i rozdrabniania pokarmu.

Jamie ustnej znajduje się również mięsisty język. Na jego powierzchni rozmieszczone są kubki smakowe. Są to narządy smaku. Reagują na smak gorzki, słony, kwaśny i słodki. Ssaki, które odżywiają się owadami: mrówkami czy termitami, mają długi, cienki, bardzo ruchliwy język. Jest on pokryty lepką śliną, która ułatwia złapanie i wciągnięcie owadów do jamy gębowej.

W jamie gębowej znajdują się trzy pary ślinianek, które wydzielają ślinę. W ślinie znajdują się enzymy: ptialina i amylaza, które wstępnie trawią cukry. U niektórych gatunków ślina zawiera substancje jadowe. Pokarm w jamie ustnej jest zwilżany i rozdrabniany. Tak obrobiony trafia przez gardło do przełyku. W gardle spotykają się drogi układu pokarmowego i oddechowego.

Z przełyku pokarm dostaje się do żołądka. Pokarm może się przesuwać dzięki ruchom robaczkowym.

W żołądku znajdują się gruczoły wpustowe i gruczoły odźwiernikowe produkujące śluz oraz gruczoły właściwe produkujące: kwas solny mający działanie bakteriobójcze i enzymy: pepsynę i lipazę. Pepsyna trawi białka a lipaza tłuszcze.

U przeżuwaczy żołądek składa się z kilku komór: żwacz, czepca, ksiąg i trawieńca. Przeżuwacze żywią się pokarmem roślinnym. Ssaki nie mają zdolności trawienia celulozy. W żołądku przeżuwaczy jej trawieniem zajmują się bakterie symbiotyczne i pierwotniaki. Pokarm dostaje się do żwacza. Tu następuje fermentacja i rozkład celulozy. Następnie powraca do jamy ustnej, gdzie jest długo przeżuwany. Po ponownym połknięciu trafia do czepca, stamtąd do ksiąg i trawieńca.

Pierwszym odcinkiem za żołądkiem jest dwunastnica, do której uchodzi przewód trzustkowo- wątrobowy. Wątroba to największy gruczoł w organizmie ssaków. Produkuje żółć i oczyszcza krew z substancji trujących, a także magazynuje glikogen i hormony. Żółć emulguje tłuszcze. Trzustka produkuje enzymy, które rozkładają substancje złożone na proste. Dalsza cześć jelita cienkiego jest silnie sfałdowana. Występują tam bardzo dobrze ukrwione kosmki jelitowe. Na ich powierzchni następuje wchłanianie do krwi substancji odżywczych: cukrów prostych, aminokwasów, kwasów tłuszczowych i glicerolu. .

Na granicy jelita cienkiego i grubego występuje jelito ślepe. W jelicie cienkim następuje resorpcja wody i formowanie kału. Jelito grube zakończone jest odbytnicą.