Zwierzęta należące do pierścienic można spotkać zarówno w wodach słodkich, jak i słonych, a także w wilgotnej glebie. Mogą one być pasożytami, jak i formami wolno żyjącymi. Ich pokarm stanowią rośliny, zwierzęta, ale także martwe szczątki organiczne. Mogą być drapieżne, muło- lub glebożerne oraz filtrujące.
Systematyka:
Typ pierścienic dzielimy na trzy gromady:
- Pijawki, np. pijawka lekarska czy końska
- Skąposzczety, np. dżdżownica ziemna czy wazonkowiec
- wieloszczety, np. nereida czy afrodyta tęczowa
Ze względu na posiadanie siodełka, skąposzczety i pijawki określamy mianem siodełkowców, natomiast wieloszczety - bezsiodełkowców.
Budowa ciała:
Ciało pierścienic jest długie i dwubocznie spłaszczone. Wyraźna jest u nich metameria - ciało podzielone jest na segmenty, które oddzielone są septami (czyli poprzecznymi przegrodami). Ponadto obecna jest u nich celoma, czyli wtórna jama ciała. Od wewnątrz jest ona pokryta nabłonkiem pochodzącym z mezodermy. Celoma wypełnia całe wnętrze ciała pomiędzy mięśniami oraz układem pokarmowym. W celomie występuje specjalny płyn, który odgrywa ważną rolę w wymianie gazowej oraz pokarmowej. Ponadto płyn ten zapewnia właściwe ciśnienie, dzięki czemu ciało pierścienic zachowuje odpowiedni kształt. U wieloszczetów występują także parapodia, które są wypustkami ścianek segmentów. Każdy człon posiada parzyste parapodia po bokach ciała. Służą one do przemieszczania się oraz do zwiększenia powierzchni wymiany gazowej. Niekiedy osobniki wodne mogą posiadać skrzela na zewnątrz ciała - powstają one z przekształconych parapodiów, zawierających dużą liczbę naczyń krwionośnych.
Układ pokarmowy:
Układ pokarmowy jest specjalnie przystosowany do trybu życia pierścienic. Jelito przednie dzieli się na jamę gębową, gardziel oraz przełyk. W gardzieli mogą występować specjalne zęby albo szczęki zbudowane z chityny - dzięki nim możliwa jest walka. Także do drapieżnictwa został przekształcony przedni odcinek ciała - na nim osadzone są ważne narządy zmysłowe takie, jak oczy czy czułki oraz zwoje mózgowe.
Układ krwionośny:
Układ krążenia jest tutaj typu zamkniętego - krew nie wylewa się do jamy ciała. Zbudowany jest on z dwóch głównych naczyń krwionośnych: brzusznego i grzbietowego - leżących pod i nad przewodem pokarmowym. Są one połączone specjalnymi naczyniami okrężnymi w każdym członie. Natomiast z przodu ciała te dwa główne naczynia łączą się ze sobą za pomocą naczyń tętniących - które pełnią funkcje podobne do serca. Krew jest tłoczona do naczynia brzusznego, do tyłu ciała, wraca natomiast grzbietowym naczyniem. Pasożyty zazwyczaj nie posiadają układu krwionośnego, podobnie jak i niewielkie pierścienice. Krew zawiera barwniki - czerwone, zielone lub bezbarwne.
Układ nerwowy:
Układ nerwowy zachowuje metamerię. Składa się z dwóch zwojów nad- i dwóch zwojów podprzełykowych - łączą się one w tzw. pierścień okołoprzełykowy. Zwoje poprzełykowe tworzą dwa pnie biegnące do tyłu. Pnie nerwowe łączą się spoidłami w każdym członie - jest to układ drabinkowaty. Ponadto w każdym metamerze znajdują się po dwa zwoje, tzw. segmentalne - pełnią one funkcje koordynatorów skurczy mięśni.
Układ wydalniczy:
Układ wydalniczy ma charakter metanefrydiów. Każde nefrydium składa się z lejka z rzęskami - otwartego do celomy danego metameru i kanalika wyprowadzającego, uchodzącego na zewnątrz otworem w następnym członie ciała. Metabolity są napędzane do lejka za pomocą rzęsek oraz dzięki prądom powstałym dzięki kurczeniu się mięśni. Oprócz wydalania, metanefrydia odgrywają także ważną rolę w osmoregulacji
Rozmnażanie:
Wśród pierścienic mogą występować zarówno osobniki hermafrodytyczne, jak i rozdzielnopłciowe. Rozmnażanie jest płciowe. Narządy płciowe mają złożoną budowę. Rozwój może przebiegać z larwą (złożony) lub bez (prosty). Larwa, jeśli występuje, nazywana jest trochoforą i może się swobodnie poruszać w toni wodnej.
PIJAWKI
Wśród pijawek, najwięcej gatunków zasiedla wody słodkie. Jednak występują także gatunki lądowe czy słonowodne. Ich pokarm stanowią głównie zwierzęta, choć metody pobierania pokarmu są różne. Niektóre są drapieżne i zjadają np. owady, ślimaki czy skąposzczety. Inne natomiast są pasożytami i przymocowują się do gospodarza, aby pobrać pożywienie lub żyją ciągle przymocowane do swojego gospodarza.
Pod względem ilości członów, nie ma wyraźnych różnic między gatunkami, wszystkie posiadają 32 lub 34 człony. Na obu końcach ciała znajdują się przyssawki. Z przodu ciała, na środku przyssawki występuje otwór gębowy wraz z jamą ze szczękami. Następnie znajduje się gardziel, do której uchodzą gruczoły - wytwarzają one substancję przeciwkrzepliwą. Ponadto posiadają one wole, w którym gromadzą krew. Następnie jest żołądek, jelito tylne oraz odbyt.
Celoma u pijawek uległa znacznej redukcji, natomiast w pierwotnej jamie ciała występują tylko i wyłącznie warstwy mięśni. Pijawki nie mają wiele narządów zmysłowych - jedynie oczy i kom. czuciowe. Do przemieszczania się pijawki używają swoich przyssawek, a w wodzie poruszają się jak węże. Pijawki są hermafrodytami, a ich narządy rozrodcze są złożone. Do rozwoju młodych osobników dochodzi w kokonach, które dorosłe osobniki ustawiają na roślinach lub kamieniach w wodzie. Nie ma w rozwoju larw. Z kokonów wykluwają się młode osobniki.
SKĄPOSZCZETY
Skąposzczety nie występują w morzach, a jedynie w słodkich wodach oraz na lądzie. Na ogół żywią się roślinnością oraz rozkładającą się materią organiczną. Znanym przykładem skąposzczeta jest dżdżownica ziemna.
Dżdźownice posiadają wydłużone ciało koloru beżoworóżowego. Zbudowane jest ono z podobnych do siebie metamerów (pierścieni). Odcinek głowowy prawie nie wyodrębniony od reszty. Złożony jest z dwóch członów. Po bokach ciała występują specjalne szczecinki, dzięki którym możliwe jest poruszanie się oraz przyczepianie. Odgrywają one także rolę jako narządy czuciowe. Przez pięć segmentów ciągnie się siodełko. Wytwarza ono specyficzną substancję, która jest budulcem kokonów. Całe ciało pokrywa nabłonek zbudowany z jednej warstwy komórek oraz występujący na nim oskórek. Pod nimi leżą dwie warstwy mięśni - podłużne oraz okrężne. Ponadto nabłonek zawiera także komórki śluzowe, których śluz pomaga w efektywniejszej wymianie gazowej oraz ochronie wnętrza przed atakiem drobnoustrojów. Ponadto zapobiega tarciu podczas przemieszczania się.
W skład układu pokarmowego wchodzą: otwór gębowy, gardziel, przełyk oraz jelita: środkowe i tylne oraz odbyt. Przełyk jest wydłużony i przechodzi w szerokie wole, gdzie magazynowane jest pożywienie. Przełyk posiada także ujścia gruczołów wapiennych. Żołądek zaś pokrywa od wewnątrz kutikula, która dodatkowo pomaga w rozdrabnianiu pokarmu. Jelito środkowe jest miejscem trawienia oraz absorpcji pokarmu.
Dżdżownice nie posiadają wykształconego układu oddechowego. Wymiana gazowa odbywa się poprzez skórę. Tlen dostaje się do naczyń włosowatych pod skórą i tam łączy się z hemoglobiną.
Układ krążenia jest typu zamkniętego. Krew ma barwniki nadające jej kolor czerwony. Transportuje ona tlen i dwutlenek węgla oraz uczestniczy w dostarczaniu substancji odżywczych.
Układ wydalniczy stanowią metanefrydia, zbudowane tak, jak u innych pierścienic.
Układ nerwowy jest zbudowany na kształt drabinki. Narządy zmysłowe są słabo wykształcone. Dżdżownice mają jedynie pierwotne foto-, mechano- i chemoreceptory, które pozwalają im odbierać bodźce świetlne, dotykowe oraz chemiczne.
Dżdżownice są hermafrodytami, a zapłodnienie musi być krzyżowe - czyli pomiędzy dwoma osobnikami. Nie występuje w rozwoju tutaj larwa. Natomiast dżdżownice wytwarzają kokony, z których wychodzą małe dżdżownice.
WIELOSZCZETY
Do wieloszczetów należy najwięcej gatunków pierścienic. Należą one głównie do zwierząt zamieszkujących morza i oceany. Niektóre z nich pływają w toni, a inne żyją przy dnie lub w mule. Zazwyczaj wieloszczety są drapieżnikami, ale są też przedstawiciele żywiący się roślinnością lub filtrujące niewielkie organizmy lub zjadające szczątki materii organicznej.
Znane są także gatunki symbiotyczne, które współżyją z mięczakami, krabami czy gąbkami. Ponadto są także gatunki pasożytujące na innych organizmach.
Wieloszczety, które prowadzą tryb życia wolny, posiadają dobrze wyodrębniony odcinek głowowy z narządami zmysłowymi. Mają one także otwór gębowy z ostrymi szczękami. Ponadto mają na każdym członie ciała parapodia osadzone po bokach oraz szczecinki u ich podstawy. Służą im one do poruszania się.
Wieloszczety są rozdzielnopłciowymi organizmami. Zapłodnieine jest u nich zewnętrzne. W rozwoju występuje także charakterystyczna larwa, zwaną trochoforą.
ZNACZENIE PIERŚCIENIC:
- stanowią pokarm dla innych zwierząt wodnych (wieloszczety)
- mineralizują dno zbiorników wodnych oraz glebę
- użyźniają glebę (skąposzczety)
- rozkładają szczątki organiczne (wazonkowce)
- oczyszczają wodę i ścieki
- nereidy japońskie są bardzo dobrym nawozem
- są pokarmem także dla ludzi
- pijawki mają swój wkład w medycynie
SŁOWNIK:
Metameria - podzielenie ciała na części o podobnej budowie zewnętrznej i wewnętrznej
Parapodia - wypustki ścianek członów ciała, występujące po bokach; nie są podzielone na człony
Zwoje segmentalne - zwoje nerwowe znajdujące się w każdym członie, służące do koordynacji kurczenia się mięśni
Metanefrydia - rodzaje nefrydiów występujących w każdym członie
Hirudyna - substancja wytwarzana przez gruczoły w gardzieli; ma właściwości przeciwkrzepliwe
Szczecinki - osadzone po bokach ciała; dzięki nim możliwe jest przyczepianie oraz poruszanie się; są także narządem dotykowym
Siodełko - specyficzne zgrubienie skóry w postaci obręczy kilku na pierścieniach; wytwarza budulec do kokonów
Wole - miejsce gromadzenia pożywienia w przewodzie pokarmowym
Zapłodnienie krzyżowe - wymiana męskich komórek rozrodczych pomiędzy dwoma osobnikami obojnaczymi
