Cele ochrony gatunkowej:

Nadrzędnym celem ochrony gatunkowej roślin i zwierząt jest zabezpieczenie przed degradacją gatunków roślin oraz zwierząt dziko występujących. Ustawa zwana ustawą o ochronie przyrody wyróżnia dwa zasadnicze cele tej ochrony. Są to, po pierwsze, zabezpieczenie dziko żyjących roślin i zwierząt razem z siedliskami ich występowania oraz, po drugie, zachowanie różnorodności genetycznej i gatunkowej. Szczególnym obiektem troski powinny być gatunki endemiczne, rzadko występujące, podatne na zagrożenia oraz zagrożone całkowitym wyginięciem. Bardzo ważne jest chronienie gatunków i siedlisk objętych ochroną zgodnie z ustaleniami wszelkich umów międzynarodowych. Wytyczne międzynarodowe dotyczą Polski jeszcze bardziej w związku z wejściem naszego kraju do Wspólnoty Krajów Europejskich.

Zasady ochrony gatunkowej poszczególnych roślin oraz zwierząt, które w większości wypadków obowiązują na całym terenie kraju, reguluje w pierwszej kolejności Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 r. wraz z wprowadzonymi do niej późniejszymi zmianami z 2001 r. Ustawa ta określa system odpowiednich zakazów oraz nakazów oraz ograniczeń koniecznych do efektywnej ochrony gatunkowej. Minister właściwy ds. środowiska publikuje w formie rozporządzeń obowiązujące w Polsce listy gatunków roślin oraz zwierząt, które są, na terenie całego kraju, objęte ochroną gatunkową.

Najistotniejszymi zmianami Ustawy o ochronie przyrody są między innymi dwa opublikowane przez ministerstwo środowiska rozporządzenia:

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11.09.2001 r.- lista gatunków roślin i grzybów prawnie chronionych,

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26.09.2001 r.- lista gatunków zwierząt prawnie chronionych.

Rozporządzenia ministra ds. środowiska mogą być uzupełniane poprzez lokalne wytyczne ustalane przez wojewodę. Wojewoda ma kompetencje do wprowadzenia na czas określony ochronę gatunkową roślin oraz zwierząt, które nie znalazły się w rozporządzeniach ogólnopolskich a których sytuacja na terenie wybranego województwa wymaga jej wprowadzenia.

Rodzaje ochrony gatunkowej

Uwzględniając stopień zagrożenia danego gatunku, jego status i wrażliwość na zmiany środowiskowe, nakłada się obowiązek postępowania zgodnie z zasadami ochrony ścisłej lub częściowej.

OCHRONA ŚCISŁA- są nią objęte gatunki zagrożone lub szczególnie rzadkie. Jako gatunki rzadkie uznawane są gatunki o bardzo małej liczbie stanowisk w całym kraju, endemity. Pod pojęciem "gatunek zagrożony" rozumie się gatunki roślin oraz gatunki zwierząt o małych populacjach albo ściśle powiązane z siedliskami zagrożonymi, wyjątkowo silnie wrażliwymi na wszelkiego typu przekształcenia, gatunki będące na granicy zasięgu.

OCHRONA CZĘŚCIOWA- stosowana jest wobec tych gatunków, które obecnie nie są jeszcze zagrożone, jednak aby nie dopuścić do pogorszenia ich ekologicznego statusu należy koniecznie kontrolować sposoby i zakres ich pozyskiwania czy nawet eliminowania przez człowieka. Procedury stosowania ochrony częściowej stosuje się między innymi w wypadku roślin leczniczych zbieranych na stanowiskach naturalnego występowania lub też grzybów zbieranych przez ludzi w celach konsumpcyjnych. Ochrona częściowa dotyczy też zwierząt. Gatunki, które stają się sprawcami znacznych szkód w gospodarce człowieka mogą być, ale jedynie w uzasadnionych i ściśle określonych przez Ustawę o ochronie przyrody sytuacjach, redukowane.

Wykazy roślin oraz grzybów objętych prawną ochroną gatunkową.

Lista gatunków roślin oraz grzybów chronionych zgodnie z zasadami ochrony gatunkowej była w Polsce kilkakrotnie zmieniana i uzupełniana w przeciągu ostatnich dziesięciu lat. Wykaz ten zmieniano przede wszystkim pod wpływem wiedzy dostarczanej przez ośrodki badań naukowych nad gatunkami klasyfikowanymi jako zagrożone. Nowością jest wprowadzenie ochrony wybranych gatunków mszaków, które miało miejsce w roku 2001 w ramach rozporządzenia ministra środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków roślin dziko występujących objętych ochrona gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów.

Wykaz chronionych w Polsce gatunków zwierząt.

Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów zawiera między innymi listę chronionych w Polsce gatunków zwierząt. Uzupełnieniem wykazu gatunków zwierząt chronionych i bezpośredniej ich ochrony są zabiegi związane z ustanowieniem tak zwanych stref ochronnych. Strefy ochronne wyznaczane są wokół miejsc częstego przebywania oraz wokół miejsc, w których rozmnażają się osobniki niektórych cennych z przyrodniczego punktu widzenia gatunków. Sposoby postępowania w związku z ochroną gatunku i wyznaczeniem jego strefy ochronnej ustalane są zgodnie z założeniami zawartymi w ustawie o ochronie przyrody. Obowiązują określone nakazy oraz zakazy. Jednym z najważniejszych zapisów jest ustęp ustawy, w którym zabrania się chwytania, przetrzymywania oraz zabijania chronionych gatunków zwierząt. Zabrania się również dewastacji miejsc ich rozmnażania się.

Ochronę cennych przyrodniczo gatunków zwierząt reguluje również prawo łowieckie, czyli rozporządzenie ministra środowiska z dnia 10 kwietnia 2001 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych oraz określenia okresów polowań na te zwierzęta. Jest ono podstawą do wprowadzenia w życie kolejnej formy prawnej ochrony przyrody- tak zwanej częściowej ochrony zwierzyny łownej (okresy ochronne) oraz wybranych użytkowanych gospodarczo dla potrzeb człowieka gatunków ryb oraz raków (wyszczególnione są zasady ustalania okresów i wymiarów ochronnych). Ochrona częściowa niektórych użytkowanych w sposób gospodarczy gatunków ryb oraz raków regulowana jest przez rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 12 listopada 2001 r. w sprawie połowu ryb oraz warunków chowu, hodowli i połowu innych organizmów żyjących w wodzie. Oba rozporządzenia ustalają czas trwania okresów ochronnych, kiedy to następuje rozród i odchów młodych oraz okresów dopuszczalnego pozyskiwania chronionego czasowo gatunku przez człowieka. Wytycza się również, na mocy ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym, obręby ochronne, czyli miejsca stałego tarła oraz rozwoju narybku a także gromadnego zimowania, długotrwałego występowania i przepływu ryb, w których zabrania się połowu i innych działań mogących byś szkodliwymi dla ryb.

Współczesne strategie prawnie regulowanej ochrony przyrody

OCHRONA CAŁOŚCIOWA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH

Zgodnie z najnowszymi ustaleniami współczesna strategia chronienia przyrody kładzie duży nacisk na połączenie ochrony gatunkowej poszczególnych gatunków roślin oraz zwierząt z jednoczesna całościową ochroną terenów stanowiących ich siedliska. Nie można zapominać o tym, że tylko całościowa, kompleksowa ochrona biotopów, które są siedliskami życia zagrożonych gatunków, może skutecznie zapobiec ich zanikowi. Jedynie objęcie ochroną wystarczająco dużych powierzchni połączonych ze sobą korytarzami ekologicznymi, które umożliwiają swobodne przemieszczanie się gatunków w obrębie siedlisk, daje możliwość skutecznej ochrony roślin oraz zwierząt.

Siedliska przyrodnicze, zgodnie z treścią Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 października 2001 roku,są chronione poprzez ustanowienie odpowiednich form ochrony przyrody, wyszczególnionych w wyżej wymienionej ustawie. Ustawa wymienia i definiuje następujące formy ochrony przyrody: park narodowy, rezerwat przyrody, park krajobrazowy, obszar chronionego krajobrazu, pomnik przyrody, stanowisko dokumentacyjne, użytki ekologicznego lub zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.

Ustawa nosząca nazwę ustawy o ochronie przyrody definiuje pojecie "siedlisko przyrodnicze" jako obszar lądowy lub wodny, naturalny lub półnaturalny, wyodrębniony w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne, posiadający swoistą strukturę i sposób funkcjonowania.

W związku z wejściem Polski do struktur Unii Europejskiej a co za tym idzie z dostosowaniem naszego prawa środowiskowego do norm obowiązujących kraje europejskie, do polskiego prawa wprowadzono zasadę ochrony kompleksowej siedlisk przyrodniczych. Miało to miejsce w roku 2000 poprzez uchwalenie ustawy z dnia 7 grudnia 2000 roku o zmianie ustawy o ochronie przyrody , która weszła w życie z dniem 2 lutego 2001 roku. Ustawa ta jest zgodna z Dyrektywą Rady Wspólnot Europejskich 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, tak zwaną Dyrektywą Siedliskową. Dokumenty te zakładają, że celem ochrony całościowo pojmowanych siedlisk przyrodniczych jest dbanie o ich ciągłe utrzymanie przez właściwe wykorzystanie, zachowanie, a także odnawianie lub w razie potrzeby przywracanie do właściwego im stanu.

Właściwy stan danego gatunku to taki stan, kiedy dane o dynamice zmian liczebności populacji danego gatunku są podstawą do twierdzenia, że gatunek należy do utrzymujących się w tak zwanej skali długoterminowej jako trwały, stale istniejący składnik siedliska swojego życia, oraz że zasięg danego gatunku nie ulega zawężeniu i nic nie wskazuje na to aby miał ulec zawężeniu w możliwej do przewidzenia przyszłości. Warunkiem jest też to, że można stwierdzić, ze istnieje i w przyszłości nadal będzie istniało siedlisko na tyle duże , aby populacja ta mogła się utrzymywać na podobnym poziomie ilościowym i jakościowym przez dłuższy czas.

Właściwy stan danego siedliska jest to taki stan, kiedy można uznać za stałe lub zauważa się tendencję do powiększania się naturalnego zasięgu danego siedliska oraz terenów mieszczących się jeszcze w obrębie tego zasięgu. Zakłada się również, że stan tworzących dane siedlisko gatunków roślin czy też zwierząt jest stanem właściwym i specyficzna struktura oraz funkcje konieczne do jego długotrwałego zachowania istnieją i będą istnieć w dającej się przewidzieć przyszłości.

W Polsce wprowadzono ochronę 95 różnorodnych, dokładnie wyszczególnionych rodzajów siedlisk. Nastąpiło to na mocy rozporządzenia ministra środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie. Lista ta może ulec zmianom w związku z postępem w badaniach terenowych, które dostarczają coraz to nowych informacji na temat liczby i miejsc występowania gatunków chronionych. Nadal odkrywane są nieznane wcześniej stanowiska wielu gatunków, niestety odnotowuje się również zanikanie kolejnych miejsc dotychczasowego występowania roślin oraz zwierząt. Wytyczanie kolejnych siedlisk podlegających prawnej ochronie wiąże się z rozważeniem potrzeby ochrony bioróżnorodności, siedlisk zagrożonych degradacją, które mają często niewielki zasięg terytorialny a które występują niejednokrotnie tylko na charakterystycznych dla danego regionu terenach o specyficznych walorach środowiskowych.

Literatura:

1) Mówić o ochronie przyrody. A., Grzegorczyk M., Perzanowska J., Kijas Z. J. OFMConv., Mirek Z. (red.). IOP PAN, ISF, IB PAN, Kraków,

2) Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. "O ochronie przyrody"