Ochrona prawna w Polsce oparta jest na postanowieniach Uchwały Konstytucyjnej z 2 kwietnia 1997 roku. Dzięki Konstytucji została wprowadzona zasada zrównoważonego rozwoju. Została ona uznana za podstawową zasadę ustrojową w Rzeczypospolitej. Konstytucja zawiera także szczegółową ustawę dotyczącą ochrony środowiska pochodzącą z 31 stycznia 1980 roku Pt. " O ochronie i kształtowaniu środowiska". W preambule do tej ustawy zawarte są cele, które kierują się zasadą zachowania różnorodności biologicznej.

Do głównych kierunków ochrony przyrody, według powyższej ustawy należy "ochrona świata roślin i zwierząt" oraz ochrona krajobrazowych walorów oraz walorów wypoczynkowych środowiska. Obszary cenne ze względu na specyficzne walory przyrodnicze oraz walory krajobrazowe oraz o szczególnych wartościach społecznych są chronione przez przepisy " o ochronie przyrody".

Ustawa ta została zawarta została w dniu 16 października 1991 roku. Ustawa ta określiła definicję Ochrony przyrody. Według tej ustawy jest to takie działanie , które ma na celu zachowanie od zniszczenia lub uszkodzenia wszystkich elementów przyrody. Należą do nich wszystkie gatunki roślin i zwierząt występujące dziko, elementy przyrody nieożywionej, do których zaliczamy jaskinie, głazy narzutowe, oraz zespoły posiadające wybitne walory przyrodnicze a także krajobrazowe, które mogą być chronione w rezerwatach, parkach krajobrazowych, narodowych a także w obszarach chronionego krajobrazu oraz utrzymanie stabilności ekosystemów i procesów ekologicznych.Celem ochrony przyrody jest także utrzymanie bioróżnorodności gatunkowej oraz dziedzictwa geologicznego a także ciągłości występowania ekosystemów i gatunków. Jej rolą jest także wprowadzanie odpowiednich postaw ludzi wobec przyrody i powracanie do stanu początkowego zasobów oraz elementów przyrodniczych.

Ochrona przyrody powinna stanowić integralną część polityki państwa.

W Polsce podejmuje się wiele działań w imię ochrony przyrody. Są to wszelkiego rodzaju prace inwentaryzacyjne, prawne działania, projekty naukowo-badawcze, tworzenie i wyznaczanie podjętych ochroną obiektów przyrodniczych oraz ich granic, w tym także opracowywanie konkretnych zasad ich udostępniania i użytkowania dla społeczeństwa. Ponad to prowadzi się liczne działania mające na celu ochronę terenów przed skażeniami i dewastacją.

Do celów ochrony przyrody należy także ochrona roślin oraz zwierząt. Ich liczba kontrolowana jest poprzez zarządzenia resortowe oraz odpowiednie zarządzenia wydawane w konkretnych województwach.

Najnowsze przepisy dotyczące ochrony przyrody, dotyczącej ochrony bioróżnorodności zawarte są w Konwencji o Różnorodności Biologicznej.

Na mocy tych ustaw powołano w zakresie ochrony przyrody specjalne organy administracyjne takie jak:

-GŁÓWNY ONSERWATOR PRZYRODY,

-WOJEWÓDZKI KONSERWATOR PRZYRODY,

- DYREKTOR PARKU NARODOWEGO,

- ORGANY OPINIODAWCZE( należą tu Państwowa rada Ochrony Przyrody, Wojewódzka Komisja Ochrony Przyrody, Komisja Naukowa Parku Narodowego.

Dzięki tej ustawie jasne są przepisy co do tworzenia szczególnych form ochrony w parkach narodowych, rezerwatach przyrody, parkach krajobrazowych, obszarach krajobrazu chronionego oraz przepisy dotyczące ustanawiania pomników przyrody, gatunków chronionych roślin i zwierząt, stanowisk dokumentacyjnych oraz zespołów przyrodniczo- krajobrazowych. Wprowadziła ona zasady (graniczenia i zakazy) korzystania z dóbr przyrodniczych oraz wprowadziła specjalne formy gospodarowania nimi. Ustawa ta wprowadziła odpowiedzialność karną za naruszenie zasobów lub składników wchodzących w skład środowiska przyrodniczego.

CHRONIONE OBSZARY

Do najstarszych form ochrony przyrody w naszym kraju zaliczamy rezerwaty przyrody. Zostały one wprowadzone na mocy ustawy pochodzącej z 31 stycznia 1980 roku pt. "O ochronie i kształtowaniu środowiska" w artykule 41 tej ustawy znajdują się przepisy, które wprowadzają odpowiednie uprawnienia dla rad narodowych w stopniu wojewódzkim. Ustawa ta wprowadziła koncepcję Krajowego Systemu Obszarów Chronionych. Koncepcja ta została uregulowana przez artykuł 13 ustawy a 16 października 1991roku " O Ochronie Przyrody". Ustawa ta wprowadziła następujące przepisy dotyczące ustalania obszarów chronionych. Krajowa Strategia Ochrony Przyrody ustalana jest przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Strategia ta zawarta jest w uchwale z 1991 roku Pt." Strategie Ochrony Zasobów Przyrody w Polsce".

Wedle tej ustawy do głównych celów polityki państwa w zakresie ochrony przyrody należy:

- utrzymanie systemów, które podtrzymują życie oraz podstawowych ekologicznych procesów,

- zachowanie i utrwalenie różnorodności genetycznej wśród organizmów,

- zachowanie trwałego użytkowania ekosystemów i gatunków.

Obszarami specjalnymi w doktrynie prawa są parki narodowe, rezerwaty, parki krajobrazowe oraz obszary krajobrazu chronionego. Jest to zazwyczaj wyodrębniony obszar powierzchni w państwie, gdzie panuje publicznoprawny reżim.

Najwyższą formą ochrony konserwatorskiej jest w Polsce, park narodowy. Są to obszary, które wyróżniają się szczególnymi naukowymi, przyrodniczymi, społecznymi a także wychowawczymi i kulturowymi wartościami. Powierzchnia tych obszarów przekracza najczęściej 1000ha. Cały ten obszar ze wszystkimi cechami krajobrazu podlega ochronie. Wszystkie podejmowane działania na terenie parku mają na celu ochronę przyrody. Niewielki obszar parku narodowego może być wydzielony jako miejsce tzw. rezerwatu ścisłego, gdzie zakazane są wszelkie prace gospodarcze. Tereny te w momencie powoływania parku są wyłączane z ogólnopolskiej ewidencji i są traktowane jak specjalne tereny chronione w obrębie danego parku. Parki narodowe można zwiedzać i często za wejście na teren parku pobiera się niewielka opłatę. Jest ona ustalana przez dyrektora parku narodowego. Każdy park posiada regulamin, który ściśle informuje o istniejących ograniczeniach w ich wykorzystaniu. Najczęściej regulamin taki wprowadza ograniczenia dotyczące poruszania się na terenie parku, pewne fragmenty parku są całkowicie wyłączone od jakiegokolwiek zwiedzania, ograniczenia dotyczące zasad uprawiania niektórych dyscyplin sportowych ( głównie narciarstwo, alpinizm i in.).

Utworzenie parku może nastąpić z wniosku wydanego przez Radę Ministrów, która podlega Ministerstwu Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Wydawany przez te organy akt podaje nazwę dla parku oraz obszary, które stanowią park a także tereny będące otuliną parku. Akt taki zawiera również zakazy i nakazy których należy przestrzegać, znajdując się na terenie parku. Jeśli na terenie parku znajdują się jakieś nieruchomości należące do Skarbu Państwa, to z chwilą ustanowienia parku staja się jego własnością. Dla parku sporządzany jest indywidualny plan ochrony, zatwierdzony przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Park stanowi państwową jednostkę budżetową a status jest mu nadawany przez ministra. Minister powołuje i jednocześnie odwołuje dyrektora parku narodowe. Stanowi on organ administracji na terenie parku i przejmuje on kompetencje i zadania wojewody na obszarze parku. Zadaniem Dyrektora jest także reprezentowanie Skarbu Państwa w cywilnoprawnym obrocie dotyczącym zarządzanego mienia parku. Organem opinio-doradczym dyrektora parku jest rada naukowa. Jest to organ powoływany przez Ministra. W parku działa również, podległa dyrektorowi Służba Parków Narodowych. Tworzą ja funkcjonariusze należący do Straży Parku.

Do końca 1996 roku w Polsce udało się utworzyć 22 różne parki narodowe. Kolejno powstawały:

- Białowieski (1947),

- Świętokrzyski (1950),

- Babiogórski (1954),

-Pieniński (1954),

- Tatrzański (1954),

-Ojcowski (1956),

-Wielkopolski (1957),

-Kampinoski (1959),

-Karkonoski (1959),

-Woliński (1960),

-Słowiński (1967),

-Bieszczadzki (1973),

- Roztoczański (1974),

-Gorczański (1980),

-Wigierski (1988),

-Drawieński (1990),

- Poleski (1990),

-Biebrzański (1993),

- Gór Stołowych (1993),

-Magurski (1994),

-Narwiański (1996)

- "Bory Tucholskie" (1996).

Udało się również dzięki decyzji Rady Ministrów, powiększyć powierzchnię istniejących już parków. Udało się powiększyć obszar należący do Wolińskiego Parku Narodowego, przez dołączenie znacznych obszarów wodnych. Jest to dzięki temu pierwszy w Polsce park, w którym chroni się przyrodę morza. Cała powierzchnia parków narodowych w Polsce wynosi ponad 2700km2, jest to blisko 1% całej powierzchni naszego kraju. Parki narodowe Polski związane są z sieciami ekologicznymi paneuropejskimi. Nasze parki narodowe znajdują się na liście parków Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów.

Położenie niektórych parków w okolicy dużych aglomeracji i środków przemysłowych powoduje, że są one narażone na zanieczyszczenia. Na liście zagrożonych parków znajdują się następujące parki: Ojcowski, Karkonoski, Babiogórski i Świętokrzyski. Nieco mniej narażone są parki Wielkopolski i Kampinoski.

Bardzo negatywnie na przyrodę parku wpływa nasilona turystyka. Polskie parki narodowe rocznie odwiedza nawet 12 milionów turystów. Turyści powodują znaczne szkody w przyrodzie. Największe szkody dotyczą niszczenia roślinności, fauny oraz gleby. Szczególne zniszczenia dotyczą okolic schronisk górskich, wyciągów i kolejek liniowych.

Szansą na podtrzymanie stabilności w ekosystemach oraz działaniem mającym na celu odtworzenie niektórych składników przyrodniczych może być zmniejszenie gazowych zanieczyszczeń oraz zmniejszenie ruchu turystycznego, który można skierować na tereny zlokalizowane poza obszarem parków czy rezerwatów przyrody.

Rezerwatami przyrody nazywamy obszary, które obejmują te ekosystemy, które zachowane są naturalnym stanie albo w stanie niewiele zmienionym, rezerwat obejmuje także określone gatunki roślin oraz zwierząt a także elementy nieożywionej przyrody, które mają bardzo istotną rolę lub są ważne ze względu na wartości naukowe, przyrodnicze, kulturowe, krajobrazowe. Rezerwat jest ustanawiany przez odpowiednie zarządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Minister zatwierdza także plan ochrony, który jest ustanawiany indywidualnie dla rezerwatu.

Rezerwaty dzielimy na ścisłe i częściowe. Do 30 stycznia 1996 roku utworzono n terenie Polski 1133 rezerwaty. Stanowią one nieco ponad 1200km2, co odpowiada 0,4% powierzchni Polski. Ze względu na charakter obiektu, wyróżniamy następujące jego typy: rezerwaty stepowe, torfowiskowe, słonoroślowe, leśne, przyrody nieożywionej oraz Krajobrazowe, Faunistyczne, Florystyczne, ornitologiczne i ichtiologiczne.

Parkami krajobrazowymi są natomiast obszary, które są chronione ze względu posiadania cennych wartości przyrodniczych, historycznych i kulturowych. Ich zadaniem oprócz ochrony jest popularyzowanie, zachowanie oraz upowszechnianie tych wartości. Najczęściej wokół parku znajdują się otuliny, czyli strefy ochronne, które zabezpieczają parki przed działaniem niekorzystnych czynników. Park krajobrazowy jest tworzony z inicjatywy wojewody. Zarządzanie parkiem należy do dyrektora parku krajobrazowego. Jest on odwołaniem i powołaniem zajmuje się wojewoda. Jeśli park krajobrazowy położony jest na terenie kilku województw, dyrektora powołuje Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Park krajobrazowy posiada własna radę społeczno- naukową, która jest organem opinio-doradczym. Parki posiadają także własną Służbę Parków Krajobrazowych. Parki krajobrazowe w liczbie 101, zajmują w Polsce około 19,5tyś km2, co stanowi 6,2% powierzchni Polski.

Obszarem krajobrazu chronionego są tereny, które wyróżniają się pod względem krajobrazowym, które mają różne typy ekosystemów. Gospodarowanie na tych terenach powinno opierać się na zachowaniu równowagi w ekosystemach. Obszar taki nie stanowi wyodrębnionego chronionego obszaru ani nie posiada swoich organów administracyjnych. Jego powołaniem zajmuje się wojewoda, albo kompetencje taka w niektórych przypadkach posiada rada gminy. Jego istnienie opiera się na uchwale, a istnienie takiego obszaru uwzględnione jest w zagospodarowaniu przestrzennym. Obszary chronionego krajobrazu były dotychczas wyznaczane w obrębie województw. Obszary takie tworzy się na obszarach, które wyróżniają się pod względem bardzo zróżnicowanych ekosystemów, posiadają szczególne wartości pod względem zaspokajania potrzeb, które związane są turystyką oraz wypoczynkiem.

Kryteria międzynarodowe a obszary chronione.

Kryteria, które są stosowane przez IUCN, według których sporządzane są listy chronionych obszarów, zaliczają nasze parki do drugiej kategorii. Parki krajobrazowe klasyfikuje się do kategorii V ej. Polskie rezerwaty należą do IV kategorii a obszary krajobrazu chronionego stanowią VI i VII kategorię.

Do innych form ochrony przyrody w Polsce należą światowe rezerwaty biosfery. Ustanawiane są przez Polski Komitet Narodowy Programu UNESCO, Pt." Człowiek i Biosfera". Światowym rezerwatem biosfery w Polsce jest Babiogórski Park Narodowy i Białowieski Park Narodowy oraz Słowiński Park Narodowy a także rezerwat jeziora Łuknajno. W ostatnich latach powołano jeszcze kilka światowych rezerwatów biosfery w tym także Tatrzański, Wschodnio-Karpacki( leży on na terenie Słowacji, Polski i Ukrainy) oraz Karkonoski Park Narodowy. W 1979 roku Białowieski Park Narodowy zaliczono jako obiekt niezwykle cenny stanowiący światowe dziedzictwo kultury oraz przyrody.

Według Konwencji Ramsarskiej, IUCN, w 1996 roku uznało za niezwykle cenne, o znaczeniu międzynarodowym następujące obiekty: jezioro Karaś, jezioro Siedmiu Wysp, jezioro Łuknajno, jezioro Świdwie a także Słowiński i Biebrzański Park Narodowy oraz rezerwat Słońsk.

Porównując wszystkie kraje Europy pod względem różnorodności biologicznej Polska znajduje się na stosunkowo wysokim miejscu. Bioróżnorodność biologiczna jest wynikiem specyficznego położenia geograficznego naszego kraju. Polska leży w strefie wpływów klimatu oceanicznego i kontynentalnego a poza tym znajduje się pośrodku pasma Karpat i Alp a pasem dolin, które przebiegają wzdłuż Morza Bałtyckiego i Północnego. Wiele żyjących w Polsce gatunków znajduje się na granicy zasięgów występowania.

Wiele gatunków w ciągu ostatnich lat niestety wyginęło albo zagrożona jest wyginięciem. Określenie ich właściwej liczby jest bardzo trudne, dlatego, że związane jest z prowadzeniem badań i poszukiwań, które wymagają wyszkolonych specjalistów z poszczególnych dziedzin biologii. Pomimo, iż nie ma informacji na temat występowania danego gatunku to istnieje jeszcze nadzieja, że być może istnieją jeszcze miejsca, gdzie udało się temu gatunkowi przetrwać. Pewność co do wyginięcia gatunku możemy mieć tylko wtedy, jeśli jest to duży gatunek a jego istnienie jest bardzo łatwo zauważalne. W ostatnim wieku nasza fauna kręgowców pomniejszyła się o 15 gatunków. Liczba ginących gatunków w Polsce wynosi około 1000. Informacje takie są zawarte w czerwonej księdze. Zawiera ona listę zagrożonych wyginięciem roślin i zwierząt.

Zachowanie różnorodności biologicznej wśród gatunków możliwe jest dzięki ochronie prawnej, szczególnie dzięki zarządzeniom Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa lub Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej ( zajmuje się on ochroną ryb).

Ochrona gatunków może być całkowita, tzn. całoroczna lub częściowa, czyli taka która obowiązuje w określonych okresach w ciągu roku. Celem takiej ochrony jest zapobieganie zbyt dużej eksploatacji tych gatunków. Ochroną częściową objęte są niektóre lecznicze rośliny, zwierzęta łowne, niektóre ryby czy ślimaki winniczki.

W 1997 roku lista roślin i grzybów, które podlegają całkowitej ochronie liczyła 97 pozycji ( jedna obejmowała nawet kilkanaście gatunków), ochronie częściowej podlegało 28 gatunków.

Minister Ochrony Środowiska określa co roku dopuszczalne ilości, chronionych zwierząt i roślin, które można pozyskać ze środowiska. Ilości takie są ustalane indywidualnie dla każdego województwa w zależności od liczebności i ich obszaru występowania. Nadzór nad wykorzystywaniem tych gatunków sprawuje Wojewódzki Konserwator Przyrody.

568 gatunków zwierząt jest w Polsce chronionych prawnie. Całkowitej ochronie podlegają 367 gatunki zwierząt kręgowych oraz 74 bezkręgowce, z których większość stanowią owady.

Lista zwierząt łownych, które objęte są ochroną częściową zawiera 19 gatunków należących do ssaków i 42 gatunki ptaków. Zwierzęta te podlegają ochronie tylko w pewnych okresach w ciągu roku. Tylko w przypadkach niektórych może obowiązywać całkowity zakaz polowań. Zakaz taki może dotyczyć zwierząt, których liczebność jest bardzo niska. W Polsce są tylko dwa gatunki zwierzyny łownej, które nie posiadają okresów ochronnych. Czasami okres ochronny może dotyczyć jednej tylko płci danego gatunku, zależy on od różnicy w fizjologii oraz sposobu zachowywania się różnopłciowych osobników.

Okresy ochronne mogą również dotyczyć niektórych gatunków ryb. Ponad to ustalane są także wielkości poniżej których łowienie określonych gatunków jest zakazane.

Jak dotychczas nie prowadzono obserwacji zmian w liczebności gatunków, które znajdują się pod ochroną. Dokładne badania przeprowadza się tylko dla niektórych, dla pozostałych gatunków liczebność bada się bardzo rzadko. Główne liczenie populacji ma zazwyczaj miejsce w ramach jakiegoś projektu badawczego.

Dokładniej szacuje się liczby zwierząt łownych. Liczenie i szacowanie eksploatacji łowieckiej przeprowadzane jest w sposób zorganizowany. Każdego roku prowadzi się liczenie oraz statystykę stopnia odstrzału. Jeśli liczebność populacji wzrasta to roczny odstrzał może być wyższy. Szacowanie liczebności zwierząt dużych jest zazwyczaj niższe niż w rzeczywistości, a w przypadku zwierząt bardzo małych nieco zaniżone.

Liczba odstrzelonych zwierząt jest zazwyczaj bardziej dokładna niż liczba oszacowana, dlatego częściej do oceny zagęszczenia używa się tej pierwszej wartości.

Jeśli gatunek objęty jest całkowitą ochroną to bardzo często może dojść na skutek gwałtownego rozmnożenia do znacznego zakłócenia lokalnej równowagi ekologicznej. Wówczas Minister OŚZNiL wyrazić może zgodę na dokonanie jego niewielkiej redukcji. Zgodę taką wydano do 1992 roku dla czterech gatunków.

Istnieją gatunki, które mimo, iż są objęte ochroną wykazują tendencje spadkową w liczebności populacji. Takie zwierzęta wymagają czasem skomplikowanych przedsięwzięć takich jak sztuczna reprodukcja czy przesiedlenia celem zwiększenia liczby gatunków w populacji. Przykładem takiego zwierzęcia może być żubr, którego reintrodukcja przebiega bardzo pomyślnie.

Istotną rolę w ochronie bioróżnorodności odgrywają pewne instytucje. Należą do nich ogrody botaniczne, zoologiczne oraz arboreta. Dzięki takim instytucjom możliwe jest m.in. zachowanie ginącego gatunku ( przykładem może być tygrys). Na terenie Polski powstało do tej pory 12 ogrodów zoologicznych, o łącznej powierzchni 470 hektarów. W ogrodach tych żyło w 1995 roku ponad 1,2tyś gatunków. Blisko trzy tysiące roślin zgromadzonych zostało w 16 ogrodach botanicznych i arboretach. Dane te wskazują, że liczba gatunków w hodowlach zamkniętych jest znaczna.

Pomniki przyrody są to pojedyncze utwory żywej i nieożywionej przyrody lub tez ich skupiska, które mają cenne pod względem kulturowym, naukowym, historyczno-pamiątkowym oraz krajobrazowym cechy, które odznaczają je spośród innych utworów.

Wedle ustawy z 1991 roku prawo do nadawania statusu pomnika przyrody oprócz wojewody przyznane zostało także gminom.

Prośbę o utworzenie pomnika przyrody, złożyć może każdy obywatel oraz instytucje społeczne. Wniosek taki składa się w odpowiedniej dla danego obszaru gminie lub urzędzie miasta. Jeśli obiekt ma znaczenie ponadlokalne to wniosek należy kierować do Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody.

Obszarem chronionym jest wydzielony geograficznie obszar, który ze względu na jego ochronę ma specjalne zagospodarowanie. W Polsce obszarami chronionymi są parki narodowe, krajobrazowe oraz rezerwaty.

Różnorodność biologiczna, to zróżnicowanie organizmów żywych, które występują na Ziemi we wszystkich ekosystemach. Różnorodność może występować w obrębie gatunku, rasy, ekosystemów, taksonów i in.

Gatunki, które występują w ekosystemach mają podwójny charakter. Kształtują bioróżnorodność w ekosystemach oraz stanowią biologiczny zasób eksploatowany przez ludzi.

Gatunki udomowione i hodowane- są to gatunki, na które w czasie procesów ewolucyjnych duży wpływ miał człowiek. Dzięki tym gatunkom potrzeby człowieka są częściowo zaspokajane.

Użytkowanie umiarkowane jest to zróżnicowanie w użytkowaniu określonych elementów, które tworzą różnorodność biologiczną. Należy tak użytkować elementy przyrody aby nie doprowadzić do zmniejszenia biologicznej różnorodności co pozwoli utrzymać przyrodę w stanie, który będzie odpowiadał pragnieniom i potrzebom innych pokoleń ludzkości.

Należy dostosować sposób oraz esencjonalność wykorzystywania zasobu, biorąc pod uwagę możliwości jego odnawiania się.

Wartością dla przyszłych pokoleń mogą być zasoby biologiczne, genetyczne, populacje, organizmy lub jakiekolwiek ożywione elementy ekosystemu. Mogą być przez ludzkość przyszłości wykorzystywane.

Wartością mogą być zarówno rośliny uprawne jak zwierzęta hodowlane, zwierzęta łowne, zioła, ryby czy drzewa użytkowe.