Ochrona przyrody są to ogólnie rozumiane działania mające na celu zachowanie środowiska naturalnego w jak najmniej zmienionym kształcie, oraz mogące przywrócić środowisku zdegradowanemu wygląd zbliżony do naturalnego.

W Polsce wyróżniamy następujące formy ochrony przyrody:

  • Parki narodowe
  • Parki krajobrazowe
  • Rezerwaty przyrody
  • Pomniki przyrody
  • Parki krajoznawcze
  • Obszary chronionego krajobrazu

Parki narodowe

Obszar chroniony musi być większy niż 1000 ha. Park narodowy obejmują wiele często odrębnych ekosystemów, nie przekształconych lub częściowo zmienionych przez człowieka.

Główną rola parków narodowych jest ich funkcja naukowa, następnie wychowawcza, rekreacyjna i krajoznawcza. W parkach narodowych istnieją 2 formy ochrony: ścisła - zakazująca wszelkiej ingerencji, oraz częściowa- dopuszczająca pewną ingerencje prowadzącą do przywrócenia naturalnego stanu.

W naszym kraju ogólna powierzchnia wszystkich 23 parków narodowych wynosi 3 145 km2 co stanowi ok. 1% powierzchni Polski. Wynik ten jest znacznie niższy niż w większości krajach europejskich.

Wykaz polskich parków narodowych:

nr

Nazwa Parku

Rok założenia

Powierzchnia

km2

1

Babiogórski PN

1954

33,92

2

Białowieski PN

1947

105,02

3

Biebrzański PN

1993

592,23

4

Bieszczadzki PN

1973

292,02

5

PN Bory Tucholskie

1996

47,98

6

Drawieński PN

1990

113,42

7

Gorczański PN

1981

70,30

8

PN Gór Stołowych

1993

63,39

9

Kampinoski PN

1959

385,44

10

Karkonoski PN

1959

55,76

11

Magurski PN

1995

194,39

12

Narwiański PN

1996

73,50

13

Ojcowski PN

1956

21,46

14

Pieniński PN

1954

23,46

15

Poleski PN

1990

97,62

16

Roztoczański PN

1974

84,83

17

Słowiński PN

1967

186,18

18

Świętokrzyski PN

1950

76,26

19

Tatrzański PN

1954

211,64

20

PN Ujście Warty

2001

80,38

21

Wielkopolski PN

1957

75,84

22

Wigierski PN

1989

150,86

23

Woliński PN

1960

109,37

Wyróżnione- stanowią światowy rezerwat biosfery UNESCO

Rezerwaty przyrody

Rezerwat to obszar zdecydowanie mniejszy niż park narodowy. Ochroną może być objęty jeden szczególny ekosystem bądź całość przyrody ożywionej jak i nieożywionej. Podobnie jak w przypadku parków wyróżniamy rezerwaty ścisłe i częściowe. Ze względu na to co chronią dzielimy je na florystyczne, leśne, łąkowe, faunistyczne, wodne, krajobrazowe, przyrody nieożywionej. Największym powierzchniowo rezerwatem w Polsce jest rezerwat krajobrazowy nad Gopłem. Zajmuje on 12684 ha. Ogólnie rezerwaty przyrody zajmują 0,4% powierzchni Polski.

Pomniki przyrody

Obecnie w Polsce istnieje 20 tyś pomników przyrody. Są to szczególne i cenne pojedyncze obiekty zarówno martwe jak i żywe. Mogą to być np.:

  • Bardzo stare okazy drzew - "Dąb Królewski" w Puszczy Niepołomickiej, "Dąb Jagiełły" w Puszczy Białowieskiej, "Lipa Kochanowskiego"
  • Eratyki (głazy narzutowe)- "Trygłów" i 12 apostołów" na wybrzeżu
  • Skały- "Maczuga Herkulesa" w Ojcowskim Parku Narodowym
  • Jaskinie - Mroźna, Raj
  • Skupiska drzew - Rezerwat Cisów na górze Jawor w Bieszczadach,
  • Aleje - Aleja Lipowa w Rzucewie koło Pucka

Parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu

Są to tereny o wyjątkowych walorach zdrowotno- sanitarnych, krajobrazowych, przyrodniczych. Możliwości ingerencji człowieka w środowisko Ne są tak ograniczone jak w parkach narodowych. W roku 1991 istniało w naszym kraju 76 parków krajobrazowych i 226 obszarów chronionego krajobrazu. Łącznie zajmują one 20 % powierzchni polski.

Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt

Ten rodzaj ochrony dotyczy poszczególnych gatunków zagrożonych wyginięciem. Objęte są one ochroną całkowitą, natomiast te gatunki które są cenne dla przyrody i gospodarki objęte są ochrona częściową.

Do zwierząt chronionych zaliczamy m.in. modliszkę, niedźwiedzia brunatnego, bobra, rysia, żbika, wszystkie gatunki węży, ropuchy, kumaki, traszki, wszystkie gady, sowy, orły ryjówki, dzięcioły, skowronki nietoperze, jesiotra zachodniego. Natomiast rośliny chronione to: paproć długosz królewski, widłaki, rosiczki, sasanka, kosodrzewina, limba, lilia złotogłów, krokus, dziewięćsił, szarotka, miłek wiosenny, tojad, przebiśnieg, zawilec, cis.

W ostatnim czasie pojawiły się idee ochrony przyrody wykraczające poza dotychczasowe podejście do tego zagadnienia. Dotyczą one pogodzenia gospodarczej działalności człowieka, z ekologicznym rozwojem. Rozwój cywilizacyjny i techniczny nie powinien być powodem degradacji środowiska, tylko należy go wykorzystać dla dobra przyrody.

W tym celu gospodarka powinna być oparta na tzw. "ekorozwoju" , tzn. że wszelka działalność człowieka powinna się odbywać w zgodzie z naturą i nie może prowadzić do nieodwracalnych zmian w środowisku. Nowoczesne technologie powinny być wykorzystywane w procesach rekultywacji środowiska zdegradowanego, tzn przywracania mu wyglądu zbliżonego do naturalnego

Podstawowe zasady ekorozwoju

  • Przestrzeganie prawa ekologicznego
  • Likwidowanie źródeł zanieczyszczeń, z naciskiem na tworzenie możliwości wtórnego wykorzystania odpadów, produkcji z nich energii, odzysku wody, surowców
  • Stworzenie prawnych możliwości umożliwiających działalność organizacjom pozarządowym i innym grupom społecznym w szeroko rozumianej ochronie środowiska
  • Zasada że osoby, instytucje, zakłady które zanieczyszczają środowisko ponoszą pełne finansowe konsekwencje tym wywołane.
  • Regionalizacja polityki ekologicznej, rozszerzenie kompetencji samorządów lokalnych
  • Międzynarodowa współpraca w rozwiązywaniu problemów zanieczyszczeń transgranicznych.
  • Etapowe rozwiązywanie problemów ekologicznych, z uwzględnieniem zadań priorytetowych