1. Prawne formy ochrony przyrody
I. Charakterystyka Parku Narodowego jako formy prawnej chronienia przyrody:
Park Narodowy jest to obszar objęty przez ścisłą kontrolę prawną, zachowany do dzisiaj w stanie naturalnym lub jedynie nieznacznie zmienionym przez wszelkiego rodzaju działania gospodarcze człowieka. Charakteryzuje się on nieprzeciętnymi walorami zarówno naukowymi jak i przyrodniczymi i krajobrazowymi a także społecznymi, kulturowymi oraz wychowawczymi. Na terenie Parku Narodowego chronione są wszelkie elementy przyrody ożywionej i nieożywionej.
Całkowita powierzchnia ustanowionego Parku nie może obejmować mniej niż 1000 hektarów. Na jego terenie wyznacza się obszary objęte ochroną ścisłą czyli tereny całkowicie wyłączone z działania człowieka, oraz takie obszary, które zostają objęte ochroną częściową, na terenie których prowadzi się gospodarkę mającą za zadanie przywrócenie naturalnego stanu środowiska poprzez określone przez specjalistów zabiegi pielęgnacyjne oraz hodowlane. Wokół parku jest wyznaczana tak zwana otulina, czyli obszar chroniący teren parku przed zbytnią ingerencją w jego przyrodę poprzez niewłaściwą gospodarkę człowieka na terenach sąsiadujących bezpośrednio z Parkiem Narodowym.
Cele powołania Parku Narodowego
- poznanie oraz zachowanie jako całości wszelkich systemów przyrodniczych charakterystycznych na danym obszarze,
- odtworzenie częściowo zdegradowanych albo zupełnie zniszczonych elementów rodzimej przyrody,
- wspomaganie badań naukowych,
- edukacja prośrodowiskowa poprzez turystykę.
W Polsce utworzono 22 (wg stanu odnotowanego 1 VII 1996 roku) Parki Narodowe ( Mazurski był już projektowany) o łącznej powierzchni 2816 km2 i były to: Park Babiogórski, Biebrzański, Bieszczadzki, Borów Tucholskich, Drawieński, Gorczański, Park Gór Stołowych, Kampinoski, Karkonoski, Magurski, Narwiański, Ojcowski, Pieniński, Poleski, Roztoczański, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański, Wielkopolski, Wigórski oraz Woliński.
II. Charakterystyka rezerwatu przyrody:
Rezerwat przyrody jest to obszar objęty prawną ochroną, której głównym zadaniem jest zachowanie dla przyszłości ekosystemów naturalnych lub też półnaturalnych, które mają dużą wartość tak ze względów naukowych i przyrodniczych jak i kulturowych oraz krajobrazowych.
Wyróżniane są następujące typy rezerwatów:
- ścisłe, w których obowiązuje zakaz jakiejkolwiek działalności człowieka
- częściowe, w których dopuszcza się stosowanie ściśle określonych zabiegów gospodarczych.
Dla ochronienia półnaturalnej roślinności na obszarze rezerwatów przyrody często wprowadza się metody czynnej ochrony przyrody.
Przez wzgląd na przedmiot ochrony wyróżniane są następujące rodzaje rezerwatów:
1. faunistyczne
- rezerwaty rybne
- rezerwaty ptasie
- rezerwaty innej zwierzyny.
2. florystyczne
- rezerwaty leśne
- rezerwaty torfowiskowe
- rezerwaty stepowe
- rezerwaty roślinności wodnej
- rezerwaty stanowiskowe
3. przyrody nieożywionej
- skalne oraz krajobrazowe
- rezerwaty różnorodne
Pierwszym rezerwatem w Polsce był rezerwat cisowy założony na terenie Borów Tucholskich.
W Polsce utworzono w sumie 1072 rezerwatów przyrody (które łącznie zajmują powierzchnię 117367 hektarów), z czego 107 to obiekty ochrony ścisłej ( o sumarycznej powierzchni 4692 hektarów).
III. Charakterystyka pomnika przyrody:
Pomnik przyrody jest to objęty ochroną prawną twór zarówno przyrody żywej (tak zwany pomnik przyrody ożywionej), jak i nieożywionej (tak zwany pomnik przyrody nieożywionej), ale również ich zespoły o charakterystycznych niepowtarzalnych wartościach naukowych, krajobrazowych, historyczno-pamiątkowych, kulturowych lub estetycznych.
Jako pomniki przyrody traktowane są między innymi niektóre z okazałych drzew a także ich skupiska, zabytkowe parki i aleje, ciekawe, unikatowe formy skalne, jaskinie, źródła oraz wodospady.
W Polsce w 1994 roku istniało ponad 20000 pomników przyrody.
Przykładowymi pomnikami przyrody w Polsce są:
- wodospady- Wodospad Kamieńczyk w Szklarskiej Porębie,
- głazy narzutowe - Głazowisko Bachanowskie na Pojezierzu Suwalskim,
- jeziora - Jezioro Łebsko leżące na terenie Słowińskiego Parku Narodowego,
- jaskinie - Jaskinia Wierzchowska,
- formy skalne - Maczuga Herkulesa znajdująca się na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego,
-drzewa - Dąb Bartek, najstarszy w Polsce cis z Kotliny Jeleniogórskiej.
IV. Zasady ochrony gatunkowej roślin oraz zwierząt.
Ochrona gatunkowa jest to taka forma ochrony przyrody, która stosując się do odpowiednich przepisów prawa stawia sobie za nadrzędny cel zapewnienia trwałego istnienia gatunków roślin oraz zwierząt, które naturalnie występują w przyrodzie.
Ochroną gatunkową objęte są przede wszystkim gatunki uznawane za rzadkie, takie jak np.: endemity czy relikty poważnie zagrożone w wyniku postępujących zmian środowiska, które są spowodowane przez degradującą działalnością człowieka (albo przez wyniszczenie w sposób bezpośredni przez niego samego), które odgrywają ważną rolę w funkcjonowaniu danych ekosystemów, których liczebność ulega zmniejszeniu, te, które są cenne dla nauki, a także będące już na granicy swego zasięgu.
Odnośnie do objętych przez ochronę gatunkową zwierząt zabrania się następujących działań:
- zabijania oraz preparowania, płoszenia, odłowu i przetrzymywania chronionych zwierząt w niewoli,
- umyślnego niszczenia ich gniazd, nor, legowisk czy żeremi,
- niszczenia jaj, osobników młodych i innych form rozwojowych (kijanek, larw, poczwarek i piskląt)
- fotografowania i filmowania zwierząt w okresie rozrodu i wychowu młodych w ich ostojach i miejscach rozrodu,
- wszelkich form handlu żywymi lub martwymi osobnikami z gatunków chronionych,
- wywożenia lub wwożenia osobników przez granice kraju.
Jeżeli mówimy o roślinach znajdujących się pod ochroną ścisłą to obowiązuje wobec nich całkowity zakaz ich niszczenia, zrywania czy ścinania oraz pozyskiwania (przesadzania, wyrywania, zbierania) z miejsc, w których występują w sposób naturalny. Zakazany jest również handel, przenoszenie i wywożenie roślin ściśle chronionych poza granice kraju, zarówno w stanie świeżym jak i rośliny suszone.
W przypadku roślin objętych ochroną częściową możliwe jest ich pozyskanie w określonych ilościach i miejscach i wykorzystywanie ich na przykład dla celów leczniczych.
Organem nadającym status prawny ochrony gatunkowej nad danym gatunkiem roślin czy zwierząt jest Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Na całym świecie ochroną gatunkową zajmuje się Stała Komisja d.s. Ginących Roślin i Zwierząt, która koordynuje działania ochronne poszczególnych państw.
2. Różnica pomiędzy dwoma kluczowymi pojęciami: ekologia a ochrona środowiska.
Ekologia jest gałęzią nauk przyrodniczych, która bada wzajemne, często bardzo skomplikowane, stosunki między organizmami żywymi a światem zewnętrznym w którym funkcjonują, na które składają się składniki nieożywione oraz inne żywe organizmy bytujące w danym ekosystemie.
Ekosystem jest odrębną jednostką ekologiczną. Składa się ona ze środowiska nieożywionego oraz z biocenozy, czyli ogółu żywych organizmów danego ekosystemu.
Ekologia jest silnie rozwijającą się nauką, którą bardziej szczegółowo dzieli się na:
a) ekologię ogólną - naukę badającą strukturę i funkcjonowanie grup organizmów (populacji) traktowanych holistycznie, całościowo.
b. autekologię - naukę odkrywająca analizująca wymagania poszczególnych gatunków względem różnych czynników ekologicznych:
- klimatu,
- temperatury,
- wilgotności,
- wiatru,
- uwarunkowań ukształtowania danej powierzchni Ziemi,
- rodzaju gleby.
c) synekologię - naukę śledzącą przede wszystkim wzajemne relacje pomiędzy grupami organizmów w danym ekosystemie, czyli .:
- konkurencją,
- drapieżnictwem,
- pasożytnictwem,
- mutualizmem,
- protokooperacją,
- komensalizmem.
d) ekologię środowiskową - naukę zajmującą się wzrastającym zagrożeniem środowiska życia człowieka wynikającym między innymi z niszczącej działalności przemysłu.
OCHRONA ŚRODOWISKA
Ochrona środowiska to z kolei taka gałąź nauki, która zajmuje się wypracowywaniem i wprowadzaniem w życie skutecznych metod zmierzających do ochrony ożywionych elementów przyrodniczych jak i elementów nieożywionych (wód, powietrza oraz gleby) krajobrazu. Nauka ta zajmuje się zarówno obszarami znajdującymi się w stanie naturalnym jak i zmienionymi przez działalność człowieka. Jej głównym celem jest zachowanie lub przywrócenia zaburzonej już równowagi przyrodniczej, niezbędnej dla zachowania różnorodności biologicznej na Ziemi oraz dla zapewnienia dobrych warunków dla egzystencji człowieka.
Zasadniczą różnicą pomiędzy ekologią a ochroną środowiska rozumianą jako dziedzina nauki jest to, że ekologia jest to nauka o środowisku oraz panującymi w nim powiązaniami pomiędzy organizmami oraz organizmami i środowiskiem nieożywionym. Ochrona środowiska z kolei jest dziedziną nauki zajmującą się monitorowaniem stanu środowiska, zmniejszaniem jego zanieczyszczenia co jest ściśle połączone z działaniami praktycznymi na jego rzecz. Ochrona środowiska wykorzystuje wiedzę uzyskiwana przez naukowców zajmujących się ekologią.
Zagadnienie dotyczące problemów związanych ze stanem i ochroną środowiska zostało po raz pierwszy postawione na forum międzynarodowym w tak zwanym "Raporcie U-Thanta" zredagowanego przez Sekretarza Generalnego ONZ, o podtytule: "Człowiek i jego środowisko" z 26 maja 1969 roku. Raport ten zainicjował kolejne międzynarodowe konferencje poświęcone w całości tym zagadnieniom. Od lat siedemdziesiątych problematyka ochrony środowiska stała się jednym z ważniejszych tematów poruszanych przez międzynarodowe gremia. Szeroko rozumiana ochrona środowiska naturalnego powinna uwzględniać także wytwory pracy i kultury ludzkiej, między innymi ochronę zabytków przed wpływami niszczących je zanieczyszczeń atmosferycznych oraz potrzebę zaspokojenia podstawowych potrzeb ludzkich na zasadzie sprawiedliwości społecznej.
Najważniejsze organizacje, łączące wszelkie działania w celu efektywnej ochrony środowiska oraz propagowania zasad rozwoju zrównoważonego, łączącego dobro człowieka z uwzględnianiem potrzeb środowiska to:
- WHO , (skrót oznaczający Światową Organizację Zdrowia)
- FAO (skrót oznacza Światową Agencję do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa)
- ILO ( skrót oznacza Międzynarodową Organizację Pracy)
- UNESCO (skrót oznacza Organizację Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury)
- UNICEF (skrót pochodzi od angielskiej nazwy Międzynarodowego Funduszu Pomocy Dzieciom).
Wszystkie wyżej wymienione organizacje współpracują w pewien sposób ze sobą i wspólnie zrzesza je Organizacja Narodów Zjednoczonych.
