Ontogeneza człowieka

1. Trend sekularny

2. Czynniki rozwoju

3. Okres dojrzewania

I Główne czynniki rozwojowe.

Dojrzewanie i rozwój człowieka zależy od czynników genetycznych oraz uwarunkowany jest czynnikami środowiskowymi. Szybkość dojrzewania i rozwoju zależy od indywidualnych predyspozycji człowieka.

Czynnikami umożliwiającymi rozwój osobniczy człowieka są:

- czynniki genetyczne ( endogenne ), zwane także determinatorami rozwoju,

- czynniki paragenetyczne ( endogenne),

- modyfikatory, na które składają się czynniki egzogenne biogeograficzne i społeczno-kulturowe. Do pierwszej

wymienionej grupy należą czynniki modyfikujące, naturalne, którymi są fauna i flora, warunki klimatyczne,

minerały i in. Druga grupa modyfikatorów to głównie pochodzenie społeczne, zarobki, najbliższe środowisko.

Bardzo często wymienia się jeszcze jeden dodatkowy czynnik, którym jest tryb życia. Łączy się on jednak z warunkami środowiskowymi i genetycznymi.

Czynniki genetyczne

Już w momencie zapłodnienia czynniki te są jasno określone. Określają one przebieg wszystkich reakcji w organizmie. Dziecko dziedziczy po połowie z puli genowej matki i ojca. Geny te kontrolują cały rozwój od momentu zapłodnienia do narodzin.

Rozwojowe cechy możemy określić dzięki pomiarom antropometrycznym. Do cech mierzalnych zaliczamy wysokość ciała, długości kończyn, ciężar ciała i in. Cechy te ulegają zmienności adaptabilnej. Wszelkie rozwojowe i nieodwracalne zmiany zachodzące w okresie życia nazywamy adaptabilnością.

Oprócz genów na wielkość osiąganych cech przez człowieka ma wpływ środowisko.

Większość cech mierzalnych jest dziedziczona wielogenowo, czyli istnieje pewien zakres zmienności danej cechy, który może się pojawić dla danego genotypu. Genotyp powstaje w wyniku złożenia z połówek genów rodziców. Fenotyp, czyli wygląd zewnętrzny może być różny od genotypu. Dzieje się dlatego, że stopień osiągnięcia poziomu rozwoju biologicznego zależy w dużej mierze od środowiska.

Autentyczność tej reakcji można zbadać dzięki tzw. metodzie bliźniąt. Polega ona na badaniu bliźniąt jednojajowych, które wychowują się w odmiennych warunkach środowiskowych.

Rozwój dziecka do momentu osiągnięcia końcowego wzrostu zależy od rodziców. Bardzo dużą rolę w czasie wzrostu dziecka maja geny matki. Jeśli dziecko ma wysokich rodziców to jego wzrost jest intensywniejszy i dodatkowo ma ono wyższy wzrost niż reszta rówieśników. Czasami potwierdza się teza, że dziecko niskich rodziców jest od nich po osiągnięciu ostatecznego wzrostu wyższe, a oboje wysocy rodzice mają niższe od siebie dzieci.

Bardzo istotną cechą mającą wpływ na tempo wzrostu i dojrzewania jest płeć. Płeć męska jest mniej odporna na działanie czynników biologicznych. Pierwszym wskaźnikiem potwierdzającym to zjawisko jest zwiększona śmiertelność okołoporodowa chłopców. Zmniejszona odporność mężczyzn wynika z ich genotypu. Pod względem genotypu są oni heterozygotami. Dziewczynki posiadają dwa identyczne chromosomy X, wobec tego czynniki środowiskowe mają na nie mniejszy wpływ. Pomimo, iż chłopcy osiągają większe rozmiary ciała niż dziewczynki, ostatnie badania dowiodły, że kości dziewcząt znacznie szybciej rosną i kostnieją.

Różnice w rozwoju dziewcząt i chłopców :

- dziewczynkom wcześniej wyżynają się żeby,

- w proces dojrzewania płciowego szybciej wchodzą dziewczynki, wówczas to są wyższe niż ich rówieśnicy a różnica w czasie dotyczyć może nawet około dwóch lat,

- różnice dymorficzne, dziewczęta po zakończeniu procesu adolescencji posiadają inne ukształtowanie sylwetki niż chłopcy, podczas gdy od momentu urodzenia do początku okresu dojrzewania nie ma dużych różnic antropometrycznych. Kobiece kształty to krągłe biodra, długi tułów i krótsze nogi, wklęsła klatka piersiowa;

-w czasie dojrzewania dziewczęta w porównaniu do chłopców, posiadają małą pojemność płuc, mniejsze serce i niższą siłę mięśniową,

- dziewczynki są bardziej odporne na niekorzystny wpływ środowiska, czynniki chorobotwórcze oraz na cięższe warunki życiowe.

Różnice w tempie rozwoju mogą również zależeć od rasy człowieka. Takie różnice mogą się ujawniać już w okresie płodowym. U rasy czarnej szybciej rozpoczyna się proces kostnienia. Szkielet tej rasy szybciej się rozwija, w każdej niemal fazie rozwoju. Rasa czarna znacznie szybciej wchodzi w proces dojrzewania płciowego. Murzyni posiadają wyższą sprawność ruchową od innych ras. Znacznie szybciej pojawiają się u nich pierwsze zęby. W przypadku par mieszanych na dziecko znacznie bardziej genotyp matki. Różnice w rozwoju obserwowane są również w obrębie tej samej rasy. Są one zazwyczaj spowodowane czynnikami biogeograficznymi. Dzieci rasy białej, które mieszkają w ciepłych i wilgotnych strefach klimatycznych szybciej dojrzewają jeśli porównać je z dziećmi białymi naszej szerokości geograficznej.

Tempo rozwoju może wpływać na wygląd ciała. Jeśli chłopcy szybciej wchodzą w etap dojrzewania to może u nich występować dziewczęca budowa ciała a w przypadku dziewcząt, które później rozpoczęły dojrzewanie sylwetka może być bardziej męska.

Czynniki paragenetyczne

Pomimo, iż dziecko dziedziczy pulę genów składającą się z połowy genów ojca matki, to już przy urodzeniu dziecko ma silniejszy związek z matką. Zjawisko to tłumaczy się wpływem dodatkowych czynników zwanych paragenetycznymi. Ponieważ rozwój dziecka do momentu urodzenia uzależniony jest od środowiska organizmu matczynego to wydaje się, że następuje wówczas przekaz dodatkowych czynników wpływających na rozwój płodu. Czynnikami, które mogą odgrywać rolę są konstytucja oraz biotyp matki oraz szereg reakcji metabolicznych, które zachodzą w jej organizmie. Większy związek matki z dzieckiem może być także wynikiem dziedziczenia przez dziecko matczynych organelli komórkowych. Metabolizm matki wpływa na dziecko także po urodzeniu , w czasie karmienia piersią. W pokarmie znajdują się bowiem oprócz składników odżywczych hormony i przeciwciała.

Ważnym czynnikiem wpływającymi na rozwój zarodka ( oprócz genetycznych ) ma także sposób życia matki.

Istotny może być również wiek rodziców. Badania dowodzą, że dzieci bardzo młodych matek maja niższą wagę a dzieci starszych rodziców mogą rodzić się z wadami rozwojowymi.

Czasami wpływ na potomstwo może mieć ilość przebytych przez matkę ciąż. Jeśli kobieta zajdzie w ciążę przed upływem ostatniego porodu to płód ma gorsze warunki rozwojowe, gdyż organizm matki nie zdążył się jeszcze dostatecznie zregenerować.

Modyfikatory środowiska.

Te czynniki egzogenne możemy podzielić na środowiskowe i naturalne. Modyfikatory środowiskowe dotyczą wpływu na rozwijający się płód, ale odgrywają one role tylko jeśli działają dostatecznie długo i z określona intensywnością.

Czynnikami naturalnymi jest przede wszystkim klimat. Elementami klimatu, które mogą odgrywać znaczna role są wilgotność, temperatura, opady i in. Najkorzystniejszy do rozwoju okazuje się klimat umiarkowany ale ciepły o temperaturze wahającej się przy 20 stopniach Celsjusza. Taka temperatura zapewnia szybsze dojrzewanie płciowe ale powoduje także nieco dłuższy okres ciąży u kobiet. Klimat tropikalny sprawia, iż proces dojrzewania płciowego opóźnia się. Sezonowość pór roku odgrywa role na wielkość i ciężar noworodków. Te, które urodziły się na wiosnę są dłuższe a te które przyszły na świat jesienią są zazwyczaj cięższe. Istotnym czynnikiem, który wpływa na rozwój jest wysokość nad poziomem morza. U górali obserwuje się lepszy rozwój klatki piersiowej i zwolniona prace serca, co wywołane jest zwiększoną liczbą czerwonych ciałek krwi.

Istotny wpływ na osobniczy rozwój mają czynniki kulturowo- cywilizacyjne. Należy tu zaliczyć poziom kultury, zarobki rodziców, wykształcenie rodziców, pochodzenie społeczne.

W rodzinach inteligenckich rodzą się wyższe i zdrowsze dzieci o krępej budowie ciała. Dzieci z rodzin o wyższym wykształceniu znacznie szybciej dojrzewają, co wiąże się z lepszą wiedza rodziców na temat zdrowego trybu życia czy właściwej diety itd.

Dzieci wiejskie dojrzewają zazwyczaj najpóźniej spośród wszystkich grup społecznych. Dzieje się tak ponieważ mają one gorsze warunki higieniczne, wykonują często dużo pracy fizycznej, często źle się odżywiają.

Bardzo korzystny wpływ na rozwój mają fizyczne ćwiczenia. Jednakże zbyt duży wysiłek fizyczny może działać wprost odwrotnie. Nadmierny wysiłek fizyczny może doprowadzić do zatrzymania wzrostu oraz obniżenia wysokości ciała. Ćwiczenia należy dostosować odpowiednio do wieku i możliwości.

Bardzo istotnym czynnikiem w rozwoju jest prawidłowe żywienie. Właściwy pokarm dostarcza niezbędnych do rozwoju składników. Braki żywienia mogą prowadzić do opóźnienia albo zatrzymania procesu dojrzewania.

Na tempo rozwoju maja również wpływ przeżycia psychiczne. Jeśli dzieciom nie poświęca się dostatecznej ilości czasu, mogą one popadać w stres, który działa niesprzyjająco na rozwój dziecka.

Pozytywnie na rozwój dziecka może wpływać przedszkole, dlatego, że uczy partnerstwa, sprawności, rozwija intelekt. Kolejny okres, tym razem już szkolny może mieć negatywną role dla życia dziecka, gdy staje się ono nerwowe a poza tym często pojawiają się w tym czasie wady postawy. W okresie szkolnym dzieci potrzebują właśnie najwięcej zajęć sprawnościowych i ruchowych.

TRENDY SEKULARNE

Trend sekularny jest to tendencja przemian, które zachodzą w określonym czasie. Zmiany te są międzypokoleniowe i dotyczą rozwoju biologicznego. Wynikiem ich zachodzenia są zmiany cywilizacyjne.

W skład trendu sekularnego wchodzą :

1.Retardacja procesów inwolucyjnych( starzenia się).

2. Zmiany w kolejności etapów rozwojowych.

3. Akceleracja rozwoju ( coraz wcześniejszy czas dojrzewania).

Ad 3.

Akceleracją nazywamy wcześniejsze osiąganie procesu dojrzewania przez danego osobnika. W Polsce w minionym stuleciu doszło do zwiększenia się wysokości ciała chłopców średnio o 12% a dziewcząt o 10%. Procesem akceleracyjnym jest zmiana wysokości ciała, rzadziej masy, gdyż nie obserwujemy jej zwiększania się. Ale akceleracją są niewątpliwie zmiany w proporcji ciała. Obserwuje się zmiany w szerokości barków oraz klatki piersiowej, obwód miednicy zmniejsza się a współczesne kobiety mają nieco niżej położony biust.

Zmianami akceleracyjnymi jest także wcześniejsze wyrzynanie się zębów zarówno mlecznych jak i stałych. Dzisiejsza młodzież szybciej osiąga dojrzałość płciową. Niemowlęta szybciej 'chwytają się' siadać i chodzić.

Średnia wieku dojrzewania zmieniła się o trzy lata. Zmienił się również średni wiek w którym pojawia się pierwsza miesiączka. Obecnie wynosi on 12, 13 lat a na początku wieku XX było to 15 lat.

Ogólny wzrost ludzi w XX wieku zwiększył się średnio o 16 cm.

Ad 1.

Opóźnianie procesów starzenia się. Współczesne kobiety przechodzą czas menopauzy w wieku około 50 lat. Proces ten kobiety starożytne przechodziły w wieku 40 lat.

Wszystkie zmiany wynikłe z trendu sekularnego wydają się być korzystne. Większość z tych zmian niesie za sobą spore konsekwencje. Zmiany te powodują, iż nie da się dokładnie określić normalności rozwoju. Znacznie wcześniejsze osiągania dojrzałości płciowej nie wiąże się z osiągnięciem dojrzałości społecznej i psychicznej. Co więcej moment osiągania samodzielności społecznej wydaje się przesuwać w czasie. Tłumaczeniem tego może być późniejsze wchodzenie rodziców w okres starości. Dłużej trwa czas etap życia dorosłego i dojrzałego, dlatego dzieci mogą pozostawać dłużej przy rodzicach i są na ich utrzymaniu. Jednym ze sposobów tłumaczenia trendu sekularnego jest m.in. zwiększenie ilości hormonów, które stosowane są w paszach dla zwierząt czy w uprawach roślin, celem przyspieszenia szybkości ich rozwoju.

Ad 2.

Pokwitanie, zwane inaczej okresem adolescencji jest to etap w rozwoju, w czasie którego młoda osoba osiąga dojrzałość płciową. Pod wpływem wielu hormonów w organizmie zachodzą liczne zmiany, dzięki którym młody człowiek osiąga zdolność reprodukcyjną.

Szybkość tempa dojrzewania zależy od cech indywidualnych człowieka ale ma na nie wpływ także jego pochodzenie.

Dojrzewanie zależy od indywidualnych cech osobnika i od jego pochodzenia. W przebiegu dojrzewania występuje kilka zawsze tych samych faz. Nie da się określić momentu w czasie którego u danego osobnika pojawi się odpowiednio pierwsza miesiączka lub pierwsza polucja, gdyż moment ten jest osiągalny indywidualnie po zajściu określonych zmian w organizmie.

W przebiegu procesu pokwitania wyróżniamy kolejne fazy:

- przygotowawczą, która zachodzi w wieku pomiędzy 8 a 12 rokiem życia i trwa około 3 lat,

-fazę właściwego dojrzewania, ta pojawia się pomiędzy 11 a 16 rokiem życia,

-faza dojrzałości pełnej, pojawiająca się w wieku 16 a 18 lat u kobiet a u mężczyzn w wieku 18-21 lat.

Dojrzewanie chłopców

Chłopcy znacznie później rozpoczynają etap dojrzewania. Na skutek hormonów rozpoczyna się rozrost ciała. Bardzo często pojawia się u nich ciało nieproporcjonalne, gdyż poszczególne elementy ciała nie rozrastają się jednakowo. U chłopców występuje szczególnie znaczny przyrost masy mięśni oraz wzrasta tkanka kostna.

U chłopców częściej dochodzi do zaburzeń emocjonalnych w tym okresie.

W następstwie zwiększonej produkcji testosteronu przez jądra ( w wieku około 11lat) dochodzi do zmian w zabarwieniu worka mosznowego i do znacznego wzrostu prącia. W wieku około 13 lat pojawia się owłosienie łonowe oraz pachowe a wkrótce po tym pojawia się pierwszy zarost na twarzy.

Około lat 14 ma miejsce wydłużenie się krtani i strun głosowych przez co dochodzi do mutacji. Pomiędzy 13 a 15 rokiem życia dochodzi do pierwszych polucji nocnych. Ejakulat nie zawiera jednak plemników, pojawiają się one nieco później.

Dojrzewanie dziewcząt

Dziewczęta wstępują w procesy adolescencji znacznie wcześniej, czasem nawet ta różnica może wynosić dwa lata. U dziewcząt zwłaszcza w fazie przedpokwitaniowej dochodzi do bardzo intensywnego wzrostu. Stad znaczne różnice we wzroście pomiędzy rówieśnikami szczególnie w ostatnich klasach szkoły podstawowej.

U dziewcząt w wieku około 11 lat dochodzi do zaokrąglenia się bioder i ramion. Rozrastają się gruczoły sutkowe a ich brodawki przyjmują ciemniejsze zabarwienie. Początek dojrzewania sygnalizowany jest upławami z dróg rodnych. Około 12 lat pojawiać się zaczynają pierwsze włosy łonowe, wkrótce potem rosną włosy pod pachami. Ostateczne owłosienie pojawia się w wieku 15 lat. Istotnym elementem sygnalizującym proces dojrzewania jest pojawienie się pierwszej miesiączki. Na skutek działania czynników wchodzących w skład modyfikatorów biogeograficznych, jako pierwsze zaczynają miesiączkować dziewczęta z obszarów dużych miast a najpóźniej dziewczęta z terenów wiejskich. Pierwsze krwawienia miesięczne są jednak bezowulacyjne, ponieważ organizm nie jest w stanie donosić ciąży. Do 18 lat miesiączki i cykle regulują się.

Z okresem dojrzewania związany jest silny popęd seksualny. Dla dziewcząt ważna jest potrzeba bliskości ze strony chłopca a dla chłopców jest to moment silnego napięcia seksualnego. Niezwykle ważna jest wiec wówczas właściwa edukacja seksualna. Gdyż pierwsze niespełnione oczekiwania mogą się odbić bardzo głęboko na psychice młodego człowieka.