Cukrzyca jest poważnym problemem współczesnej cywilizacji. Przybrała rozmiary choroby społecznej, atakującej przede wszystkim społeczeństwa wysoko rozwinięte. Zakłada się, że odsetek ludzi chorujących sięga 5 %, zwłaszcza w tych dobrze rozwiniętych krajach. Polska jest państwem o dużej liczbie ludzi chorujących na cukrzycę, gdyż przekracza ona znacznie milion osób. Prawdopodobnie następny milion Polaków cierpi na cukrzycę nie wiedząc o tym. Choroba ta polega na znacznym wzroście poziomu cukru (glukozy) we krwi, co jest często przyczyną wielu bardzo poważnych chorób, np. uszkodzenia wzroku (do utraty zdolności widzenia włącznie), uszkodzenia takich narządów jak nerki, serce. Zwalczanie cukrzycy powinno polegać przede wszystkim na uświadamianiu ludzi w sprawach opisywanej choroby, czyli przekazywaniu wiedzy na temat sposobu walczenia z nią, metod jej zapobiegania, prowadzeniu prawidłowego trybu życia, który zmniejsza ryzyko zachorowania. Właściwa dieta i wysiłek fizyczny, obniżający poziom glukozy we krwi zapobiega skutecznie cukrzycy, a nawet pomaga ją zwalczać. Chorzy sami mogą mierzyć poziom glukozy we krwi w swoim domu, bez potrzeby udawania się do gabinetu lekarskiego. Istnieją obecnie specjalne skonstruowane aparaty oraz dodatki (np. paski) do przeprowadzania takich pomiarów. Pacjent może szybko i bezboleśnie skontrolować poziom glukozy w swojej krwi. Stały nadzór lekarza nad chorym jest konieczny, ale może on być zminimalizowany dzięki skutecznej samokontroli pacjenta.

Wyróżniamy różne typy cukrzycy:

  1. typ pierwszy, zazwyczaj występujący u ludzi w młodym wieku, stąd też jest nazywany cukrzycą młodzieńczą lub insulinozależną, powstaje wskutek zniszczenia komórek trzustkowych wydzielających insulinę, która obniża poziom glukozy we krwi; ok. 20 % chorych na cukrzycę choruje na tą odmianę; leczenie w przypadku tej odmiany choroby polega na podawaniu insuliny w zastrzykach, a także stosowaniu wysiłku fizycznego i odpowiedniej diety
  2. cukrzyca drugiego typu -jest niezależna od insuliny, nazywana cukrzycą ludzi dorosłych, nie jest ona spowodowana brakiem insuliny, ale nieprawidłowym działaniem tego hormonu w organizmie; dolegliwościami bardzo często współistniejącymi z cukrzycą typu drugiego są otyłość i nadciśnienie tętnicze; choroba głównie dotykająca ludzi starszych; ponad 80 % ludzi cierpiących z powodu cukrzycy choruje właśnie na typ drugi; leczenie ludzi z tą odmianą cukrzycy polega głównie na stosowaniu właściwej diety, w drugiej kolejności na ćwieczeniach wysiłkowych i na podawaniu specjalnych leków, które obniżają poziom cukru we krwi; cukrzycy drugiego typu sprzyja otyłość; wydzielanie insuliny może być niewystarczające lub też receptory insulinowe mogą działać nieprawidłowo (są niewrażliwe na insulinę)
  3. cukrzyca kobiet ciężarnych, objawia się u pacjentki po raz pierwszy w okresie ciąży i zanika po urodzeniu dziecka; kobiety chorujące na cukrzycę w okresie ciąży są zagrożone zachorowaniem na inną odmianę cukrzycy w późniejszym okresie, po porodzie; leczenie cukrzycy u kobiet ciężarnych powinno być prowadzone przez specjalistów od ginekologii i diabetologii
  4. cukrzyca wtórna, to grupa różnych postaci cukrzycy, różniących się od siebie i od wymienionych wcześniej odmian; stanowi ona ogółem ok. 3 % wszystkich przypadków zachorowań na cukrzycę na kontynencie europejskim i północnoamerykańskim; tej odmianie cukrzycy zazwyczaj towarzyszą inne choroby, a pojawia się ona jako następstwo zażywania niektórych leków, stosowanych w chorobach układu krążenia, tarczycy i innych gruczołów wydzielania wewnętrznego, w akromegalii (choroba polegająca na przeroście kości obwodowych), przy chorobie Cushinga, w leczeniu nowotworu nadnerczy, również przy chorobach trzustki, po usunięciu trzustki (czyli jej chirurgicznym wycięciu); w stanach zapalnych trzustki prowadzących do pojawienia się cukrzycy wtórnej
  5. cukrzyca może występować u ludzi, odżywiających się nieprawidłowo (jeśli pokarm nie zawiera niektórych ważnych składników), żyjących w stresie; taka cukrzyca pojawia się najczęściej u ludzi żyjących w Afryce, Ameryce Południowej i Azji, czyli tam, gdzie panuje bieda, niedożywienie, głód

Ludzie, którzy chorują na cukrzycę mogą nie zdawać sobie sprawy zagrożenia, w jakim się znajdują. Nie wiedzą najczęściej, że są chorzy. Główne objawy, towarzyszące cukrzycy i będące powodem do niepokoju, to:

  1. cukier w moczu, który można wykryć dzięki badaniom laboratoryjnym moczu
  2. częstomocz oraz obfitomocz, czyli zbyt częste oddawanie moczu jak również oddawanie moczu w nadmiernych ilościach
  3. podwyższony poziom glukozy we krwi, badanie krwi wykonuje się na czczo
  4. chory na cukrzycę odczuwa często pragnienie
  5. częste oddawanie moczu w nadmiernych ilościach skutkuje wypłukiwaniem z organizmu związków mineralnych, witamin, innych ważnych substancji, których brak prowadzi do nieprawidłowego funkcjonowania całego organizmu oraz może być przyczyną złego samopoczucia; wypłukiwanie potasu z organizmu prowadzi do bolesnych skurczów mięśni i złej pracy serca
  6. utrata masy ciała, to jeden z podstawowych objawów cukrzycy, w dodatku spadek wagi bywa szybki
  7. zakażenia skórne grzybicze, bakteryjne, zakażenia układu moczowego - glukoza jest doskonałą pożywką dla mikroorganizmów, a jej duża ilość sprawia, że chętnie atakują skórę, drogi moczowe, układ pokarmowy, zwłaszcza, że układ odpornościowy jest osłabiony
  8. w powietrzu wydychanym z płuc da się wyczuć aceton (dimetyloketon), powstający z glukozy wskutek przemian zachodzących w organizmie cukrzyka

Kiedy we krwi człowieka występuje za dużo cukru, mówimy o hiperglikemii (powyżej 160 mg % glukozy we krwi). Jednak cukru może być za mało, wtedy mówi się o hipoglikemii (ilość glukozy we krwi poniżej 60 mg %). Hipoglikemia może być następstwem złego odżywiania, nadmiaru insuliny we krwi, nadużywania alkoholu czy też częstego i ciężkiego wysiłku fizycznego. Człowiek, który ma zbyt mało glukozy we krwi jest słaby, podatny na zmęczenie, poci się nadmiernie, czasem czuje, że jest mu zimno i często odczuwa głód (gdyż poziom glukozy w organizmie jest wyznacznikiem głodu i sytości).

Niewłaściwa tolerancja glukozy cechuje się okresowymi wzrostami poziomu glukozy we krwi. Zazwyczaj poziom ten jest prawidłowy, jednak bezpośrednio po spożyciu pokarmu (zwłaszcza zawierającego dużo glukozy) gwałtownie wzrasta do ilości bardzo wysokich, jakie u zdrowego człowieka nigdy nie występują.

Żywienie ludzi chorych na cukrzycę powinno być zmodyfikowane ta, aby ograniczało rozwój choroby i przeciwdziałało jej skutkom. W przypadku spożywania białka nie istnieją specjalne zakazy czy ograniczenia. Uważać należy natomiast w przypadku osób, u których doszło do uszkodzenia nerek (cukrzyca prowadzi do uszkodzenia nerek w niektórych przypadkach). Jeśli natomiast nerki nie funkcjonują i chory jest poddawany dializie, to spożywanie białka powinno być takie, jak u człowieka zdrowego (0,8 g białka na kilogram masy ciała), czyli bez ograniczeń. Spożywanie białka i tłuszczów w większych ilościach może zmniejszać zapotrzebowanie na cukier (zwłaszcza związki tłuszczowe pełnią funkcję zastępczą wobec węglowodanów i stanowią substancję energetyczną). Ogólna ilość przyjmowanych tłuszczów powinna ulegać jednak ograniczeniom. Należy też zwracać też uwagę na rodzaj przyjmowanych związków lipidowych (w pokarmie powinny przeważać tłuszcze nienasycone, czyli przede wszystkim roślinne). Kwasy tłuszczowe nasycone prowadzą do powstawania miażdżycy i należy to brać pod uwagę.

Obecnie popularny jest pogląd, że cukrzyca nie wymaga drastycznego zmniejszania ilości węglowodanów spożywanych przez chorego. Powinno się jednak ograniczyć zjadanie cukrów prostych (glukoza, fruktoza, galaktoza) i disacharydów (sacharoza, maltoza, laktoza), natomiast więcej spożywać cukrów złożonych (czyli przede wszystkim skrobię). Dawki cukrów w ciągu dnia należy racjonować, dzielić na mniejsze porcje przyjmowane częściej. Ogranicza to nagły wzrost poziomu glukozy we krwi po jedzeniu. Tak dzieje się w przypadku obfitych posiłków. Jeśli chory spożywa małe porcje, ale często w ciągu dnia, to zachowuje się najbezpieczniej. Dzięki temu po posiłku poziom cukru we krwi rośnie umiarkowanie do niegroźnego poziomu. Wskazane jest regularne spożywanie niewielkich ilości pokarmów pochodzenia naturalnego zawierających glukozę. Chodzi tutaj przede wszystkim o owoce i warzywa, zawierające skrobię i pektynę. Pektyna jest błonnikiem korzystnie działającym na organizm chorego, gdyż jej spożywanie ogranicza nadmierne wchłanianie cukrów podczas następnego posiłku, zapobiegając tym samym gwałtownym skokom poziomu cukru we krwi. Pektyna zwalnia też przemieszczanie się treści jelitowej i ogranicza wchłanianie cholesterolu oraz lipidów.

Przyjmowanie środków słodzących (zamiast cukru) jest często konieczne ze względu na brak przyzwyczajenia chorego do spożywania produktów niesłodkich. Nie jest to jednak wskazane, gdyż wszystkie dostępne na rynku słodziki są szkodliwe dla organizmu człowieka. Fruktoza nie jest żadnym sposobem na zastąpienie glukozy, gdyż w organizmie często zostaje zamieniona na fruktozę. Wszelkiego rodzaju pochodne glukozy, alkohole takie jak mannitol, sorbitol również są przeciwwskazane. Najbezpieczniejszym w użyciu środkiem słodzącym poprawiającym walory smakowe przyjmowanych płynów i pokarmów jest aspartam, będący związkiem powstałym wskutek połączenia dwóch aminokwasów: fenyloalaniny i kwasu asparaginowego. Są to dwa pospolite aminokwasy, które człowiek wykorzystuje do budowy białka. Oczywiście z tej racji, że w aspartamie występuje fenyloalanina, nie może on być przyjmowany przez osoby chore na fenyloketonurię. Powszechnym związkiem zastępującym cukier jest obecnie sacharyna. Nie jest to związek do końca przebadany. U zwierząt wykazuje on działanie kancerogenne (czyli indukujące powstawanie nowotworów). Nie potwierdzono kancerogennego wpływu działania sacharyny na organizm człowieka, jednak sacharyna powinna być stosowana w jak najmniejszych ilościach lub odstawiona zupełnie.

Alkohol nie powinien być spożywany przez osoby chore na cukrzycę. Obniża on poziom glukozy we krwi (a więc prowadzi do hipoglikemii), co nie sprzyja utrzymaniu zawartości glukozy na stałym poziomie. Poza tym alkohol może wchodzić w interakcję z niektórymi lekami przyjmowanymi przez chorego.

W najtrudniejszej sytuacji znajdują się pacjenci, którzy oprócz cukrzycy chorują jeszcze na inne (współistniejące) choroby, np. na anoreksję, przewlekłe choroby jelit przebiegające z okresową biegunką). W przypadku niektórych chorób podawanie insuliny powinno być ograniczone, a poziom glukozy we krwi i w moczu kontrolowany na bieżąco (samodzielnie przez pacjenta). Do wykrywania cukru w moczu istnieją specjalne testy na oznaczanie ciał ketonowych.

Leczenie cukrzycy powinno zapobiegać ostrym stanom choroby i zapobiegać niebezpiecznym powikłaniom, stanowiącym nawet zagrożenie dla życia. W przypadku cukrzycy niezależnej od insuliny stosowane środki farmakologiczne powinny zwiększać wydzielanie insuliny przez komórki trzustki oraz zmniejszać wchłanianie węglowodanów w jelitach oraz ograniczać trawienie cukrów złożonych do cukrów prostych. Jeśli nie daje to efektów, powinno się rozpocząć leczenie z zastosowaniem insuliny dożylnej. Jak już wspomniano wcześniej, bardzo ważny w cukrzycy jest dobór odpowiedniej diety, która zapewni prawidłowe dostarczanie organizmowi węglowodanów (w ilościach, które są bezpieczne ).