Odporność oznacza zdolność do czynnej i biernej ochrony organizmu

Patogen (czynnik chorobotwórczy) - czynnik oddziałujący na ludzi, zwierzęta, rośliny, doprowadzający do pojawienia się w organizmie patologicznych zmian funkcjonalnych oraz morfologicznych. Patogenami mogą być drobnoustroje chorobotwórcze, m.in. bakterie, wirusy, grzyby i pierwotniaki oraz pasożyty zwierzęce, jak również substancje chemiczne, promieniowanie lub czynniki psychiczne.

Antygen - ciało obce lub częściej substancja białkowa wywołująca produkcję przeciwciał w organizmie. Antygeny mogą być pochodzenia zewnętrznego, wprowadzone do organizmu, np. bakterie, ich toksyny, obce białka. Występują również antygeny naturalne, wytwarzane przez organizm, np.: antygeny krwinkowe, zgodności tkankowej. Obecność antygenów naturalnych na powierzchni komórek powoduje, że każdy organizm jest niepowtarzalny, a jego układ odpornościowy rozpoznaje i akceptuje własne antygeny, a niszczy wszelkie ciała obce.

Odporność nieswoista (naturalna, wrodzona):

- pierwsza linia obrony organizmu, na ogół skuteczna

- nie jest w nią zaangażowany układ immunologiczny

- istnieje od urodzenia

- nie wymaga kontaktu z antygenem

- wykorzystuje wrodzone mechanizmy obronne

- komórki fagocytujące (makrofagi, neutrofile)

Odporność nieswoista bierna – mechanizmy obrony organizmu morfologiczne:

- budowa naskórka

- niskie pH skóry

- bakteriobójcze składniki wydzielin (lizozym, interferon, laktoferyna)

- obecność grudek chłonnych

Odporność nieswoista czynna – mechanizmy obrony organizmu:

a) fizjologiczne – gwałtowne reakcje oczyszczające drogi oddechowe i pokarmowe: kaszel, kichanie, wymioty, biegunka

b) immunologiczne – podwyższona temperatura ciała, przyspieszony metabolizm, fagocytoza

Odporność swoista (nabyta, adaptatywna):

- odpowiada za nią głównie układ immunologiczny

- powstaje po kontakcie z antygenem

- działa wybiórczo tylko na dany antygen (specyficzność)

- rozwija pamięć immunologiczną

- eliminuje elementy obce dla organizmu

Mechanizmy odpowiedzi swoistej:

a) komórkowa – jest to odporność za którą odpowiedzialne są leukocyty obdarzone zdolnością do: 

  • pochłaniania i wewnątrzkomórkowego trawienia:

  - granulocyty (neutrofile i eozynofile)

  - makrofagi

  •  usuwania ciał obcych - limfocyty T, które można podzielić na:

   - limfocyty Th  pomocnicze umożliwiające reakcje odpornościowe

- limfocyty cytotoksyczne powodują śmierć komórek obcych albo zaatakowanych przez wirusy

- limfocyty pamięci umożliwiają zapamiętanie budowy poszczególnych epitopów przez wiele lat 

b) humoralna – organizm wykorzystuje różne substancje chemiczne, najważniejszymi są w niej przeciwciała (białka odpornościowe, immunoglobuliny) produkowane, a następnie uwalniane przez uczulone limfocyty B w odpowiedzi na pojawiający się w organizmie antygen, więc jego zadaniem jest niszczenie komórek patogennych. Sygnał do produkcji przeciwciał wysyła limfocyt Th za pomocą interleukin. Plazmocyty to liczny szczep jednakowych komórek należących do układu immunologicznego, których funkcją jest produkcja i wydzielanie tylko jednego rodzaju przeciwciał. Komórki plazmatyczne powstają w wyniku pobudzenia limfocytów B i są jedynymi komórkami zdolnymi do produkcji przeciwciał, dzięki czemu odgrywają poważną rolę w odporności humoralnej i usuwaniu antygenu.

Odporność swoista czynna:

- naturalna: po przebytej chorobie (przechorowanie)

- sztuczna: wywołana przez szczepionkę z osłabionych lub martwych bakterii, wirusów, grzybów itp.

Odporność swoista bierna:

- naturalna: pochodząca z organizmu matki (przeciwciała matczyne)

- sztuczna: wywołana podaniem surowicy z gotowymi immunoglobulinami – taka odporność jest krótkotrwała, ponieważ wykorzystuje się cudze przeciwciała. Nie towarzyszy jej wykształcenie komórek pamięci.

Budowa przeciwciała (immunoglobuliny), który ma dwa charakterystyczne miejsca wiązania:

- z antygenem, na łańcuchu krótszym

- z makrofagiem, na łańcuchu dłuższym

Szczepienia ochronne: następuje uodpornienie organizmu, bez konieczności zmagania się z chorobą. Dzięki temu można uniknąć zachorowania na groźne, a nawet śmiertelne choroby.

Szczepienia przeciw chorobom wirusowym:

- chorobie Heine-Medina, przenoszonej droga pokarmową, jest obowiązkowe

- wściekliźnie, jest nieobowiązkowe

- różyczce i odrze, które są przenoszone drogą kropelkową, obowiązkowe dla osób, które nie chorowały

- żółtaczce typu A (WZA pokarmowa – można szczepić) i B (WZB wszczepienna - obowiązkowa)

Szczepienia przeciw chorobom bakteryjnym:

- gruźlicy, bakterie (prątki Kocha ) są w powietrzu i mleku zarażonych krów, szczepienie jest obowiązkowe

- cholerze (zanieczyszczona woda) i dżumie (kontakt z zarażonymi szczurami, pchłami lub powietrze), szczepienie obowiązkowe dla globtroterów

- Di-Te-Per, szczepienie jest obowiązkowe, przeciw:

  - błonicy (bliski kontakt)

  - tężcowi (drogą kropelkową)

  - krztuścowi (powietrze)

Choroby autoimmunizacyjne: wytwarzanie przez organizm przeciwciał skierowanych przeciwko własnym komórkom, tkankom, a następnie niszczenie ich. Limfocyty B mogą być przyczyną chorób autoimmunizacyjnych i innych stanów patologicznych, Przez barierę szpikową przechodzą limfocyty nieposiadające właściwych antygenów zgodności tkankowej. Efektem takiej dysfunkcji jest atakowanie własnych komórek, uznawanych przez układ odpornościowy za ciała obce.

Przykłady chorób autoimmunizacyjnych (autoagresywnych):

- RZS reumatoidalne zapalenie stawów: choroba układowa tkanki łącznej

- MIZS młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów

- toczeń rumieniowaty: doprowadza do procesu zapalnego wielu tkanek i narządów

- sklerodermia: przewlekła choroba charakteryzującą się stwardnieniem skóry i tkanek w wyniku nadmiernego gromadzenia kolagenu

- wrzodziejące zapalenie jelita grubego

- stwardnienie rozsiane

Mechanizm odrzucania przeszczepu: antygeny odpowiedzialne za odrzucanie przeszczepów określono mianem antygenów zgodności tkankowej (HLA). Jest to zespół białek, odpowiedzialnych za prezentację antygenów limfocytom T. Decydują one o utrzymaniu lub odrzuceniu przeszczepu, a zatem odpowiadają za zgodność tkanek dawcy i biorcy. Limfocyty uczą się rozróżniania HLA w grasicy.

Alergia: patologiczna, jakościowo zmieniona odpowiedź tkanek na alergen, polegająca na reakcji immunologicznej związanej z powstaniem swoistych przeciwciał, które po związaniu z antygenem doprowadzają do uwolnienia różnych substancji – mediatorów stanu zapalnego.

Reakcja uczuleniowa: rozpoznawanie antygenu i produkcja przeciwciał IgE. Reakcja polega na różnicy w reaktywności na antygen, który był eksportowany

Przykłady alergii:

- wziewne: pyłki drzew, traw, pleśnie, roztocza

- pokarmowe: mleko, orzechy

- kontaktowe: nikiel, chrom, kobalt

- iniekcyje: jad owadów

Kliniczna postać alergii:

- oddechowa: astma, nieżyt nosa

- skórna: pokrzywka

- oczna: zapalenie spojówek, rogówki

- pokarmowa: ból brzucha, biegunka

Wirus HIV:

- należy do grupy retrowirusów

- prowadzi do zniszczenia limfocytów Th oraz makrofagów

- stopniowo obezwładnia układ immunologiczny

- zawiera dwie jednakowe nici RNA 

- lipidy oraz część białek osłonki wirionu są pożyczone od gospodarza, w których się namnażał, co bardzo utrudnia rozpoznanie go, jako ciała obcego

- komórki odpornościowe nie dostrzegają białek wirusa

- pod osłonka białkowo-lipidową znajduje się kapsyd (płaszcz białkowy), kryjacy materiał genetyczny

Cykl życiowy wirusa HIV:

- atakuje głównie limfocyty Th oraz makrofagi

- po związaniu się z błoną komórkową leukocytu osłonka wirusa zlewa się z nią 

- kapsyd (płaszcz białkowy) przechodzi do cytoplazmy

- wirusowy RNA służy jako matryca do rozkładu wirusowego DNA gospodarza

- w tej postaci wirus HIV znajduje się w nieaktywnych leukocytach

- komórka przestaje odróżniać obce DNA od swojego

- z czasem zaczyna produkować białka wirusowe

- cząsteczki te doprowadzają do: 

  a) blokowania materiału genetycznego gospodarza,

  b) namnażania się elementów składowych wirusa, które następnie:

- łączą się w nowe wiriony

- uwalniają się 

- mogą aktywować kolejne komórki