Charakterystyka grzybów

Grzyby są organizmami, które niegdyś zaliczane były do roślin, jednak w miarę rozwoju badań nad pochodzeniem i pokrewieństwem organizmów, zostały one wyodrębnione w osobne królestwo Fungi. Grzyby, obok roślin i zwierząt, stanowią trzeci szlak w rozwoju organizmów eukariotycznych. Posiadają swoiste cechy, które są właściwe tylko im.

Grzyby są organizmami cudzożywnymi. Nie potrafią one, tak jak rośliny, same syntetyzować związków organicznych z substancji nieorganicznych , w związku z czym, konieczne są im gotowe substancje odżywcze, które pobierają z materii organicznej wytworzonej przez rośliny albo zwierzęta. Ze względu na sposób odżywiania, można podzielić je na trzy grupy:

  • saprobionty (roztocza) - są to organizmy, które odżywiają się martwą materią organiczną w postaci obumarłych szczątków roślinnych i zwierzęcych. Grzyby te wydzielają do podłoża enzymy trawienne, a następnie wchłaniają strawione substancje. Do tej grupy grzybów należą między innymi grzyby kapeluszowe
  • pasożyty - żyją wewnątrz lub na powierzchni innych organizmów żywych i odżywiają się gotowymi związkami wyprodukowanymi przez te organizmy. Są to np. buławinka czerwona, rdza źdźbłowa, huba, pleśniawki
  • symbionty - grzyby, które współżyją z obopólną korzyścią z innymi organizmami żywymi, np. porosty i grzyby mikoryzowe, które współżyją z korzeniami niektórych drzew

Grzyby żyją wszędzie tam, gdzie występuje dostatecznie duża wilgotność, która jest niezbędna do ich funkcjonowania. Zasiedlają one lasy, łąki, pola, ogrody i parki, ale występują także w wodach słodkich i słonych. Niektóre gatunki grzybów występują na całym obszarze kuli ziemskiej. Należą do nich, m.in., pieprznik jadalny, twardzioszek przydrożny, boczniak ostrygowaty, muchomor czerwony, maślak zwyczajny, opieńka miodowa, pieczarka polna, purchawka chropowata. Jednakże większość gatunków grzybów ma ograniczony zasięg występowania. Do tej pory opisano około 40 tysięcy gatunków grzybów, jednakże co roku notuje się odkrycie około tysiąca nowych gatunków.

Do niedawna śluzowce i lęgniowce zaliczane były do grzybów, jako tak zwane grzyby niższe. Z powodu znacznych różnic pomiędzy nimi, a grzybami właściwymi (m.in. występowanie celulozowej ściany komórkowej), zostały one wydzielone z królestwa Fungi i zaliczone do królestwa Protista jako organizmy grzybopodobne.

Budowa grzybów

Grzyby zbudowane są z licznych nitkowatych tworów, które zwane są strzępkami. Strzępki są ze sobą mniej lub bardziej związane i tworzą ciało wegetatywne grzybów, zwane grzybnią. Strzępki grzybni rozrastają się w głąb podłoża lub rosną na jego powierzchni. Grzybnia może okresowo wykształcać różne struktury, np.:

  • u pleśniaka białego niektóre strzępki wzrastają pionowo w górę, a na ich zakończeniach tworzą się kuliste główki. Są to zarodnie, w których w wyniku licznych podziałów mitotycznych wytwarzane są zarodniki.
  • u grzybów kapeluszowych, np. u borowika, pieczarki, rydza, grzybnia wytwarza owocniki, które zbudowane są z bardzo silnie zbitych strzępek. Zbity układ strzępek nazywa się plektenchymą (tkanką rzekomą). Owocnik ma kształt kapelusza, który umocowany jest na trzonku przytwierdzającym go do podłoża. Wewnątrz owocników zachodzi produkcja zarodników

Strzępki mogą być jedno- lub wielokomórkowe, np. ciało pleśniaka białego utworzone jest z pojedynczej strzępki wielojądrowej, która jest bardzo silnie rozgałęziona. Komórka, która zawiera wiele jąder komórkowych nosi nazwę komórczaka. U grzybów wykształcających owocniki, strzępki budujące grzybnię są wielokomórkowe.

Ściany komórkowe komórek grzybów zbudowane są z chityny, czym różnią się od celulozowych ścian komórkowych komórek roślinnych. W komórkach grzybów mogą występować różne barwniki, ale nigdy chlorofil. Nadają one np. charakterystyczne ciemnobrunatne zabarwienie owocnikom borowika, a czerwone-owocnikom muchomora.

Znaczenie grzybów

  • w gospodarce człowieka - najczęściej używane są drożdże. Wykorzystywane są w przemyśle piekarskim do wypieku pieczywa, ponieważ po dodaniu żywych drożdży ciasto ulega spulchnieniu. Następuje to w wyniku procesu oddychania drożdży. Powstający dwutlenek węgla jest zatrzymywany w cieście w postaci pęcherzyków powietrza, sprawiając, że ciasto rośnie. Powstały, w wyniku fermentacji, dwutlenek węgla i etanol są usuwane w czasie wypieku. W warunkach beztlenowych drożdże przeprowadzają proces fermentacji, w wyniku której powstaje alkohol, dlatego też wykorzystywane są także przez człowieka do produkcji alkoholu i napojów alkoholowych.
  • w rolnictwie - grzyby saprobiontyczne rozwijają się na martwych szczątkach organicznych, z których czerpią składniki odżywcze. Wydzielają one enzymy trawienne, które rozkładają złożone związki organiczne na substancje proste, przez co zapobiegają gromadzeniu się martwej materii organicznej w postaci szczątków zwierząt i roślin. Dzięki temu uwalniają różne pierwiastki uwięzione w związkach organicznych, które mogą być ponownie wykorzystane przez organizmy żywe. Rozkładając martwą masę organiczną grzyby tworzą próchnicę w glebie, która jest źródłem związków mineralnych, przez co pełnią bardzo korzystną rolę w rolnictwie. Większość grzybów glebowych należy do sprzężniaków i workowców.
  • w leśnictwie - ściółka, która występuje na glebach leśnych, składa się z opadłych igieł, liści, kory oraz ze szczątków zwierząt leśnych. Pod wpływem grzybów ściółka leśna ulega rozkładowi i przekształcana jest w próchnicę, która jest bogata w sole mineralne, niezbędnych dla wzrostu i rozwoju roślin leśnych. Lasy, które zostają w sposób sztuczny pozbawione ściółki, np. przez jej grabienie i wywózkę, mają bardzo ubogą glebę. Próchnica leśna powstaje głównie dzięki działalności grzybów, w znacznie mniejszym stopniu bakterii. Jest to spowodowane tym, że występuje w niej duża ilość kwasów organicznych, które są niekorzystne dla rozwoju bakterii, zaś korzystne dla rozwoju grzybów.

Niektóre grzyby wchodzą w symbiozę z korzeniami drzewiastych roślin nasiennych. Jest to tak zwana mikoryza. Szacuje się, że 90% wszystkich drzew wymaga obecności grzyba symbiotycznego do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania. W przypadku nieobecności grzyba, niektóre z nich giną, inne zaś wykazują znacznie słabszy rozwój.