Szewcy - geneza utworu i gatunek
„Szewcy. Naukowa sztuka ze śpiewkami w trzech aktach” Stanisława Ignacego Witkiewicza z dedykacją: Stefanowi Szumanowi ukończona została w 1934 r. Autor pisał ją jednak wyjątkowo długo, ponieważ zaczął 7 lat wcześniej, czyli w 1927 roku. Sztuka jest wyrazem wyjątkowo katastroficznej wizji ludzkości, z którą utożsamiał się Witkacy. Prezentuje jednak ona mechanizmy, które doprowadzić mają do tego tragicznego finału. „Szewcy” to utwór dopracowany pod każdym względem, co widać choćby w porównaniu z „Metafizyką dwugłowego cielęcia” czy też „Janulką, córką Fizdejki”, a więc innymi jego dramatami pisanymi zresztą bardzo szybko, co w kontekście owych 7 lat pracy nad „Szewcami” jest znaczące.
„Szewcy” są także ostatnim w pełni zachowanym utworem dramatycznym autora. Wydano go dopiero po wojnie w 1948 roku. Witkacy pracował nad „Szewcami”, równolegle przygotowując „Nienasycenie” i „Jedyne wyjście”. Chwilę wcześniej skończył pisać „Pożegnanie jesieni”, co widać nie tylko w występowaniu tych samych postaci w dramacie i powieściach (pojawiają się tak np. Sajetan). Istotne jest przede wszystkim pokrewieństwo tematyki. Wszystkie przywołane tutaj utwory, podobnie jak „Szewcy” podejmują próbę odpowiedzi na pytanie, jak rozwijają się losy jednostek i społeczeństwa na tle dokonujących się obecnie przemian społeczno-politycznych. To temat, który Witkacego wyjątkowo mocno zajmował na przełomie lat 20 i 30 XX wieku.
„Szewcy” Stanisława Ignacego Witkiewicza nie bez powodu są uznawani za najlepszą jego sztukę dramatyczną. Co ciekawe, Witkacy zaczął ją pisać po dłuższej przerwie od pisania w ogóle, a także po czasie nieudanych wystawień teatralnych i rozczarowania współczesnym mu teatrem jako takim. „Szewcy” to świadectwo odejścia Witkacego od koncepcji Czystej Formy. Przede wszystkim Witkacy formułuje w tej sztuce dość czytelne przesłanie ideologiczne, a tego założenia Czystej Formy nie dopuszczały. Nie oznacza to jednak, że sztuka znacząco różni się od poprzednich utworów. Dalej jest to dramat awangardowy:
- z zaburzonym pod względem logiczno-przyczynowym ciągiem wydarzeń, przedstawiający zdeformowany świat,
- rezygnujący z tradycyjnego sposobu prezentowania akcji,
- o bardzo charakterystycznym języku postaci, mieszającym styl wysoki i niski; postaci są w stanie nim wymieniać,
- odrzucający zasady prawdopodobieństwa życiowego – postaci nie przypominają bohaterów życia codziennego, są wyraźnie uschematyzowane, ponadto ujednolicone, nie prezentuje się tutaj w szerokim zakresie ich psychiki,
- korzystający z groteski i absurdu, hiperbolizacji,
- szczególnie wykorzystujący didaskalia – do charakterystycznych opisów postaci, np. „niebieskie jak guziki od majtek oczy”,
- wykorzystującym estetykę o rodowodzie fantastycznym,
- łączący tragizm i komizm, przeplatający dowcip językowy i wulgaryzmy z wypowiedziami filozoficznymi dotyczącymi nadchodzącej katastrofy ludzkości.
