Hymny - geneza i gatunek utworu
Cykl „Hymnów” Jana Kasprowicza, tworzony między 1898 a 1901 rokiem, należy do najważniejszych osiągnięć literatury Młodej Polski, będąc przełomowym dziełem w twórczości poety.
Cykl „Hymnów” powstał w okresie głębokiego kryzysu światopoglądowego, jaki przeżywał zarówno sam poeta, jak i cała epoka Młodej Polski. Kasprowicz, dotychczas kojarzony z liryką społeczną i naturalizmem, przeszedł wówczas znaczącą przemianę twórczą i duchową. Efektem tego przeobrażenia było skierowanie się ku tematom metafizycznym, religijnym i egzystencjalnym.
Inspiracją do stworzenia „Hymnów” była osobista duchowa rewizja, jakiej poddawał świat i własne przekonania. Poeta zmagał się z pytaniami o sens cierpienia, obecność zła w świecie, milczenie Boga oraz kondycję człowieka we wszechświecie. Szczególne znaczenie miały w tym czasie osobiste doświadczenia Kasprowicza – zawód miłosny, rozczarowanie relacjami międzyludzkimi, samotność oraz pogłębiająca się refleksja nad duchowością.
Bezpośrednim impulsem do napisania „Hymnów” była też recepcja nowej estetyki – zwłaszcza ekspresjonizmu, który poeta przyswajał jeszcze zanim został on nazwany w literaturze europejskiej. Kasprowicz czerpał także z tradycji literatury biblijnej, hymnografii liturgicznej oraz z wpływów filozofii pesymistycznej i symbolizmu.
W tomie „Ginącemu światu” (1902) zebrał Kasprowicz osiem hymnów, z których każdy ukazuje inny wymiar relacji człowieka z Bogiem, od buntu i oskarżenia (np. „Dies irae”, „Judasz”), przez rozterki egzystencjalne („Święty Boże…”, „Salome”), aż po wyciszenie i pojednanie („Salve Regina”, „Moja pieśń wieczorna”).
Hymn to gatunek liryczny wywodzący się ze starożytnej Grecji, pierwotnie sławiący bogów, bohaterów, wartości lub idee. W tradycji chrześcijańskiej hymn przyjął formę uroczystej pieśni religijnej, często wykorzystywanej w liturgii jako modlitwa zbiorowa lub osobista. Z czasem hymn nabrał bardziej uniwersalnego charakteru, stając się narzędziem wyrażania patosu, uniesienia, wzniosłości oraz emocjonalnego przeżycia wobec tematu sacrum i profanum.
Cechy hymnu:
- podniosły, uroczysty ton;
- charakter modlitewny lub kontemplacyjny;
- zbiorowy lub indywidualny podmiot liryczny;
- obecność apostrof, wykrzyknień, powtórzeń, anafor;
- często rytmiczna, litanijna fraza;
- stylizacja biblijna lub liturgiczna;
- podejmowanie tematów absolutu, wartości, śmierci, cierpienia, dobra i zła.
W twórczości Kasprowicza hymn zostaje przekształcony – poeta łączy jego klasyczno-liturgiczną formę z nowoczesnym wyrazem emocjonalnym. Kasprowiczowskie hymny są ekspresjonistyczne, dramatyczne, pełne sprzeczności i nierzadko podważają tradycyjne znaczenie gatunku, przekształcając go w medium duchowej walki, buntu, kontestacji i pojednania.