Księga I. Zaraza. Gniew
Autor zwraca się do bóstw z prośbą o natchnienie w opisywaniu gniewu Achillesa i jego skutków. Spór pomiędzy Agamemnonem i Achillesem zakończył się decyzją Achillesa o nieuczestniczeniu w dalszej
walce. Agamemnon upodobał sobie córkę kapłana Apollina, Chryzesa. Za ten czyn Apollo zesłał na greckich wojowników zarazę, która trwała 9 dni i dziesiątkowała armię, póki wódz nie zwrócił Chryzeidy
ojcu. Achilles wytknął mu to i wtedy Agamemnon nakazał swoim heroldom odebranie Achillesowi jego branki Bryzeidy. Obrażony bohater poprosił swą matkę, boginię morską Tetydę, o wstawiennictwo u Zeusa,
aby ukarać króla. Grecy mieli przegrywać, póki między skłóconymi bohaterami nie zapanuje zgoda.
Księga II. Sen. Próba. Katalog
Zeus zsyła Agamemnonowi sen, nakazujący mu uderzyć na Troję. Zostaje zwołana narada w celu wybadania nastrojów panujących w wojsku. Agamemnon wygłasza mowę, w której rzekomo opowiada się za
przerwaniem oblężenia. Zauważa powszechną aprobatę, świadczącą o zniechęceniu żołnierzy wojną. Na zebraniu występuje żołnierski demagog Tersytes, nawołując do powrotu. Poskramia go jednak mądry
Odyseusz. Ponownie przemawiają Agamemnon i Nestor, przypominając wróżby rychłego upadku Troi. Następują przygotowania do boju.
Księga III. Przysięgi. Widok z muru. Pojedynek Aleksandra z Menelaosem
Agamemnon przygotowuje wojsko i wyrusza do walki bez Achillesa. Do boju ruszają również Trojanie pod wodzą Hektora. Bitwa zostaje jednak przerwana w celu stoczenia rozstrzygającego pojedynku między
Menelaosem a Parysem - wszak to za ich sprawą rozpoczęła się ta wojna. Wynik starcia ma zadecydować o zwycięstwie jednej lub drugiej strony. Przed jego rozpoczęciem w obecności Priama odbywa się
uroczystość zawarcia układu z udziałem Agamemnona. Na mocy porozumienia zwycięzca ma zabrać Helenę i łupy. W pojedynku zwycięża Menelaos, lecz w ostatniej chwili Parys zostaje uratowany przez boginię
Afrodytę, która otula go gęstą mgłą i niewidzialnego unosi z pola walki do Troi. Po zniknięciu Parysa Agamemnon jest pewien, że Menelaos jest zwycięzcą, i żąda dopełnienia warunków układu.
Księga IV. Złamanie przysiąg. Przegląd wojsk Agamemnona
Narrator przedstawia brak zgody wśród bogów. Hera i Atena nie chcą dopuścić do zakończenia wojny. Hera wymusza na Zeusie obietnicę, że Troję spotka zagłada, a Atena, na polecenie Zeusa, namawia
Pandara, łucznika trojańskiego, by strzelił z łuku do Menelaosa i w ten sposób zerwał zawarty wcześniej układ. Menelaos zostaje ranny i konflikt wybucha na nowo. Agamemnon dokonuje przeglądu wojska
przed bitwą; życzliwie rozmawia z każdym z wodzów. Poznajemy także dokładniej postać Diomedesa jako niezwykle zdyscyplinowanego wojownika.
Księga V. Przewagi Diomedesa
Diomedes pokonuje synów Daresa, z których jeden zginął, a drugi uciekł. Mimo że został ranny, kładzie trupem wielu Trojan, między innymi Pandara. Następnie rani Eneasza, a kiedy tego broni jego
matka, bogini Afrodyta, rani również ją. Atakuje też Apolla, lecz ten go upomina i powstrzymuje. Artemida i Leto opatrują rannego Eneasza, a Apollo zachęca Aresa, by pomógł Trojanom. Obrońcy grodu
zdobywają przewagę pod wodzą Aresa. Grecy ostatecznie przegrywają starcie.
Księga VI. Pożegnanie Hektora z Andromachą
Po opuszczeniu pola walki przez bogów Achajowie uzyskują przewagę. Następuje wymiana zbroi pomiędzy Glaukosem i Diomedesem. Tymczasem w Troi także wiele się dzieje: mieszkańcy składają dary Atenie,
Hektor czyni Parysowi wyrzuty za jego zachowanie. Hektor prosi swą matkę, Hekabe, by wybłagała u Ateny powstrzymanie Diomedesa. Następnie żegna się z żoną Andromachą oraz małym synkiem i wraz z
Parysem ruszają na pole bitwy.
Księga VII. Pojedynek Hektora z Ajasem. Pogrzeb poległych
Pojawienie się Aleksandra (Parysa) i Hektora na polu walki wzmaga zapał Trojan. Hektor wyzywa na pojedynek jednego z Greków, by w ten sposób zakończyć krwawy dzień. Wyzwanie przyjmuje Ajas Wielki,
lecz pojedynek bohaterów pozostaje nierozstrzygnięty.
Grecy odrzucają propozycję Trojan, by zakończyć wojnę po zwrocie skarbów zagrabionych wraz z Heleną. Przyjmują jednak propozycję rozejmu. Odbywa się pogrzeb poległych z obu walczących stron.
Księga VIII. Przerwana bitwa
Zeus zakazuje bogom dalszego udziału w walce. Bitwa toczy się do południa i pozostaje nierozstrzygnięta. Ojciec bogów waży na wadze przeznaczenia losy Achajów, zapowiada się zwycięstwo Trojan. Jednak
nadal trwa zaciekła walka. Ostateczne zwycięstwo odnoszą obrońcy Troi, którzy z nastaniem nocy rozłożyli obóz pod murem chroniącym greckie okręty.
Księga IX. Poselstwo do Achillesa
Podczas narady w obozie greckim wodzowie szukają wyjścia z rozpaczliwej sytuacji. Nestor proponuje, by przebłagać Achillesa. Posyłają do niego Odyseusza, Fojniksa i Ajasa, jednak wszystkie argumenty
zostają odrzucone. Opór Achillesa jednak słabnie: wprawdzie nie weźmie udziału w walce, póki Hektor nie zagrozi jego okrętom, ale nie straszy już wyjazdem.
Księga X. Pieśń o Dolonie
Diomedes i Odyseusz zostają wysłani na zwiady do obozu trojańskiego. Również Trojanie odbywają naradę i wysyłają na zwiady Dolona. Jednak ich szpieg zostaje schwytany i zabity przez Greków po
wydobyciu z niego informacji o nadejściu króla Traków, Rezusa, z pomocą dla Trojan. Odyseusz i Diomedes atakują zaskoczonych Traków, pokonują ich i uprowadzają wspaniałe rumaki Rezusa.
Księga XI. Przewagi Agamemnona
Początek trzeciej bitwy jest korzystny dla Greków. Narrator opiewa waleczne czyny Agamemnona. Do boju wkracza Hektor, budząc popłoch wśród Achajów. Powstrzymuje go Zeus. Grecy - Diomedes, Odyseusz i
Ajas - stawiają dzielnie opór, nie mogą jednak powstrzymać Trojan. Achilles obserwuje przebieg bitwy, stojąc na rufie okrętu. Patroklos zostaje wysłany do Nestora po wieści. Starzec prosi go, jako
najlepszego przyjaciela Achillesa, by skłonił druha do wzięcia udziału w walce.
Księga XII. Walka o mur
Próba sforsowania muru na rydwanach nie udaje się. Dopiero rozbicie bramy głazem rzuconym przez Hektora umożliwia wkroczenie Trojan do obozu Achajów.
Księga XIII. Bitwa przy okrętach
Achajowie, wspierani przez Posejdona, przechodzą do natarcia. Ostrożny Pulidam usiłuje doradzać Hektorowi, jednak jego sugestie odrzucane są przez rwącego się do boju bohatera. Narrator opisuje także
waleczne czyny króla Krety, Idomeneusa.
Księga XIV. Oszukanie Zeusa
Wodzowie achajscy wobec grożącej im klęski zwołują naradę wojenną. Następuje interwencja Posejdona, który w przebraniu starca podnosi ich na duchu. Aby pomóc Achajom i odwrócić uwagę Zeusa od
przebiegu bitwy, Hera uwodzi męża, a potem zsyła na niego sen. W tym czasie poproszony przez nią Posejdon mógłby pomóc Achajom wypchnąć Trojan poza rów i mur.
Księga XV. Powtórne odparcie od okrętów
Zeus, obudziwszy się, pojął, że go oszukano, i wpadł w gniew. Rozkazał, by Posejdon przestał pomagać Grekom, a Apollo wsparł Trojan. Dzięki temu obrońcy grodu uzyskują przewagę i znowu znajdują się
przy okrętach greckich. Pakroklos biegnie z wieściami do Achillesa. Tymczasem Trojanie usiłują podpalić flotę wroga. Najsilniejszy opór stawia Ajas Wielki, skacząc z okrętu na okręt i odpierając
ataki trojańskie. Hektor próbuje podpalić okręt Protesilaosa. Wysiłki Ajasa pragnącego temu zapobiec okazują się daremne.
Księga XVI. Pieśń o Patroklosie
Patroklos błaga, by Achilles pomógł rodakom lub przynajmniej jemu pozwolił walczyć. Bohater godzi się pożyczyć mu swą zbroję, aby jej widokiem zmylić Trojan i przerazić ich. Bohater, zjawiwszy się na
polu walki w zbroi Achillesa, podnosi Greków na duchu i wprowadza w błąd zaskoczonych nieprzyjaciół. Odnosi zwycięstwo nad Trojanami, odpędza ich od okrętów i gasi pożar. Upojony triumfem, wbrew
zakazom Achillesa, ściga uciekających wrogów aż pod mury miasta i wdziera się na nie, jednak Apollo ogłusza go i strąca na dół. Wówczas Patroklos ginie pod ciosem Hektora.
Księga XVII. Przewagi Menelaosa
Toczy się zacięta walka o ciało poległego Patroklosa. Menelaos broni zwłok, lecz zostaje pokonany przez Hektora, który zabiera zbroję Achillesa. Na szczęście Ajas zapobiega dostaniu się ciała
Patroklosa w ręce wrogów. Hektor wycofuje się z walki, by założyć nową zbroję. Nad ciałem Patroklosa, mimo interwencji bogów, nadal trwa walka. W końcu Zeus zsyła grom, umożliwiający Menelaosowi i
Merionesowi wyniesienie zwłok z pola bitwy i udanie się do obozu Greków. Dramatyczne wydarzenia kończy wysłanie Antylocha do Achillesa z wieścią o śmierci przyjaciela.
Księga XVIII. Sporządzenie zbroi Achillesa
Achilles wpada w rozpacz, której nie mogą ukoić nawet przybyłe z jego matką Nereidy. W bohaterze narasta pragnienie zemsty, mimo iż zgodnie z przepowiednią niedługo po pokonaniu Hektora sam ma
zginąć. Tetyda obiecuje, że przyniesie synowi nową zbroję wykutą przez Hefajstosa - wspaniałą, jakiej świat jeszcze nie widział. Achilles wydaje okrzyk, który dociera aż do Troi. Budzi we wrogach
grozę i powoduje wygasanie bitwy. Tymczasem Tetyda udaje się do Hefajstosa i prosi go o wykucie zbroi. Dzieło boga wzbudza zachwyt, szczególnie dokładnie opisuje narrator tarczę, na której
wyrzeźbiono wspaniałe sceny pokojowego życia (przedstawiają one niebo, ziemię, orkę, żniwa i winobranie).
Księga XIX. Wyrzeczenie się gniewu
Tetyda usiłuje skłonić syna do pojednania z Agamemnonem. Achilles zwołuje radę Achajów, na której godzi się z królem, przyjmując od niego dary oraz brankę Bryzeidę, będącą przyczyną ich sporu.
Następnie bohater przywdziewa nową zbroję, którą przyniosła mu matka, wsiada na rydwan wojenny i powraca na pole walki. Po drodze rozmawia z końmi, z których jeden, Ksantos, obdarzony ludzkim głosem,
przypomina mu przepowiednię o rychłej śmierci.
Księga XX. Walka bogów
Zeus odwołuje swój rozkaz zabraniający bogom udziału w walce. Następują liczne starcia - najpierw pojedynek Achillesa z Eneaszem, którego przed śmiercią uratował Posejdon. Apollo próbuje powstrzymać
Hektora przed walką z Achillesem. Achilles gromi Trojan - zabija między innymi brata Hektora, Polydorosa. Ostatecznie dochodzi także do starcia z Hektorem, jednak zostaje ono przerwane przez
Apollina.
Księga XXI. Walka nad rzeką
Achilles rusza w pościg za Trojanami, rzucającymi się ze strachu przed nim w nurty rzeki Skamander. Ginie kolejny syn Priama, Likaon. Bóg opływającej Troję rzeki Skamander postanawia utopić
Achillesa. Interwencja bogów przynosi ratunek bohatera, bowiem do walki staje Hefajstos w postaci słupa ognia i pokonuje boga rzeki. Trojanie tymczasem uciekają przed Achillesem za mury miasta.
Księga XXII. Śmierć Hektora
Za chwilę ma rozegrać się rozstrzygający pojedynek między Hektorem a Achillesem. Syn Priama oczekuje na przeciwnika przy Skajskiej Bramie. Pojawienie się herosa wzbudza strach Hektora, który rzuca
się do ucieczki. Przeciwnicy, ścigając się, trzykrotnie okrążają mury miasta. Tymczasem Zeus waży losy bohaterów. Los Hektora spada do Hadesu. Przed przeznaczeniem nie ma ucieczki, jednak bohaterowie
stają do pojedynku, którego wynik dawno został przesądzony. Po krótkim starciu ugodzony w szyję Hektor ponosi śmierć.
Achilles przebija nogi zmarłego, przytracza ciało do rydwanu i wlecze je w pyle wokół miasta. Pohańbienie zwłok Hektora następuje na oczach jego matki, ojca i żony.
Księga XXIII. Igrzyska na cześć Patrokla
Po powrocie do obozu Achilles pastwi się dalej nad zwłokami Hektora, w końcu ciska je w pył koło namiotu i opłakuje poległego Patroklosa. Odbywa się stypa na jego cześć. Zgodnie ze zwyczajem Grecy
rozpoczynają zbieranie drewna na stos. Odbywa się uroczystość pogrzebowa z ofiarami ze zwierząt i dwunastu młodzieńców trojańskich. Następnego dnia Achajowie zbierają kości zabitego i składają w
złocistej urnie, aby połączyć je później z prochami Achillesa, a na koniec usypują bohaterowi niewielką mogiłę. Pamięć Patroklosa czczą także igrzyskami: uczestnicy rywalizują w ośmiu konkurencjach,
m.in. wyścigach rydwanów i biegu.
Księga XXIV. Wykupienie zwłok Hektora
Po zakończeniu igrzysk i bezsennej nocy Achilles, uwiązawszy ciało Hektora przy swoim rydwanie, wlecze je wokół mogiły Patroklosa. Powtarza to przez wiele dni. Apollo głośno czyni bogom wyrzuty, że
pozwalają na takie pohańbienie zwłok bohatera. Dwunastego dnia po śmierci Hektora Priam jedzie do obozu Greków, wioząc ze sobą bogaty okup. Wchodzi do namiotu Achillesa, całuje jego ręce i prosi, by
zlitował się nad nim przez pamięć o swoim własnym ojcu i wydał ciało Hektora. Gniew Achillesa z wolna ustępuje, więc oddaje zbolałemu starcowi ciało jego syna, które każe kobietom umyć i odziać w
nowe szaty. Gości króla, godzi się także na zawarcie rozejmu przeznaczonego na pogrzeb Hektora. Trojanie wznoszą wielki stos, na który przez dziewięć dni zwożą drzewo z lasu, i palą na nim zwłoki
syna Priama. Zebrane szczątki składają do złotej urny i grzebią w głębokim grobie.
Achilles, najdzielniejszy spośród Greków, obraził się na wodza naczelnego Agamemnona o odebranie branki Bryzeidy i publiczną zniewagę. Agamemnon porwał wcześniej Chryzeidę, córkę kapłana Apollina.
Pokrzywdzony ojciec ubłagał swojego boga, by go pomścił, i Apollo zesłał na obóz grecki zarazę trwającą dziewięć dni. Achilles zwołał naradę, sugerując wodzom, by zapytali o radę wróżbitę Kalchasa.
Ten wyjawił przyczyny zemsty boga. Agamemnon wpadł w gniew, ale ostatecznie zgodził się na oddanie Chryzeidy, żądając w zamian innego daru: żądałby Achilles oddał mu swą brankę Bryzeidę. Wściekli
wojownicy rzucili się na siebie. Do pojedynku nie doszło tylko dzięki interwencji Nestora, ale urażony Achilles stwierdził, że nie będzie dalej walczył po stronie Achajów. Jego matka Tetyda poprosiła
Zeusa o pomoc dla przeciwników, by Grecy odczuli, co znaczy strata Achillesa.
W kolejnych walkach Trojanie rzeczywiście triumfowali, aż w końcu zaczęli zagrażać greckim okrętom. Achilles pozostał nieugięty mimo błagań swego przyjaciela Patroklosa. Zgodził się jedynie na to, by
ulubieniec pojawił się na polu walki w jego zbroi. Na widok postaci, którą uznali za Achillesa, Trojanie stracili ducha bojowego i zaczęli się cofać. Najdzielniejszy z nich, Hektor, stanął do
pojedynku i zabił Patroklosa, zdobywając też wspaniałą zbroję Achillesa. Dopiero wtedy Achilles, zrozpaczony po stracie przyjaciela, zapomniał o swym gniewie i pospieszył do walki. Wcześniej poprosił
matkę o nową zbroję. Ta udała się do Hefajstosa, który wykonał prawdziwe arcydzieło. W nowej zbroi heros wyruszył w bój, szukając Hektora. Ten początkowo przestraszył się zawziętego Greka, ale
ostatecznie stanął do pojedynku. Achilles pokonał go, zabił, zwłoki przywiązał za nogi do swego rydwanu i w triumfie obwiózł wokół murów miasta. Na pohańbienie syna patrzyli skamieniali z bólu
rodzice - Priam i Hekuba. Achilles cisnął zwłoki Hektora w pył pod swym namiotem i pogrążył się w żalu po stracie przyjaciela. Ojciec Hektora włożył żałobne szaty, zebrał bogate dary i wyruszył
samotnie do obozu wroga, by błagać Achillesa o wydanie zwłok syna. Widok złamanego bólem starca wzruszył bohatera, który przypomniał sobie własnego ojca. Wydał Priamowi zwłoki Hektora i obiecał
dziesięciodniowy rozejm, by można było odprawić pogrzeb.
- Spór pomiędzy Agamemnonem i Achillesem.
- Narada wodzów achajskich, wróżby rychłego upadku Troi.
- Układ o rozstrzygającym wojnę pojedynku między Menelaosem i Parysem, ucieczka Trojańczyka.
- Wznowienie walk, bohaterskie czyny Greków i Trojan.
- Wymówki czynione Parysowi przez Hektora.
- Pożegnanie Hektora z Andromachą, wyruszenie w pole.
- Nierozstrzygnięty pojedynek Hektora z Ajasem.
- Odrzucenie przez Greków trojańskiej propozycji zakończenia wojny.
- Zważenie losów przez Zeusa, zapowiedź zwycięstwa Trojan.
- Propozycja przebłagania Achillesa.
- Narada u Trojan i wysłanie na przeszpiegi Dolona, nieudany zwiad.
- Prośba Nestora do Patroklosa o skłonienie Achillesa do udziału w walce.
- Walka o mur, bitwa przy okrętach.
- Błaganie Patroklosa o pomoc Achillesa dla Achajów.
- Założenie zbroi Achillesa przez Patroklosa i jego śmierć z ręki Hektora.
- Rozpacz Achillesa, opłakiwanie zmarłego druha.
- Prośba Tetydy do Hefajstosa o wykucie zbroi dla syna.
- Pojedynek Achillesa z Hektorem, śmierć syna Priama.
- Profanacja zwłok Hektora i opłakiwanie Patroklesa przez Achillesa.
- Wyprawa Priama do namiotów wroga z darami i prośbą o wydanie zwłok syna.
- Wzruszenie Achillesa na widok starca, wydanie zwłok.
- Przygotowania do pochówku Hektora.
Achilles
Ten grecki wojownik został wyposażony zarówno w wyjątkowe zalety, jak i wady. Jest pełen zapalczywości i gniewu, ale też szlachetny i wielkoduszny. Nie byłby wielkim bohaterem, gdyby ostatecznie nie umiał pokonać samego siebie. W duszy herosa rozgrywa się prawdziwy dramat. W kreacji tej zróżnicowanej osobowości ujawniło się całe mistrzostwo
Homera. Achilles umie być dworny i rycerski, sprawiedliwy i opanowany. Pojawia się w jego duszy tęsknota za spokojnym życiem i świadomość kruchości ziemskiego szczęścia (Księga IX). Często jednak górę biorą gniew i urażona ambicja. Nie dba o los rodaków, przyjaciół, gdy prosi matkę o interwencję u Zeusa. Zachowuje się jak egoistyczny młokos. Dopiero śmierć Patroklosa wstrząsnęła nim do głębi. Rozpacz przytłumiła gniew na Agamemnona i obudziła poczucie winy, że swą zapamiętałością doprowadził do śmierci przyjaciela. Jednak szlachetniejsze uczucia nie zdominowały jeszcze jego duszy - ogarnia go przede wszystkim pragnienie zemsty. W sposób bezlitosny morduje Trojan nad brzegami Skamandra, ze wściekłym okrucieństwem profanuje zwłoki Hektora. Spokój i opanowanie odzyskał dopiero podczas pogrzebu przyjaciela. Wielkość ukazał w
scenie pojednania z Priamem. Objawiły się w jego sercu współczucie i poczucie więzi z drugim człowiekiem, cierpiącym i nieszczęśliwym. Zapomina, że to przeciwnik, nieprzyjaciel. Achilles jest postacią tragiczną. Nie może ujść przed swoim przeznaczeniem, doścignie go ono, jakkolwiek by nie postąpił. Unosząc się egoistycznym gniewem, doprowadził do śmierci przyjaciela, a zabijając Hektora, przyspieszył swoją
zgubę. Ma świadomość własnego tragicznego losu i kruchości istnienia każdego śmiertelnika (Księga XXIV).
Hektor
Jest w pewnym sensie przeciwieństwem Achillesa. Równie odważny, nie myśli jednak o sławie i ambicji, ale przede wszystkim jest obrońcą ojczyzny. Ma bardzo silne poczucie odpowiedzialności i honoru, dlatego gani Parysa za ucieczkę z pola walki. Także Hektor ma chwile słabości i błądzi, na przykład gdy nie posłuchał rad wróżbity i naraził wielu Trojan na śmierć. Wiedział też, co to strach,
uciekał przed Achillesem, ale przełamał słabość i stanął do walki. Także jest postacią tragiczną, gdyż wie, że jego śmierć przyspieszy upadek Troi i niewolę jego bliskich. Z pokorą poddaje się wyrokom przeznaczenia. Szlachetniejszy od Achillesa i mniej pobudliwy, nie pała nienawiścią i żądzą zemsty, bo rozumie, że w walce jeden z nich musi zginąć, prosi tylko o wydanie ciała rodzinie i obiecuje uczynić to
samo. Nad szlachetnym obrońcą ojczyzny lituje się sam Zeus, który zna przecież wynik pojedynku.
Agamemnon
Jest naczelnym wodzem wojsk greckich. Próżny, zarozumiały, zapalczywy, żądny łupów, nierozważny, jako wódz popełnia wiele błędów. Porwanie córki Chryzesa naraziło Greków na zemstę Apollina. Bezsensowny spór z Achillesem o Bryzeidę spowodował wycofanie się herosa z walki, fatalne w skutkach dla
wielu Achajów. Wywołał też niepotrzebne wrzenie wśród żołnierzy, zadając im pytanie, czy chcą wracać do domu, czy walczyć dalej. Mogło to doprowadzić do buntu, który za żegnała dopiero interwencja
Odyseusza. W chwili klęski Agamemnon wpada w panikę, ale jest także bardzo dzielny, walczy odważnie, dając przykład żołnierzom. Umie też zdobyć się na hojność i wspaniałomyślność, na przykład gdy zrozumiał swój błąd, wysłał posłów do Achillesa, obiecując mu nie tylko Bryzeidę, ale wiele bogactw i córkę za żonę. Jest chwiejny, kieruje się emocjami, ale umie również być
nieugięty, zachowując godność właściwą królom.
Diomedes
Jest młodym, odważnym i zdyscyplinowanym żołnierzem. Nie traci optymizmu, wierzy w zwycięstwo. Jest prawie tak dzielny jak Achilles, ale w przeciwieństwie do półboga jest lojalny, zdyscyplinowany i bardziej zrównoważony.
Odyseusz
Król Itaki, mądry, rozsądny, rozważny, sprytny. Zawsze umie wybrnąć z trudnej sytuacji. Ratuje Agamemnona przed buntem w wojsku, ośmieszając demagoga Tersytesa. Dzięki fortelom pokonał Dolona, trojańskiego szpiega, zdobywając cenne informacje.
Gdy w Księdze XI Achajowie uciekają w popłochu przed Hektorem, dzielnie walczy wraz z Diomedesem, a potem sam, aż zostaje ranny. Łączy więc rozwagę z dzielnością. Jest wyraźnie ulubionym bohaterem Homera, który w Odysei uczynił go główną postacią.
Ajas
Jest przede wszystkim nieustępliwy, zawsze najdłużej walczy i stawia zacięty opór. Jest też doradcą króla, posłem do Achillesa. Mówi krótko, używa konkretnych argumentów. W boju potrafi stawić czoła samemu Hektorowi.
Priam
Król Troi, jest najtragiczniejszą postacią epopei, z rezygnacją patrzy na stopniową zagładę królestwa i śmierć kolejnych synów w boju. Poddaje się woli przeznaczenia do tego stopnia, że nawet do Heleny odnosi się życzliwie, nie winiąc jej za tragedię Troi. Upada dopiero pod brzemieniem śmierci Hektora, który był jego największą nadzieją. Postanawia iść samotnie
do obozu wroga i błagać o wydanie zwłok syna. Budzi litość w zabójcy Hektora. Priam nie ma w sercu nienawiści, tylko ból. Pragnie spełnić swój obowiązek wobec bogów i syna. Wie, że nie ma nadziei, zagłada musi się dopełnić.
Helena
Jest bardzo ciekawą indywidualnością. Jako kobieta nie ma wiele do powiedzenia, więc biernie przygląda się wojnie wywołanej z jej powodu. Pełna smutku i melancholii, żyje wśród obcych jej ludzi z poczuciem winy W duchu buntuje się przeciw woli bogini, ale zdaje sobie sprawę, że człowiek śmiertelny nie wygra z bogami. Tęskni za domem i rodziną.
Czas akcji obejmuje około 50 dni z ostatniego, dziesiątego roku wojny, tj. z roku 1184 p.n.e. Same wydarzenia opisane przez poetę obejmują jednak tylko kilka dni, bo można wyodrębnić dni "puste", wspomniane zaledwie w jednym, dwóch wersach, np. dziewięć dni trwającą zarazę, jedenaście dni
trwający pobyt bogów u Etiopów, dwanaście dni, podczas których Achilles hańbi zwłoki Hektora, dziewięć dni zbierania drewna na stos pogrzebowy dla Hektora itp.
Akcja rozgrywa się na wybrzeżu Azji Mniejszej pod murami Troi, między rzekami
Skamander i Simoeis, u stóp góry Ida, gdzie toczą się walki, oraz w obozie greckim i w samej Troi: w pałacu Priama oraz na miejskich murach.
Prawdopodobnie Homer był wędrownym aojdą. Skąpe wiadomości o jego życiu spowodowały, że niektórzy badacze wątpili w jego istnienie, a przypisywane mu epopeje uważali za kompilacje pieśni wielu
pokoleń opowiadaczy, spisane za Pizystrata z końcem VI w. p.n.e. w Atenach, bo z tych czasów pochodzą najstarsze kopie dzieł. Inni nie wątpili w istnienie poety o imieniu Homer, ale wyznaczali mu jedynie rolę tego, który zebrał i zanotował pieśni poprzedników.
Według tych hipotez Iliada i Odyseja byłyby dziełami zbiorowymi, tyle że już nie ustnymi, a pisanymi. Omawiane dzieła są zbyt obszerne (Iliada 15000 wierszy, Odyseja 12000), by je wygłaszać w jeden wieczór, a z drugiej strony są zbyt zwarte, zamknięte, zbudowane jako całość, by dzielić je na części wygłaszane w różnym czasie. Właśnie taka kompozycja jest koronnym argumentem, wspierającym tezę o jednym twórcy obu epopei. Wybór tematu Iliady, skoncentrowanie akcji w kilkudziesięciu dniach, skupienie jej wokół węzłowych momentów świadczy o pomyśle jednego poety. Podobnie jest z Odyseją. Homer z pewnością korzystał z dorobku poprzedników. Zaczerpnął od nich temat i wykorzystał zasób poetyckich chwytów aojdów.
Iliada a historia
Homer zaczerpnął temat epopei z mitów trojańskich. Mit jest opowieścią organizującą wiedzę o świecie danej społeczności, ma związek z jej wierzeniami i religią. Dotyczy wyobrażeń o powstaniu i budowie świata, pochodzeniu człowieka, zjawiskach natury
oraz wspomnień z przeszłości. Mity trojańskie mają charakter genealogiczny, gdyż jest w nich mowa o pochodzeniu i dziejach achajskich i trojańskich rodów. Dla starożytnych Greków opowieści te były historią, która obrosła legendami. Wypadki opisane przez Homera wydarzyły się w XII w. p.n.e. Bohaterami ich są Achajowie, greckie plemiona, które stworzyły na Peloponezie pomiędzy XVII a XI w. p.n.e. kulturę zwaną mykeńską. Ośrodkami jej były potężne zamki w Mykenach, Tirynsie, Pylos. Pozostałością tej kultury są grobowce, a w nich bogate złote ozdoby, maski pośmiertne, przedstawiające brodate i
wąsate twarze, miecze z brązu, a także freski wyobrażające sceny bitewne i myśliwskie. Achajowie znali też pismo, tzw. pismo linearne B (odczytane w 1953 r.), utrwalone na glinianych tabliczkach. Teksty hetyckie i egipskie poświadczają istnienie państw achajskich także na wybrzeżu Azji Mniejszej, co jest dowodem ekspansji Greków, którzy opanowali
również wyspy Morza Egejskiego, dotarli na Cypr i Sycylię. Wojna trojańska, opiewana przez Homera, jest właśnie jednym z przykładów tej polityki podbojów.
Na wzgórzu Hissarlik w Turcji, gdzie Henryk Schliemann odkrył Troję, osadnictwo miejskie istniało od dawna. Odkrycia archeologiczne poświadczają na wzgórzu Hissarlik istnienie miasta, które około 1200 r. p.n.e. zniszczył obcy najazd. Nie wiadomo na pewno, czy była to Troja opisana przez Homera, ale grecka tradycja, datująca wyprawę na lata 1194-1184 p.n.e., zdaje się to potwierdzać. Kampania ta była ostatnim wielkim wydarzeniem w historii Achajów. W wieku następnym ich zamki runęły pod naporem nadciągających z północy Dorów. Pamięć o kulturze mykeńskiej zaginęła w czasie
następnych czterech wieków (XII-VIII p.n.e.), zwanych "ciemnymi". Utrwaliła się jedynie w wyobraźni Greków, przerodziła w mity, legendy, które przekazali następnym pokoleniom aojdowie, a w końcu na wieki utrwalił Homer.
Mity trojańskie
Powstanie Troi na wybrzeżu Azji Mniejszej łączy się z postacią Ilosa, od którego imienia pochodzi druga nazwa grodu - Ilion (stąd Iliada). Wnukiem Ilosa był Priam, najmłodszy syn Laomedona, który jako jedyny ocalał z masakry rodziny dokonanej przez Heraklesa. Herakles pozwolił Priamowi odbudować miasto i objąć tron. Priam z żoną Hekubą rządzili przez wiele lat. Bogowie obdarzyli ich licznym potomstwem. Ich najmłodszym synem był Parys. Przed jego urodzeniem matce przyśniło się, iż powiła pochodnię. Wróżbici uznali to za zły znak, prorokujący zagładę miasta. Postanowiono zgładzić niemowlę. Dziecko jednak ocalało, gdyż przygarnęli
je pasterze, pasący stada na górze Ida.
Parys wyrósł na pięknego młodzieńca. Wtedy Zeus wyznaczył mu rolę arbitra w sporze między Herą, Ateną i Afrodytą. Spór rozgorzał na weselu Peleusa i Tetydy (rodziców Achillesa), na które zaproszono wszystkich bogów z wyjątkiem bogini niezgody - Eris. Ta z zemsty rzuciła pomiędzy biesiadujących złote jabłko z napisem "dla najpiękniejszej", o które pokłóciły się boginie. Rozjemcą miał być właśnie Parys. Każda z bogiń obiecała mu za pomyślny werdykt cenny dar: Hera - władzę, Atena - sławę i mądrość, Afrodyta - najpiękniejszą kobietę świata. Parys przyznał jabłko Afrodycie, a ta wskazała mu Helenę, żonę króla Sparty Menelaosa. Wyróżniony przez bogów Parys powrócił na dwór ojca, a ten przyjął go z radością. Rozpoznała go siostra Kasandra, obdarzona mocą wieszczenia przyszłości. Już jako królewicz trojański Parys udał się do Sparty i w czasie nieobecności Menelaosa porwał Helenę. Jego czyn oburzył Achajów. Stworzyli koalicję pod wodzą króla Myken Agamemnona, brata Menelaosa, i postanowili wyruszyć na Troję, by pomścić zniewagę. Wyprawa napotkała szereg przeszkód, między
innymi dla przebłagania bogów
Agamemnon musiał złożyć w ofierze swą córkę Ifigenię. Trzeba było także odnaleźć
Achillesa, który był ukryty w komnatach kobiet przez matkę, Tetydę, znającą przepowiednię o śmierci syna w tej wojnie. Po przybiciu do Azji Mniejszej Agamemnon wysłał do Troi posłów, Menelaosa i
Odyseusza, z żądaniem natychmiastowego wydania Heleny. Wobec odmowy Priama wojna była nieunikniona. Walki toczyły się przez dziesięć lat, a wynik wciąż był niepewny. Mimo iż oba wojska utraciły wielu wybitnych wodzów, polegli Hektor i Achilles, oporu trojańskiego nie udało się złamać. Dopiero podstęp Odyseusza wydał miasto na pastwę
Greków. Achajowie pozornie wycofali się, ich okręty odpłynęły. Na brzegu pozostał tylko wielki, drewniany koń, a w nim ukryty oddział rycerzy. Trojanie, uradowani z zakończenia długiego oblężenia, wciągnęli konia do miasta, chcąc złożyć go w ofierze dziękczynnej bogom. Radość, śpiewy, tańce, ucztowanie uśpiły ich czujność, posnęli
zmęczeni, a wtedy Grecy wyszli z kryjówki we wnętrzu konia, otworzyli bramy grodu i rozpoczęła się rzeź kompletnie zaskoczonych mieszkańców Troi, zakończona całkowitym spaleniem miasta.
Iliada jest epopeją (eposem), tzn. poematem epickim, pisanym wierszem, ukazującym wszechstronnie i szczegółowo życie narodu w przełomowym dla niego momencie historycznym. Takim momentem dla Greków była wojna trojańska, a Homer w swoich opisach i opowiadaniach przedstawia szczegółowo i wszechstronnie, w czasie wojny i pokoju, ich życie w XII w. p.n.e. Jej bohaterami są bóstwa lub niezwykłe jednostki, godne naśladowania (Achilles, Hektor). Charakterystyczne dla epopei jest rozpoczęcie jej inwokacją - uroczystym zwrotem do bóstwa lub idei z prośbą o natchnienie. W Iliadzie adresatką tego zwrotu jest Atena.
Iliada to przede wszystkim utwór o rycerskiej dzielności. Bohaterowie trojańscy traktowani są jak ideały waleczności i poświęcenia dla zagrożonej ojczyzny. Stąd, mimo że głównym bohaterem utworu jest Achilles, większy podziw budzi szlachetny, pełen
poczucia obowiązku i poświęcenia, tragiczny Hektor. Achilles zaś reprezentuje odwagę, nieposkromioną ambicję i honor rycerski. Bohaterowie Iliady znajdują się w sytuacji, która nie została spowodowana ich własnymi działaniami. Wojna między Troją a Grecją, bitwa o Troję są konsekwencjami postępowania bogów, ludzie natomiast muszą się temu
podporządkować. Ich przeznaczenie nie jest zależne od nich samych, nie mogą go zmienić, a próby przeciwstawienia się mu nieodmiennie kończą się porażką. Helena, Parys, Hektor, nawet Achilles - wszyscy są rodzajem zabawki w rękach bogów. Dla bogów wywołana przez nich wojna jest zabawą, a śmierć kolejnych bohaterów nie powoduje żalu ani wyrzutów sumienia. Nawet Zeus, choć żal mu Hektora skazanego na tragiczny koniec, nie robi nic,
aby mu pomóc. Z drugiej strony według wierzeń starożytnych Greków również i bogowie nie mogli przeciwstawiać się wyrokom przeznaczenia. Przedstawiona w Iliadzie koncepcja losów człowieka jako istoty zdanej na łaskę i niełaskę przeznaczenia i niemającego możliwości zmienienia jego wyroków jest charakterystyczna dla starożytnych Greków; spotykamy ją także w dramatach antycznych (Antygona Sofoklesa). Dlatego właśnie Iliada, pod warstwą opiewającą bohaterskie czyny i wspaniałych żołnierzy, jest utworem głęboko tragicznym.
O Homerze, autorze Iliady i Odysei, wiemy niewiele, choć zachowało się siedem jego życiorysów. Pochodzą one z czasów rzymskich i mają charakter półlegendarny. Nie wiadomo, czy Homer to imię własne, czy przydomek. Grecy starożytni
nazywali Homera po prostu Poetą, bez żadnych dodatków. Legendarne z pewnością są informacje, że Homer pierwotnie nazywał się Melesigenes i był synem boga rzeki Meles, płynącej koło Smyrny, i nimfy
Kreteis. Świadczą one jedynie o randze Homera w świecie greckim, gdzie zawsze wybitnym ludziom przypisywano boskie lub półboskie pochodzenie. Także miejsce urodzenia poety od najdawniejszych czasów
było przedmiotem sporu, według świadectwa zamieszczonego w epigramacie z II w. p.n.e.: "Siedem miast się spierało o ród poety Homera". Język - dialekt joński, którym napisane są epopeje - wskazuje na pochodzenie autora z Azji Mniejszej, może ze Smyrny, ale nie jest to pewne. Faktem jest, że znał wybrzeża Azji Mniejszej, opisywał je
bowiem bardzo realistycznie w Iliadzie. Najwcześniejsze wzmianki o Homerze, pochodzące z VI w. p. n. e., wskazują, że pochodził z wyspy Chios.
Na wyspie tej działała w późniejszych wiekach szkoła naśladowców i recytatorów jego poezji, tzw. homerydów. Równie trudno ustalić czas życia poety i powstania jego dzieł. Analiza świadectw literackich i archeologicznych umieszcza go ok. VIII w. p.n.e.
