Iliada

Streszczenie szczegółowe

KSIĘGA I

„Iliadę” Homera otwiera inwokacja skierowana do muz, które mają wspierać poetę przy opowiadaniu historii, która chce on zaprezentować. Już pierwszy wers utworu wyraźnie wskazuje na to, kto jest głównym aktorem wydarzeń pod Troją. Poeta śpiewa bowiem „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa”. Tym samym narrator całej opowieści wprowadza swoich odbiorców natychmiast w środek walki między Grekami a Trojanami i koncentruje się na jednym konkretnym wydarzeniu (które – jak się potem okaże – zaważy na całej historii konfliktu), jakim jest konflikt między Achillesem a Agamemnonem. Wyraźnie zaznacza się już na wstępie, że tematem „Iliady” jest gniew Achillesa, który pojawił się w wyniku odebrania mu przez Agamemnona branki Bryzeidy. Cała pieśń poświęcona jest reakcji Achillesa na to wydarzenie i przyczynom aż tak dużego gniewu młodzieńca. Momentem kulminacyjnym, doprowadzającym do wybuchu wściekłości herosa ma być jego kłótnia z Agamemnonem. 

Jak się okazuje inicjatorem kłótni jest Apollo. Już od samego początku widać więc, że bogowie mocno ingerują w świat ziemskich bohaterów i toczonego przez nich konfliktu. Apollo rozgniewał się bowiem na Agamemnona. W efekcie zesłał zarazę na greckie wojsko, która to poważnie utrudniała prowadzenie oblężenia Troi, a już zupełnie uniemożliwiała przeprowadzenie ataku na twierdzę Priama. Apollo nie zsyłał cierpienia bez przyczyny.  Był wściekły na Agamemnona za to, że ten odebrał jego kapłanowi Chryzesowi córkę i uczynił z niej swoją brankę. Kapłan zwrócił się co prawda z prośbą o zwrot ukochanej córki, Agamemnon jednak prośbę tę zignorował. Absolutnie nie chciał się zgodzić na oddanie córki kapłanowi. Zdesperowany Chryzes zwrócił się więc do swojego boga – Apolla z prośbą o pomoc. Grecki bóg zlitował się nad cierpiącym kapłanem. W ramach zemsty na Grekach najpierw zaczął wybijać greckie bydło (co już było problemem), potem jednak zaczął uśmiercać greckich żołnierzy, zsyłając na wojsko zarazę. Trwała ona 10 dni. Dziesiątego Achilles, który posłuchał Hery zaniepokojonej kryzysem w greckim wojsku, postanowił zebrać żołnierzy na naradę. TO właśnie podczas niej doszło do scysji między nim a Agamemnonem. Achilles był bowiem przekonany, że skoro Apollo mści się za zachowanie Agamemnona i przejęcie branki, trzeba po prostu Chryzesowi oddać jego córkę. To jedyny sposób, aby ocalić Greków przez dalszym rozwojem zarazy. Achilles powiązał zarazę ze złością Apolla i porwaniem branki dzięki wieszczowi Kalchasowi, który ujawnił mu związek tych trzech wydarzeń. 

Agamemnon nie miał jednak najmniejszej ochoty rozstawać się ze swoją branką. Był dumnym władcą i nie był gotów podporządkowywać się oczekiwaniom. Ostatecznie jednak pod naciskiem rady zgodził się na to rozwiązanie. Zamierzał jednak powetować sobie stratę i w zamian odebrać brankę Achillesowi. Padło na Bryzeidę. Achilles odebrał to żądanie jako osobistą zniewagę. Jego gniew wybuchł z całą mocą. Śmiertelnie w ten sposób obrażony przez Agamemnona postanowił wycofać się z walki. Do tej pory był on ogromnym wzmocnieniem dla Greków, więc jego odejście z pola bitwy było znaczącym osłabieniem dla wojsk Agamemnona. Achilles jednak na tym nie poprzestał. Poprosił swoją matkę, boginię Tetydę, aby ta wstawiła się w jego imieniu u Zeusa i poprosiła o wsparcie dla Trojan, którzy powinni zwyciężyć Greków. Zeus, mający w pamięci dawną pomoc ze strony bogini, przychyla się do jej prośby i staje ze swoim wsparciem po stronie Trojan.

KSIĘGA II

Zeus dotrzymuje obietnicy złożonej Tetydzie i zaczyna pomagać Trojańczykom. Najpierw zsyła jednak Agamemnonowi sen, który prowokuje go do podjęcia natychmiastowego wręcz szturmu na twierdzę. Jest to oczywiście złe strategicznie posunięcie. 

Przed walką Agamemnon zwołuje naradę, podczas której chce rzekomo wybadać nastroje w wojsku, a tak naprawdę manipuluje swoimi słuchaczami, prowokując ich do podjęcia decyzji, na których mu zależy. Początkowo zwraca się on do żołnierzy  propozycją zaniechania walki i odwrotu. Chce w ten sposób wzbudzić w nich złość, wzniecić bunt, który sprawi, że staną do walki, nawet gdy nie będzie pomiędzy nimi Achillesa, którego obecność dotychczas dodawała im wiary.

Pozostali wodzowie nie są jednak tak przekonani do walki, jak Agamemnon. Narrator tłumaczy to jednak nie ich wyjątkową przenikliwością, a natchnieniem ze strony bogów. Hera wysyła do greckich wodzów bowiem Pallas – Atenę, która ma przywrócić wszystkim rozsądek. Głos zabiera między innymi żołnierski demagog Tersytes, który nawołuje walczących do powrotu.

Przemowa Agamemnona ma jednak ogromną siłę, jest wyjątkowo skuteczna perswazyjnie. Głos zabierają także Odyseusz i Nestor, przypominając, że zgodnie z proroctwami z woli bogów Troja ma upaść w 10. roku wojny. Zapada decyzja o walce. Wszystko kończy się obrazem żołnierzy ruszających do walki.

KSIĘGA III

Narrator tłumaczy zarówno niechęć Apolla do Greków, jak i Hery do Trojan. Przypomina więc o Parysie, który w sporze boginek o to, która z nich jest najpiękniejsza, symboliczne jabłko przekazuje Afrodycie, co wywołuje oczywiście zazdrość Hery. Nie ma więc możliwości, aby sprzyjała ona Parysowi i jego wyborom.  

Dochodzi do bitwy między Achajami i Trojanami. W pewnym momencie starcie zostaje jednak przerwane Ogłoszone zostaje zawieszenie broni. Przerwa zorganizowana zostaje jednak wyłącznie po to, aby bój mogli stoczyć bezpośrednio między sobą Menelaos i Parys, a więc mężczyźni walczący o tę samą kobietę (Helenę) i tym samym bezpośredni sprawy wojny. Pojedynek ten traktowany jest jako starcie rozstrzygające więc o losie wojny. Założenie jest stosunkowo bowiem proste: kto wygrywa pojedynek, ten bierze za żonę Helenę, otrzymuje łupy. Sama wojna się zaś kończy. Dochodzi do pojedynku, w którym zdecydowanie dominuje Menelaos. Wszystko wskazuje na to, że to właśnie od wygra to decydujące starcie. Do akcji włącza się jednak Afrodyta wspierająca Parysa, którego unosi ona do komnat Heleny. Grecy są oburzenia, a przede wszystkim czują się oszukani przez boginię, która w ten sposób przerywa pojedynek, od którego tak wiele zależało. Według Greków zwycięzcą pojedynku jest Menelaos. Żądają więc oni wydania Heleny. Trojanie oczywiście nie czynią zadość tym oczekiwaniom. Tym samym postępują wyjątkowo niehonorowo. Narrator tutaj wyraźnie opowiada się po stronie Greków, którzy byli zdyscyplinowani i wierni obowiązującym zasadom, natomiast Trojan nazywa on barbarzyńcami.

KSIĘGA IV

Scena na początku przedstawia naradę bogów, którzy próbują zapanować nad tym, co dzieje się przed Troją. Chodzi przede wszystkim o interpretację pojedynku. Hera i Atena jednoznacznie opowiadają się po stronie Greków. Wchodzą tym samym w otwarty konflikt z Zeusem, który nie ukrywa tego, że sprzyja Trojanom. W końcu Atena schodzi z Olimpu. Pojawia się obok Trojańczyka Pandara, którego zmusza do wypuszczenia strzały w kierunku Menelaosa. Mężczyzna zostaje ranny. Strzał nie jest jednak śmiertelny. Gest ten jednak natychmiast doprowadza do zerwania zawieszenia broni. Grecy jeszcze raz czują się oszukani i zamierzają stanąć do walki. Agamemnon dokonuje przeglądu wojsk i szykuje się do kolejnego starcia. 

KSIĘGA V

Obie strony ponownie na siebie nacierają. Walka wrze. Starcie jest wyjątkowo dynamiczne, bardzo ostre. W walce szczególnie wyróżnia się tym razem Diomedes. Niestety wojownik jest tak zaangażowany w walkę, że atakuje również bogów. Uwagę zwracają przede wszystkim niezwykły szyszak i tarcza Diomedesa, kiedy ten kładzie trupem kolejnych Trojan. Zabija między innymi Pandara. Potem rani Eneasza – syna Afrodyty, która próbując bronić syna także wystawia się na atak Diomedesa. Grek atakuje także Apolla, który powstrzymuje go i próbuje upomnieć. Ares, który widzi jak Artemida i Leto, opatrują rannego Eneasza, jest wściekły. Staje więc na czele wojsk trojańskich, o co zresztą prosi go Apollo. Hera skarży się na to u Zeusa. Ostatecznie jednak razem z Ateną przegania Aresa z pola bitwy i wszyscy wracają na Olimp. 

KSIĘGA VI

Po odejściu Aresa z pola bitwy, Grecy na nowo zyskują przewagę. Trojańczycy zdają sobie sprawę, że ogromnym problemem podczas walk jest dla nich nieprzychylność, a wręcz gniew Aten. Chcą więc ją przebłagać. W tym celu wysyłają do twierdzy Hektora, który prosić ma swoją matkę (królową Hekabe), jak i inne trojańskie kobiety o złożenie modlitw do bogini. Będąc w mieście, Hektor ma okazję spotkać się z Parysem i Heleną, jak i swoją żoną Andromachą oraz synem – Astyanaksesem. Hektor wyrzuca Parysowi jego nieodpowiedzialne zachowanie, zdaje sobie bowiem sprawę, na jakie niebezpieczeństwo naraża on całą ojczyznę. 

Dochodzi do wzruszającej sceny pożegnania Hektora z Andromachą, para zdaje się mieć same złe przeczucia i zdawać sobie sprawę, że wspólny czas się kończy. Andromacha pełna jest złych przeczuć dotyczących nie tylko Hektora, ale i losów Troi. 

KSIĘGA VII

Bitwa traci nieco swoją dynamikę. Poszczególne starcia powoli słabną. Dochodzi jednak do jeszcze jednego pojedynku, tym razem Hektora z Ajaksem. Pojawienie się Parysa i Hektora na placu boju wzmaga bowiem zapał Trojan. Hektor wyzywa jednego z Greków na pojedynek, aby w ten sposób zamknąć kolejny dzień walk. Zgłasza się Ajas Wielki. Jednak także i to starcie pozostaje nierozstrzygnięte. 

Dochodzi do zawieszenia broni. Chodzi przede wszystkim o to, aby zyskać czas na pochowanie poległych. Wcześniej Grecy odrzucają propozycję Trojan, aby zakończyć wojnę po zwrocie zagrabionych skarbów wraz z Heleną. Na tego typu układy jest już za późno. 

Ajas i Hektor starają się zachować z klasą, wymieniają się więc darami, podobnie jak wcześniej zrobili to Diomedes i Glaukos. Chodzi o to, aby mimo przynależności do wrogiego obozu okazać sobie szacunek. Diomedes i Glaukos zaprzestają walki między sobą także ze względu na przyjaźń, która łączyła ich przodków. Grecy wykorzystują ten moment spokoju, aby obwarować odpowiednio swój obóz. W obu obozach przed kolejną walką odbywają się uczty.

KSIĘGA VIII

Zeus podejmuje decyzję, że bogowie nie mogą ingerować w losy bitwy. Ta rozpoczyna się na nowo. Jedna i druga strona walczą z całych sił, bitwa jednak ponownie pozostaje nierozstrzygnięta. Dochodzi południe. Zeus waży losy Achajów i zapowiada zwycięstwo Trojan. Ci zaś zaciekle walczą, aż udaje im się zepchnąć Greków do ich obozu i okrętów nad morzem. Obrońcy Troi nie wracają więc do miasta, tylko rozbijają obóz pod murem oddzielającym ich od greckich okrętów. Rozpalają ogniska i spędzają przy nich noc. Wszystko wskazuje na to, że zwycięstwo Trojan jest bliskie. Grecy nie mają pola manewru. 

KSIĘGA IX

Sytuacja Greków jest bardzo trudna, z czego Agamemnon zdaje sobie sprawę. Popada w rozpacz i jednocześnie przyznaje się do tego, że popełnił błąd. Wszyscy zdają sobie sprawę, że bez wsparcia ze strony Achillesa, który nadal odmawia udziału w walce, Achajowie są skazani na porażkę. Grecy świadomi zagrożenia wysyłają poselstwo do Achillesa z prośbą o udział w bitwie. Mimo usilnych próśb heros odmawia, konsekwentnie trwając w swoim postanowieniu.  Poselstwo Odyseusza, Fojniksa i Ajasa nie przynosi oczekiwanej zmiany, ale doprowadza do osłabienia zaciekłości Achillesa. Nie straszy już wyjazdem, jednocześnie zapowiadając, że nie ruszy do walki, póki wojska Hektora nie zagrożą jego okrętom. 

KSIĘGA X

Wobec trudnej sytuacji Odyseusz i Diomedes decydują się na wykonanie zwiadu w obozie Trojan. Nocą udają się do obozu wroga i udaje im się najpierw schwytać, a potem zamordować Dolona. Trojańczyk ten wcześniej sam udał się na zwiad do obozu Greków po analogicznej naradzie po stronie Trojan. Zanim wojownik zostanie zabity, Odyseusz i Diomedes wydobywają od niego informację o królu Traków, Rezusie, który ze swoimi wojownikami idzie na pomoc Troi. Zaskoczeni Trakowie zostają wymordowani przez greckich zwiadowców, a Odyseusz i Diomedes uprowadzają także słynne koniec Rezusa. 

KSIĘGA XI

Rankiem bitwa rozpoczyna się na nowo. Agamemnon porzuca rolę wyłącznie dowodzącego wojskami i sam włącza się do walki. Na wszystkich robi ogromne wrażenie jego odważna walka. Udaje mu się odnieść wiele pomniejszych zwycięstw, ale w końcu zostaje ranny i musi zejść z pola bitwy. Wielu Greków w trakcie tego starcia zostaje rannych. Sytuację Achajów komplikuje jeszcze bardziej włączenie się Hektora do bezpośredniej walki. Jego męstwo budzi strach w obozie Greków. Trojanie są coraz bliżsi zwycięstwa nad Grekami. Mężnego Hektora powstrzymuje w końcu sam Zeus. Diomedes razem z Odyseuszem i Ajasem starają się dać odpór wojskom Hektora. Walka jest wyjątkowo zacięta. Wszystko to stojąc na rufie okrętu, obserwuje Achilles, który dalej uparcie odmawia walki. Wysyła jednak swojego przyjaciela – Patroklosa do Nestora. Chce się dowiedzieć, kto został ranny i jak przedstawia się sytuacja. Nestor zwraca się do Patroklosa jako najlepszego przyjaciela Achillesa z prośbą, aby przekonał herosa do włączenia się do walki. 

KSIĘGA XII

Trojanie coraz bardziej zbliżają się do obozu Greków. Jedyną przeszkodą przed wejściem jest mur, który usiłują za wszelką cenę sforsować. Mur jest jednak wyjątkowo stabilny i utrudnia Trojanom posunięcie się dalej. W końcu jednak Sarpedon wpada na pomysł, aby uderzyć w mur w innym miejscu. Grecy zauważają ten manewr i ruszają, by bronić nowego miejsca ataku. To jednak sprawia, że brama zostaje opuszczona. Hektor wykorzystuje tę okazję i rzuca w bramę wielki głaz. W ten sposób udaje mu się w końcu przebić mur. Trojanie wkraczają do obozu Greków. 

KSIĘGA XIII

Sytuacja Greków staje się coraz bardziej dramatyczna. W tym jednak momencie z pomocą Achajom przychodzi Posejdon. W dość nieoczekiwanym momencie szala przechyla się chwilowo na korzyść Greków. Posejdon interweniuje, ponieważ darzy Trojan ogromną nienawiścią, a ta wzmaga się jeszcze bardziej, kiedy w walce ginie jego domniemany wnuk. Grecy, zdając sobie sprawę z chwilowej przewagi, natychmiast starają się wykorzystać przewagę i przechodzą do natarcia. Pulidam próbuje poskromić nieco gwałtowność Hektora, ten jednak nie chce słuchać jego rad i odważnie rusza do boju. Walecznymi czynami w walce wsławia się także król Krety, Idomeneus. 

KSIĘGA XIV

Bogowie sprzyjający Grekom zdają sobie sprawę, że z poparciem Zeusa dla Trojan trudno będzie odmienić losy bitwy. Achajowie zbierają się na naradę wojenną w obliczu poważnego niebezpieczeństwa. Hera, która rozpoznaje w tłumie wspierającym i dodającym sił walczącym  przebranego za starca Posejdona, wpada na pomysł, aby uśpić Zeusa, a tym samym odebrać mu wpływ na losy bitwy. Prosi Afrodytę o pas powabności. Okłamuje jednak boginię, mówiąc, że chce go wykorzystać, aby pogodzić walczące strony. Zamiast tego uwodzi męża, a potem usypia go z pomocą Snu. W tym czasie sprzyjający Achajom Posejdon może pomóc Grekom wypchnąć Trojan poza mur.  

KSIĘGA XV

Zeus budzi się po pewnym czasie. Jest wściekły na żonę za podstęp, w którym błyskawicznie się orientuje. Usuwa także z pola walki Posejdona i tym samym przywraca przewagę Trojanom. Ci zaś są już naprawdę bliscy zwycięstwa i ostatecznego pokonania Greków. Patrokles, czyli przyjaciel Achillesa, który widzi to wszystko, jest też świadkiem wcześniejszego zburzenia muru, wraca do Achillesa i (zgodnie z prośbą Nestora) próbuje go przekonać, aby udzielił swojego wsparcia Grekom, którzy bez jego wyjątkowej siły nie mają żadnych szans na odniesienie zwycięstwa. W tym czasie Trojanie ponownie znajdują się pod greckimi okrętami. Usiłują podpalić flotę nieprzyjaciół. Zapobiec temu próbuje przede wszystkim Ajas Wielki, który dumnie walczy i stara się zapobiec podpaleniu przez Hektora okrętu Protesilaosa. Niestety opór ten na niewiele się zdaje. 

KSIĘGA XVI

Patroklesowi nie udaje się przekonać Achillesa, aby włączył się do walki. Uzyskuje od niego jednak pozwolenie, aby on sam mógł wziąć udział w walce i pomóc Grekom. Achilles sam ubiera Patroklosa w swoją zbroję. Zdaje sobie sprawę, że jego zbroja może dodać otuchy Grekom i zmotywować ich do walki. Nakazuje jednak Patroklosowi, aby odparł jedynie atak Trojan na okręty i po tym nie kontynuował walki, nie ryzykując swoim życiem. Patroklosowi walka idzie doskonale. Pomaga w tym w dużej mierze sama zbroja Achillesa, która natychmiast wywołuje popłoch wśród Trojan. Niewielu ma bowiem ochotę zmierzyć się z herosem, za którego w danym momencie biorą Patroklosa. Młodzieniec daje się porwać wirowi walki i odchodzi spod okrętów. Zapalony w walce dociera pod mury Troi. Porwany waleczną energią próbuje się wdrapać na mury. Z interwencją przychodzi jednak sprzyjający Trojanom Apollo, który ogłusza go i strąca na dół. Tam trafia na najsłynniejszego obrońcę Troi – Hektora i ginie z jego ręki. 

KSIĘGA XVII

Po śmierci Patroklosa nad jego zwłokami wybucha zażarta walka. Chodzi przede wszystkim o ciało poległego. Nie wszyscy wiedzą jeszcze wtedy, że to nie Achilles był w zbroi. Menelaos za wszelką cenę stara się obronić zwłoki, ale w końcu pokonuje go Hektor. Menelaosowi udaje się jednak uratować ciało Patroklosa z pomocą Ajasa. Hektor zabiera jedynie zbroję i wycofuje się z pola walki, aby ją nałożyć. Nad ciałem Patroklosa nadal trwa wyjątkowo zażarta walka. W końcu jednak interweniuje Zeus. Zsyła on grom, który umożliwia Menelaosowi i Merionesowi wyniesienie zwłok z pola bitwy. Udają się oni z ciałem do obozu Greków. Menelaos zabija jeszcze przyjaciela Hektora. Wszystko kończy się wysłaniem Antylocha, aby przekazał Achillesowi wieści o śmierci jego przyjaciela. 

KSIĘGA XVIII

Kiedy Achilles dowiaduje się o śmierci ukochanego przyjaciela, jest zrozpaczony i jednocześnie żądny zemsty na zabójcach ukochanego Patroklosa. Błyskawicznie zapomina o konflikcie z Agamemnonem, o obrazie, jakiej doznał od greckiego króla. Natychmiast wręcz postanawia wziąć udział w walce. Chce jedynie pomścić śmierć Patroklosa. 

Tetyda stara się pocieszyć syna. Nie jest w stanie tego żalu ukoić jednak ani ona, ani przybyłe z nią Nereidy. Achilles chce walczyć z Hektorem, mimo że przepowiednia głosi, że sam zginie niedługo po pokonaniu Hektora. To się jednak teraz nie liczy. 

Tetyda chce syna wesprzeć, a ponieważ zbroję Achillesa porwał Hektor, matka udaje się do kuźni Hefajstosa i prosi boga, aby wykuł na jej syna nową, jeszcze lepszą oczywiście zbroję. Tetyda obiecuje synowi, że przyniesie mu zbroję, jakiej jeszcze świat nie widział. 

Powietrze rozdziera krzyk Achillesa, który dociera pod same mury Troi i sprawia, że bitwa wygasa. Wszystkich napawa grozą.

Narrator przytacza szczegółowy opis wykonywanej przez Hefajstosa zbroi. Najwięcej uwagi przykuwa oczywiście tarcza, której opis jest szczególnie dokładny. Nowa tarcza Achillesa ma aż pięć warstw, każda z nich przedstawia inną scenę z życia Greków, co ciekawe nawiązują one wszystkie do pokojowego, spokojnego życia Greków. Wszystkie sceny sprawiają wrażenie żywych obrazów. Tarcza sama w sobie wydaje się więc magiczna. Na koniec Hefajstos wykuwa jeszcze do kompletu pancerz, hełm ze złotą kitą, a także nagolennice dla Achillesa. 

KSIĘGA XIX

Tetyda próbuje przekonać syna do pojednania z Agamemnonem. Achilles zwołuje naradę, podczas której rzeczywiście dochodzi do pojednania z greckim królem. Achilles przyjmuje od Agamemnona dary oraz brankę Bryzeidę, którą król wcześniej mu odebrał i która stała się przyczyną całego sporu. Rozejm z Agamemnonem nie zmienia jednak nastawienia Achillesa, który dalej za wszelką cenę dąży do tego, aby zemścić się za śmierć ukochanego przyjaciela. Po naradzie ubiera więc zbroję, wsiada na przepiękny wojenny rydwan i rusza na pole walki. Po drodze rozmawia jeszcze z końmi zaprzężonymi w rydwan. Jeden z nich – Ksantos – jest obdarzony ludzkim głosem. Przypomina Achillesowi więc o przepowiedni rychłej śmierci, natomiast heros ignoruje tę informację i rusza do boju. 

KSIĘGA XX

Udział Achillesa w bitwie zmienia oblicze starcia. Tym samym rozpoczyna się ostatnia bitwa w „Iliadzie”. W niej po raz pierwszy zupełnie otwarcie mogą brać udział bogowie, ponieważ Zeus odwołuje swój rozkaz zabraniający im mieszania się do walki. Achilles pokonuje kolejnych przeciwników, wsławia się tym samym niepowtarzalną walecznością, mordując kolejnych wrogów. Rozpoczyna się seria kolejnych starć. Najpierw Achilles toczy pojedynek z Eneaszem. Ten drugi od śmierci ratuje się tylko dzięki pomocy Posejdona. Apollo z kolei za wszelką cenę stara się powstrzymać Hektora przed walką z Achillesem, ponieważ doskonale zdaje sobie sprawę z tego, jak skończy się to starcie. Achilles natomiast konsekwentnie przedziera się coraz dalej. Rozbija Trojan jednego za drugim. W końcu zabija między innymi brata Hektora – Polydorosa. W końcu dochodzi także do starcia Achillesa z Hektorem, ale zostaje ono przerwane przez Apolla. 

KSIĘGA XXI

Walka trwa. Teraz przenosi się nad rzekę Skamander. Tutaj Achilles spotyka kolejnego syna Priama, z innej jednak matki niż matka Hektora. Likaon błaga herosa, aby ten darował mu życie. Achilles jest jednak nieugięty. Dopóki nie stoczy pojedynku z Hektorem, nic nie może stawać mu na przeszkodzie. Zabija wszystkich, którzy stają mu na drodze. Bóg opływającej Troję rzeki Skamander postanawia utopić Achillesa. W obronie herosa staje jednak Hefajstos, który pod postacią słupa ognia pokonuje boga rzeki. Sprawy między bogami zostają uporządkowane. Przychodzi więc czas, aby porządek zapanował także między sprawami ludzkimi. 

KSIĘGA XXII

Achilles w końcu po wielu pomniejszych pojedynkach dociera pod mury Troi, pod którymi czeka na niego Hektor. Wszyscy inni obrońcy Troi przerażeni siłą ataku Achajów zdążyli się już schronić za murami miasta. Hektor ma jednak zupełnie inne podejście. Lekceważy nawet błagania ojca – Priama, króla Troi, który błaga go, aby schronił się w mieście przed Achillesem i nie narażał się na śmierć. Hektor ma jednak zupełnie inne podejście. Chce stawić czoła Achillesowi, choć i jemu brakuje w pewnym momencie odwagi, kiedy trzykrotnie – uciekając właściwie przed herosem – okrąża mury miasta. Dopiero interwencja Ateny pod postacią jego brata Deifoba dodaje mu odwagi i pozwala podjąć walkę z Achillesem. Atena cały czas wspiera duchowo jednak Achillesa. Pożąda jego zwycięstwa. Hektor, występując do walki z Achillesem proponuje, aby zwycięzca – niezależnie od tego, który z nich nim będzie – postąpił godnie z ciałem swojego zmarłego już wtedy przeciwnika. Achilles jednak na to się nie godzi. Nadal rządzi nim furia po śmierci Patroklosa.

W końcu rozpoczyna się pojedynek. Najpierw walka odbywa się na włócznie. Potem walczący zmieniają broń na miecze. W końcu Achilles śmiertelnie rani Hektora w szyję. Hektor, konając zwraca się jeszcze z prośbą do herosa, aby obszedł się godnie z jego ciałem i nie dopuścił do jego zbezczeszczenia. Achilles jednak nadal pełen gniewu pastwi się nad zwłokami Hektora. Przebija mu na wylot stopy i przywiązuje je do kół swojego rydwanu. Ciągnie za nim zwłoki Hektora, objeżdżając mury Troi i drwiąc w ten sposób z mieszkańców miasta, a przede wszystkim króla Priama, którego syna teraz bezcześci. Priam i Hekabe rozpaczają nie tylko po śmierci syna, ale widząc, jak heros bezcześci jego ciało. 

KSIĘGA XXIII

Achilles wraca do obozu Greków i dalej pastwi się nad zwłokami Hektora. Paradoksalnie jednak zachowanie to wcale nie przynosi mu ulgi po stracie ukochanego przyjaciela. W końcu rzuca on więc zwłoki Hektora obok swojego namiotu i opłakuje Patroklosa. W końcu zorganizowana zostaje stypa na cześć zmarłego wojownika. Grecy rozpoczynają zbieranie drewna na stos, na którym spłonąć ma ciało. Rozpoczyna się pogrzeb, który obejmuje także ofiary ze zwierząt i dwunastu trojańskich młodzieńców. Płonie stos z ciałem Patroklosa. Następnego dnia Grecy zbierają jego kości i składają w złotej urnie. Prochy te będą czekać na prochy Achillesa, z którymi mają zostać połączone. W końcu Grecy usypują Patroklosowi niewielką mogiłę. To jednak nie koniec wydarzeń na jego cześć. Zorganizowane zostają bowiem także igrzyska, podczas których startujący rywalizują w ośmiu konkurencjach, w tym między innymi ścigając się na rydwanach i biegając. 

KSIĘGA XXIV

Igrzyska się kończą. Achilles spędza bezsenną noc. Po niej jeszcze raz przywiązuje ciało Hektora do rydwanu i wlecze je wokół mogiły przyjaciela. Gest ten powtarza przez wiele dni. Apollo jest bardzo niezadowolony, wyrzuca innym bogom, że pozwalają na taką hańbę zwłok jednego z bohaterów tej wody. Dopiero dwunastego dnia po śmierci Hektora wieczorem, po zapadnięciu zmroku do namiotu Achillesa przybywa w sam Priam, który błaga o wydanie mu zwłok syna. Niesie ze sobą niezwykle bogaty okup. Oferuje Achillesowi tyle złota, ile waży ciało jego syna. Rzuca się do nóg bohatera i prosi o litość choćby ze względu na pamięć o własnym ojcu. Wspomnienie to wzrusza Achillesa i sprawia, że jego gniew powoli ustępuje. W końcu Achilles decyduje się wydać ojcu ciało syna. Każe on najpierw kobietom umyć zwłoki i odziać w nowe szaty. Decyduje także o zawarciu rozejmu między walczącymi. Chce bowiem dać czas Trojanom na przeprowadzenie pogrzebu Hektora. Tak kończy się wielki gniew Achillesa, który opiewa „Iliada”. 

Priam odbiera ciało syna. Trojanie wznoszą wielki stos. Zwożą na niego drewno przez dziewięć dni. Palą na nim zwłoki Hektora. Zebrane szczątki składają w urnie i grzebią w grobie.

Streszczenie krótkie

Księga I

Narrator zwraca się do muzy z prośbą o natchnienie, aby pozwoliła mu lepiej opowiedzieć historię gniewu Achillesa, syna Peleusa. Szybko dowiadujemy się, że Achilles jest wściekły, ponieważ odebrana została mu przez Agamemnona branka Bryzeida. Gniew zaostrzył się dokładnie podczas kłótni między Agamemnonem a Achillesem. Przyczyną sporu był Apollo rozgniewany na Greków za to, że porwali córkę jego kapłana – Chryzesa i ta została branką Agamemnona. W odwecie za to zachowanie Apollo najpierw mordował zwierzęta Greków, potem na nich samych zesłał zarazę. Kapłan prosił o zwrot córki, ale grecki król nie chciał spełnić jego prośby, wtedy też Chryzes zwrócił się do boga z prośbą o pomoc.

Zaraza trwała już 10 dni, dziesiątego więc Achilles, którego sprowokowała do tego Hera zasmucona widokiem umierających żołnierzy, zorganizował naradę. To właśnie podczas niej doszło do starcia między Agamemnonem a Achillesem. Heros chciał bowiem przekonać króla, aby oddał Chryzesowi córkę, skoro był to jedyny sposób, aby bogowie cofnęli zarazę. Ten jednak nie chciał łatwo zrezygnować ze swojej branki. Już to irytowało Achillesa. Źródłem gniewu była jednak decyzja Agamemnona, że odda on brankę, ale w zamian weźmie Bryzeidę – brankę, która należała do Achillesa. Była to oczywista zniewaga, która rozjuszyła Achillesa. Był tak wściekły, że w akcie odwetu postanowił wycofać się z walk przeciwko Troi. Dodatkowo poprosił swoją matkę – boginię Tetydę, aby poprosiła Zeusa o wstawiennictwo na rzecz Trojan. 

Księga II

Zeus rzeczywiście zaczyna pomagać obrońcom Troi. Prowokuje Agamemnona do ataku, który jest nierozsądnym posunięciem. Agamemnon z pomocą Odyseusza i Nestora przekonuje Greków do ponownego podjęcia walki i przypuszczenia szturmu na twierdzę. 

Księga III

Rozpoczyna się kolejna bitwa między Grekami i Trojanami. Zostaje ona jednak dość szybko przerwana, ma bowiem dojść w końcu do pojedynku Menelaosa i Parysa, a więc dwóch sprawców całego konfliktu walczących o Helenę. Pojedynek ma wyłonić zwycięzcę. Ten, który wygra bierze łupy i Helenę za żonę, a cała wojna się kończy. Rozpoczyna się pojedynek, w którym ewidentnie dominuje Menelaos. Parys jest bliski porażki. W ostatecznym momencie pojawia się jednak Afrodyta, która unosi Parysa do komnat Heleny. Grecy czują się oszukani. Nie mogą pogodzić się z tym, że bogini przerwała praktycznie już rozstrzygnięty pojedynek. Grecy żądają, aby Helena została im wydana. Trojanie oczywiście nie spełniają tych żądań, co sprawia, że ich zachowanie narrator postrzega jako niehonorowe. 

Księga IV

Wojna skupia również uwagę bogów. Na Olimpie dochodzi do narady, podczas której widać wyraźnie sympatię bogów. Hera i Atena ewidentnie wspierają Greków. Tym samym jednak wchodzą w konflikt z Zeusem, który wspomaga Trojan. W końcu Atena próbuje sprowokować jakieś rozwiązanie całej sytuacji. Namawia więc Trojańczyka – Pandara do wypuszczenia strzały w kierunku Menelaosa. Jest to oczywista prowokacja, tym bardziej że strzała rani Menelaosa. Nie zabija go, ale doprowadza do natychmiastowego zerwania zawieszenia broni. Grecy po raz kolejny czują się oszukani i szykują się do dalszej walki.

Księga V

Bitwa rozpoczyna się na nowo. Szczególnie waleczny tym razem okazuje się Diomedes. Trojanie zdają sobie sprawę, że brak pomocy ze strony Ateny znacznie utrudnia ich sytuację. 

Księga VI 

Hektor jedzie do miasta, gdzie zwraca się do matki Hekabe i trojańskich kobiet z prośbą był zwróciły modlitwy do tej bogini. W mieście Hektor spotyka Parysa, którego krytykuje za jego postępowanie. Odwiedza także żonę Andromachę i małego synka Astyanaksa. 

Księga VII

Walka nieco słabnie. Uwagę walczących zwraca kolejny pojedynek. Tym razem to starcie dwójki wyjątkowych bohaterów – Hektora i Ajaksa. Także i ta walka pozostaje nierozstrzygnięta. Strony godzą się na ponowne zawieszenie broni, aby dać sobie czas na pogrzebanie poległych. Grecy wykorzystują okazję, aby wzmocnić mur chroniący ich obóz i okręty. 

Księga VIII

Zeus jeszcze raz interweniuje w sprawie Troi. Tym razem jednak po prostu zakazuje bogom ingerencji w rozgrywające się walki. Bitwa wybucha na nowo. Trojanom udaje się zepchnąć Greków aż pod ich własny obóz i stacjonujące okręty. Trojanie nie wracają do miasta, tylko rozbijają obóz przy murze chroniącym Greków. 

Księga IX

Grecy są świadomi, że ich sytuacja znacznie się pogorszyła od momentu, kiedy Achilles przestał brać udział w walkach. Wysyłają więc do niego Odyseusza, Fojniksa i Ajasa, aby przekonali herosa do powrotu na pole walki. To się jednak nie udaje. Achilles nie grozi już jednak zupełnym odejściem spod Troi. 

Księga X

Odyseusz razem z Diomedesem wyprawiają się jako zwiadowcy do obozu Trojan. Spotykają po drodze Dolona, który robi to samo, tyle tylko, że chce się dostać do obozu Greków. Odyseusz i Diomedes chwytają Dolona, wydobywają od niego informacje o zbliżających się z pomocą dla Trojan Trakach, a następnie mordują mężczyznę. Zasadzają się także na niczego nieświadomych Traków, których błyskawicznie pokonują. 

Księga XI

W końcu do walki włącza się sam Agamemnon, co dodaje otuchy i motywacji pozostałym walczącym. Jest to ruch tym skuteczniejszy, że Agamemnon wyróżnia się bardzo odważną walką, odnosi wiele zwycięstw w pojedynkach i dopiero kiedy zostaje ranny, schodzi z pola. Grecy ponoszą jednak ogromne straty. Wszystko to obserwuje Achilles, który chce się lepiej rozeznać w sytuacji, dlatego wysyła Patroklesa, aby przyniósł mu najnowsze informacje z greckiego obozu. 

Księga XII

Trojanie za wszelką cenę próbuje sforsować mur chroniący grecki obóz. Jest to ostatnia przeszkodą uniemożliwiającą im atakowanie okrętów Achajów. Jest to jednak zadania bardzo trudne. W końcu jednak jeden z Trojan decyduje się na uderzenie w inne miejsce muru, tym samym prowokując obrońców do przemieszczenia się i odsłonięcia bramy, którą Hektor rozbija, rzucając wielkim głazem. 

Księga XIII

Bitwa przenosi się pod greckie okręty. Achajom z pomocą przychodzi jednak Posejdon. Nieoczekiwanie dla Trojan przechodzą oni do kontrataku. Do walki jednak rwie się sam Hektor, który nie słucha doradców przestrzegających go przed tak otwartą walką. 

Księga XIV

Zagrożenie porażką jest dla Greków coraz bardziej realne. Interwencja Posejdona może pomóc, ale Hera obawia się, że Zeus zaraz ją dostrzeże i wyrzuci Posejdona z pola bitwy. Decyduje się więc uwieść męża z pomocą pasa powabności od nieświadomej Afrodyty. Potem z pomocą Snu usypia go, uniemożliwiając tym samym śledzenie walk. Tym samym Grecy na nowo zdobywają przewagę.

Księga XV

Sytuacja ta trwa jedna wyłącznie do momentu, w którym Zeus budzi się ze snu. Jest wściekły na podstęp Hery. Zmusza Posejdona, aby usunął się z pola walki. Na jego polecenie Apollo na nowo wspiera Trojan. Tym udaje się dostać jeszcze raz pod greckie okręty. Walka jest zaciekła. Trojanie podpalają część greckiej floty, mimo ogromnego poświęcenia w walce przez Ajasa. Wszystko to widzi Patroklos, który biegnie z wieściami do Achillesa.

Księga XVI

Achilles nie daje się jednak przekonać o ponownego udziału w walce. Pozwala natomiast wziąć w niej udział samemu Patroklosowi. Godzi się ubrać go w jego zbroję, co ma oddać Grekom nieco wiary i zmotywować ich do walki. Przed wyjściem do boju Achilles zwraca uwagę przyjacielowi, aby doprowadził jedynie do odparcia ataku na okręty. Patroklesowi idzie jednak na tyle doskonale, że zapalony do walki rusza a pod mury Troi. Próbuje je sforsować. Po interwencji Apolla spada jednak z muru i ginie z ręki Hektora. 

Księga XVII

Nad zwłokami Patroklesa odbywa się walka. Grekom zależy, aby nie dopuścić, by ciało młodzieńca dostało się w ręce wrogów. Hektor zdzira jednak z niego zbroję i usuwa się z pola bitwy, aby ją założyć. Menelaosowi z pomocą przychodzi Ajas. Mężczyznom udaje się zabrać ciało Patroklesa z pola bitwy i wywieźć je do greckiego obozu. Stamtąd wysyłają posła do Achillesa, którego trzeba poinformować o śmierci ukochanego przyjaciela.

Księga XVIII

Achilles rozpacza z powodu śmierci Patroklesa. Jednocześnie pała ogromną żądzą zemsty. Chce jak najszybciej wejść na plac boju. Zapomina zupełnie od starciu z Agamemnonem, o doznanym upokorzeniu. Teraz liczy się tylko zemsta. Tetyda próbuje pocieszyć syna. Obiecuje także zdobyć dla niego nową zbroję. Rusza do Hefajstosa, którego prosi o wykucie nowej zbroi dla syna. Hefajstos odpowiada na jej prośbę. 

Uwagę narratora przykuwa przede wszystkim wykuwana przez niego tarcza składająca się z pięciu warstw przedstawiających pokojowe życie Greków. Sceny są wykute w taki sposób, że sprawiają wrażenie, jakby się poruszały. Oprócz tarczy Hefajstos szykuje pancerz, hełm zakończony złotą kitą, a także nagolennice. 

Księga XIX

Achilles za namową Tetydy godzi się z Agamemnonem, który z kolei przekazuje mu łupy oraz Bryzeidę. To jednak nie mniejsza gniewu herosa. Ubiera on zbroję, wsiada na rydwan i rusza do boju. Co istotne, robi to zdając sobie sprawę z przepowiedni dotyczącej jego rychłej śmierci po pokonaniu Hektora. 

Księga XX

Rozpoczyna się ostatnia bitwa w „Iliadzie”. Zeus znosi swój zakaz mieszania się bogów do walki, ci więc chętnie wspomagają konkretny obóz. W tym czasie Achilles pokonuje kolejnych przeciwników. Zabija jednego z synów Priama.

Księga XXI

Achilles dociera nad rzekę Skamander. Tutaj morduje kolejnego syna Priama, przyrodniego brata Hektora. Achilles nie jest gotowy na żadną litość, dopóki nie stoczy walki z Hektorem. Do walki z Achillesem staje bóg rzeki opływającej Troję – Skamander. Z pomocą Achillesowi przychodzi Hefajstos pod postacią słupa ognia. 

Księga XXII

Achilles w końcu dociera pod mury Troi. Czeka tam na niego Hektor. To jedyny wojownik, który nie schronił się za murami miasta. Priam próbuje jeszcze przekonać syna, aby ten uciekł do środka. Hektor jednak nie chce tego zrobić. Wie, że musi stoczyć walkę z Achillesem, mimo że się go boi. Trzy razy okrąża mury miasta na rydwanie. Dopiero Atena przybierająca postać jego brata dodaje mu odwagi i umożliwia starcie z Achillesem (któremu kibicuje). Achilles odrzuca propozycję Hektora, aby zagwarantowali sobie, że niezależnie od tego, który z nich wygra, postąpił z ciałem pokonanego z szacunkiem. Najpierw walczą na włócznie. Potem na miecze. W końcu Achilles rani śmiertelnie Hektora w szyję. Ten, umierając, prosi go jeszcze, by nie bezcześcił jego ciała. Achilles jednak nie słucha. Przywiązuje ciało do rydwanu i objeżdża z nim mury Troi. Cała rodzina Hektora – ojciec, matka, żona muszą na to patrzeć. 

Księga XXIII

Achilles dociera z ciałem Hektora do obozu greckiego. Dalej pastwi się nad zwłokami, ale nie przynosi mu to żadnej ulgi po stracie przyjaciela. W końcu porzuca zwłoki obok namiotu. Gorzko płacze za Patroklosem. Grecy szykują stos dla ciała młodzieńca. Składają ofiarę ze zwierząt i dwunastu trojańskich młodzieńców. W końcu następnego dnia zbierają prochy Patroklosa do urny. Wykopują niewielką mogiłę. Rozpoczynają się także małe igrzyska ku czci Patroklosa. 

Księga XXIV

Przez dwanaście dni od pogrzebu przyjaciela Achilles ciągnie ciało Hektora wokół mogiły. Dwunastego dnia wieczorem przybywa do niego Priam, błagając o ciało syna, oferując bogaty okup i jednocześnie odwołując się do wizji ojca Achillesa. Herosa wzrusza postawa Priama. Wreszcie gniew półboga zaczyna wygasać. Godzi się on oddać ciało Hektora. Pozwala na rozejm na czas pogrzebu. Trojanie wprawiają Hektorowi pogrzeb.

Plan wydarzeń

1. Konflikt między Agamemnonem a Achillesem o branki. 
2. Achilles wycofuje się z walki, prosi Tetydę, aby Zeus pomógł Trojanom. 
3. Zeus zsyła sen na Agamemnona, który ma go zachęcić do nieprzemyślanego ataku na Troję. 
4. Narada wodzów greckich, przypomnienie przepowiedni o rychłym upadku Troi. 
5. Wznowienie walk między Trojanami a Grekami. 
6. Zatrzymanie walk na czas rozstrzygającego pojedynku między Menelaosem a Parysem. 
7. Dominacja Menelaosa i interwencja Afrodyty chroniąca Parysa przed porażką. 
8. Wściekłość Greków na oszustwo i wmieszanie się bogini do konfliktu i uczciwej walki między głównymi aktorami. 
9. Wznowienie walk, widoczna dominacja Trojan, którym sprzyja Zeus. 
10. Hektor prosi kobiety w Troi o modlitwy do Ateny, którą trzeba przebłagać. 
11. Hektor czyni wyrzuty Parysowi.
12. Andromacha żegna się z Hektorem, który ponownie rusza do boju. 
13. Ajas pojedynkuje się z Hektorem, ale i ten pojedynek pozostaje nierozstrzygnięty. 
14. Grecy odrzucają propozycję Trojan dotyczącą zakończenia wojny. 
15. Trojanie docierają pod obóz Greków. 
16. Grecy słabną, wysyłają poselstwo do Achillesa z prośba o powrót do walki. 
17. Achilles dalej odmawia udziału w walce. 
18. Zwiady po obu stronach – skuteczne działania Odyseusza i Diomedesa. 
19. Achilles obserwuje walkę, wysyła Patroklosa po wieści. 
20. Trwa walka o mur chroniący Greków. 
21. Trojanie pokonują mur i atakują greckie okręty. 
22. Nestor prosi Patroklosa, aby przekonał Achillesa do udziału w walce. 
23. Achilles zgadza się, aby Patroklos wziął udział w walce w jego zbroi, natomiast nakazuje mu ostrożność. 
24. Patroklos świetnie radzi sobie w walce, daje się porwać entuzjazmowi mimo ostrzeżeń Achillesa rusza pod mury Troi. 
25. Patroklos ginie z ręki Hektora. 
26. Menelaos z Ajasem bronią ciała Patroklosa. 
27. Hektor zdobywa zbroję Achillesa zdjętą z ciała Patroklosa. 
28. Achilles rozpacza po śmierci przyjaciela. 
29. Tetyda prosi Hefajstosa o nową zbroję dla swojego syna. 
30. Achilles godzi się z Agamemnonem. 
31. Żądny zemsty Achilles zakłada zbroję i rusza do walki. 
32. Achilles pojedynkuje się z Hektorem. 
33. Hektor ginie, a Achilles bezcześci jego ciało na oczach Priama, Hekabe i Andromachy. 
34. Achilles z ciałem Hektora wraca do greckiego obozu. 
35. Pogrzeb Patroklesa i igrzyska ku jego czci. 
36. Priam błaga Achillesa o zwrot ciała syna. 
37. Achilles oddaje ojcu ciało Hektora, zgadza się na zawieszenie broni na czas pogrzebu. 
38. Trojanie organizują pogrzeb Hektora.

Czas i miejsce akcji

Akcja „Iliady” Homera obejmuje jedynie wycinek z trwającej 10 lat wojny trojańskiej. Opisuje prawie finał tego starcia. Wydarzenia opisywane w eposie obejmują czas 50 dni z ostatniego roku wojny. Narrator nie opisuje jednak wszystkich 50 dni, a jedynie kilka z tego okresu, od momentu wybuchu konfliktu między Achillesem i Agamemnonem do pogrzebu Hektora. Ponieważ upadek Troi uznany został za fakt historyczny, można pokusić się o wskazanie daty rocznej opisywanych przez poematy Homera wydarzeń. Tutaj jednak nie ma zgodności, ponieważ starożytni historycy podawali różne daty: 1223 (Duris z Samos), 1250 (Herodot), 1135 (Efor) i 1184 (Erastotenes). Najpopularniejsza była ta ostatnia i najczęściej to właśnie ją przyjmuje się za obowiązującą. 

Wydarzenia rozgrywające się w „Iliadzie” mają miejsce pod murami Troi. Państwo to, kraina ta dzisiaj nie istnieje, natomiast zgodnie z przekazami historycznymi można uznać, że mowa o terenie na wybrzeżu Azji Mniejszej. Współczesne wykopaliska archeologiczne pozwoliły ustalić, że opisywana przez starożytnych Troja była położona na wzgórzu Hisarlik w pobliżu wsi Tevfikiye – miejscowości, która dzisiaj znajduje się w północno-zachodniej Turcji.

Geneza i gatunek utworu

Autorstwo i czas powstania Iliady to w dużej mierze nadal kwestia dociekań badaczy. Ponieważ autorstwo Iliady ostatecznie przypisuje się Homerowi, uznaje się również, że czas powstania eposu przypada na VIII wiek przed naszą erą, kiedy żył ten twórca. Pieśni Homera mają być bowiem wyrazem określonej kultury i literatury greckiej tamtego okresu. 

„Iliada” Homera jest wzorcowym utworem dla gatunku eposu, który uznawany jest przez wielu za pierwszy gatunek literacki, na co wskazywać może także jego nazwa. Poematy Homera wywodzi się od greckiego poiein – czasownika oznaczające tworzenie i układanie. Samo słowo epos oznacza po prostu pieśń, opowieść, a także słowo. Epos dla Greków był po prostu wyrazem układania opowieści. Ten źródłosłów odsyła do kompilacji różnego rodzaju przekazów ustnych, z których powstała „Iliada”, a także do samego procesu tworzenia, podkreślającego do pewnego stopnia nieustabilizowanie tekstu, jego metamorfozy w wyniku kompilacji kolejnych fragmentów. Właściwie trudno nam jest dzisiaj powiedzieć, czy przed spisaniem treść „Iliady” miała już jedną wersję. Najbardziej popularne są teorie wskazujące jednak na to, że Homer jako śpiewak wykorzystał istniejące już opowieści o Troi, skompilował je w całość, której nadał określony charakter, a następnie przemieszczając się od regionu do regionu — upowszechnił. 

Iliada w Polsce 

Pierwszym polski przekład Iliady Homera to fragment III trzeciej, czyli „Monachomachia Parysowa z Menelausem” Jana Kochanowskiego z 1577 roku.  W pełni ten epos literatury greckiej przetłumaczyli dopiero Franciszek Ksawery Dmochowski (1791-1801). Tłumaczenia Iliady podjęli się także m.in. S. Staszic czy J. Przybylski, ale ich prace nie zyskały uznania. Później tekst Iliady, a właściwie fragmenty tłumaczył J. Słowacki czy L. Rydel. Powszechnie przez lata obowiązujący był jednak przekład całości Iliady z 1981 roku, którego dokonała Kazimierza Jeżewska dla Biblioteki Narodowej. W 2022 roku ukazał się nowy przekład całości Iliady autorstwa Roberta Chodkowskiego. 

Gatunek utworu

„Iliada” Homera obok „Odysei” to najważniejszy utwór dający wzór gatunku, jakim jest epos i najstarszy epos heroiczny. Istotna jest tutaj także literatura oralna, której jest to również istotny zabytek literatury greckiej. Oba eposy Homera to jedne najstarsze zachowane dzieła greckiej literatury. 

W świecie starożytnym oralna tradycja epicka była bardzo rozwinięta, a epos oznaczał przede wszystkim opowieść dotyczącą wydarzeń, w których zbiegały się losy bogów i ludzi. Z czasem epos stał się bardzo ważnym, podniosłym i znaczącym gatunkiem literackim, po który sięgali twórcy chcący udokumentować ważne momenty dla historii swojego narodu (robił tak Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu”). Był to jeden z najważniejszych gatunków literackich dla tematyki patriotycznej, narodowej, a uznanie utworu za epopeję narodową (nazwę synonimiczną wobec eposu) oznaczało wielką nobilitację tekstu.

Epos w epoce Homera nigdy oczywiście nie został jasno skodyfikowany, nie wskazano wprost warunków, jakie musiały zostać spełnione, aby tekst za epos został uznany, natomiast właśnie poematy Homera po czasie stały się źródłem dla kluczowych wyznaczników eposu.

Epos jako gatunek:

•  To rozbudowany utwór, którego fabuła najczęściej opiera się na mitach, baśniach, podaniach, przekazach ludowych lub też obrazach konkretnych wydarzeń historycznych, pamięci o nich.
•  Utwór, którego materiał fabularny musi odzwierciedlać wyznawane zbiorowo przekonania, wartości, wierzenia.
• Paralelizm między światem bogów i ludzi, w „Iliadzie” od samego początku widać, że bogowie mają ogromny wpływ na to, co dzieje się w świecie ludzi, angażują się po jednej bądź drugiej stronie konfliktu i mają realny wpływ na ostateczne rozstrzygnięcia.
• Fabuła jest wielowątkowa i rozbudowana, z czytelnym podziałem na głównych bohaterów i grupę postaci epizodycznych; sama fabuła może składać się z pozoru niezależnych od siebie scen, nie muszą być one zespolone czytelnymi relacjami przyczynowo-skutkowymi, w perspektywie całości powinny jednak układać się w spójny obraz połączony np. konkretną ideą.
• W opowieści mogą pojawiać się fragmenty zupełnie niezwiązane z głównym trzonem akcji (np. obszerny opis tarczy Achillesa).
• Fabuła skupiaj się na momentach przełomowych, kluczowych dla historii jakiejś grupy, społeczności, narodu (wojna trojańska w historii regionu takim wydarzeniem była).
• Oprócz bohaterów indywidualnych zawsze występuje bohater zbiorowy, w „Iliadzie” Homera są to Grecy i Trojanie.
• W utworze pojawia się sporo realistycznych, szczegółowych często opisów, które pozwalają na kontrolowanie tempa narracji; służą one między innymi jako środek retardacji, a więc spowolnienia akcji; w „Iliadzie” taką funkcję spełniają przede wszystkim opisy scen batalistycznych, jak również przedmiotów związanych z walką, zachowania bohaterów podczas walki, ale nie tylko one.
• Porównania homeryckie – bardzo rozbudowane opisy, które są na tyle rozległe, że potrafią organizować osobną scenę; tak jest między innymi w przypadku opisu kolejny scen na tarczy Achillesa.
• Występują stałe epitety – np. szybkonogi Achilles,, wolooka Hera/krowiooka Hera.
• Cały utwór jest napisany patetycznym stylem, z wykorzystaniem heksametru.
• Na początku pojawia się inwokacja, w „Iliadzie” skierowana do Muzy Kaliope.
• Narrację prowadzi narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący i w wielu przypadkach starający się zachować dystans (choć nie zawsze mu się to w „Iliadzie” akurat udaje).

Problematyka utworu

Tradycja przypisuje autorstwo Iliady, jak i Odyseja Homerowi. Oba utwory datuje się na VIII lub VII wiek p.n.e. – stanowią więc one najstarsze zabytki literatury greckiej i europejskiej w ogóle. Oba poematy są eposami heroicznymi. Powstały prawdopodobnie w Jonii na wybrzeżu Azji Mniejszej – świadczy o tym przede wszystkim ich język, który można scharakteryzować jako archaiczny dialekt joński z elementami dialektu eolskiego. Metrum stanowi heksametr daktyliczny. Tematem utworu jest gniew Achillesa i związane z nim epizody wojny trojańskiej. Tytuł utworu pochodzi od wyrażenia he Ilias poiesis – pieśń o Ilionie (Troi).

Narracja w „Iliadzie” 

Narracja, jaką posługuje się Homer w „Iliadzie” jest wyjątkowo ciekawa, ponieważ w przeciwieństwie do klasycznych utwór epickich jest bardzo mocno nasycona partiami mówionymi. Narrator wielokrotnie oddaje swoim bohaterom głos, pozwala im wchodzić ze sobą w dialog, co sprawia, że w „Iliadzie” da się wskazać co najmniej kilka takich momentów, kiedy to sposób ukazania kolejnych wydarzeń jest bardzo dramatyczny, przypomina bardziej sceniczne, widowiskowe wydarzenie niż epicką narrację. Nie jest tak jednak przez cały utwór. W wielu momentach narrator świadomie opóźnia przekazanie dalszych informacji. Szczegółowo prezentuje wtedy bohaterów w ruchu, przygląda się ich zachowaniom, strojom, uzbrojeniu. Pieśń XVIII w zdecydowanej większości wypełniona jest bardzo szczegółowym opisem zbroi, a przede wszystkim tarczy Achillesa. Bardzo często bohaterowie są także ukazywani w ruchu. 

Narrator równie szczegółowo prezentuje konkretne wydarzenia, jak i opis przeżyć wewnętrznych bohaterów. Gniew Achillesa i żal po stracie Patroklosa wypełniają wiele wierszy „Iliady”. Bohaterowie nic nie skrywają, odsłaniają przed odbiorcą swoje emocje i przeżycia. 

Co ciekawe, narrator „Iliady” bywa stronniczy. Nie obserwuje wszystkich wyrażeń z dystansu. W „Iliadzie” jest co najmniej kilka momentów, w których bardzo wyraźnie zajmuje on stanowisko, najczęściej kibicując Grekom. Kiedy Afrodyta unosi Parysa, chroniąc go przed porażką z Menelaosem, a Trojanie nie chcą uznać zwycięstwa męża Heleny, narrator bez skrupułów nazywa ich barbarzyńcami i w krytyczny sposób porównuje z karnymi i honorowymi Grekami. 

Świat społeczny Iliady Homera

Świat mitów był nierozłączny z praktykowaną w starożytnej Grecji religią. Oznacza to, że literatura oralna, w tym twórczość Homera w dużej mierze pełni rolę wskazówki moralnej dotyczącej postępowania i postrzegania roli bogów w życiu człowieka. „Iliada” opisuje świat grecki ze wszystkimi jego zaletami i ułomnościami, hierarchią, wzajemnymi relacjami między bohaterami (tutaj istotny jest przede wszystkim konflikt Achilles Agamemnon, ale i późniejsze oddanie przez Achillesa ciała Hektora Priamowi). „Iliada” pokazuje nie tylko tło historyczne i ostatnie dni wojny trojańskiej, kiedy szala zwycięstwa przechyla się na stronę Greków, lecz także wskazuje ułomności ludzkie, które prowadzą do upadku, podnosi rolę honoru, wskazuje na siłę namiętności ludzkich (i boskich). To tłumaczy również, dlaczego tak mocny był odbiór i znaczenie tego utworu już w świecie greckim.

Funkcja inwokacji 

Inwokacja to rozbudowana apostrofa, która otwiera epos lub inną dłuższą formę tekstu epickiego. Inwokacja do „Iliady” Homera stanowi wzór tej formy wypowiedzi i przez wieki była punktem odniesienia dla twórców podejmujących się pisania epiki. 

W „Iliadzie” inwokacje to prośba o boską inspirację, która potrzebna jest autorowi, aby mógł on opowiedzieć historię, którą chce się podzielić. Jest to rodzaj klasycznego retorycznego chwytu, w którym autor do pewnego stopnia sobie umniejsza, prosząc bóstwo (potem Boga, mecenasa, Absolut) o wsparcie, ponieważ bez niego nie jest w stanie tworzyć. Narrator „Iliady” zwraca się do Muzy Kaliope, a więc jednej z dziewięciu muz olimpijskich, która opiekowała się poezją epicką. Narrator prosi ją o pomoc w przedstawieniu skomplikowanej, wielowątkowej, pełnej konfliktów historii. W ten sposób zachęca jednocześnie swojego czytelnika, aby podążać razem z nim w głąb tej historii. 

Jednocześnie podkreśla, że opowiadana historia stanowi spełnienie woli Zeusa. Pełni więc do pewnego stopnia rolę przekazu o charakterze religijnym, wskazującym na postrzeganie wydarzeń w ziemskim życiu bohaterów jako elementu boskich decyzji i fatum. 

Inwokacja wyraźnie zakreśla ramy opowieści i wskazuje na jej główny temat. Od razu słuchacze dowiadują się, że centralnym tematem utworu jest gniew Achillesa, jego przyczyny i konsekwencje, katastrofalne w tym przypadku przede wszystkim dla Greków. Od razu więc wiadomo, że epos nie opisuje całej historii wojny trojańskiej (trwającej przecież 10 lat!), a jedynie jej bardzo umiejętnie wykadrowany fragment. 

Kolejną istotną funkcją inwokacji jest wprowadzenie odbiorcy w świat przedstawiony utworu. To inwokacja pozwala zarysować moment akcji, wprowadzić w kontekst wydarzeń, które zaraz będą się rozgrywać. To ona pozwala szybko wskazać  na kluczowe postacie dla całej fabuły: Achillesa, Agamemnona, Zeusa. To w inwokacji narrator zarysowuje najważniejszy konflikt, podkreśla wpływ boskich sił na przebieg akcji i ludzkie działania. W końcu podkreśla także znaczenie własnej opowieści, wskazujące, że historia ta wykracza poza opowieść o ludzkim doświadczeniu, ponieważ odkrywa boskie i wieczne prawdy. 

Dlatego też można uznać, że to właśnie inwokacja do „Iliady” nadaje całemu utworowi charakter bardzo uniwersalnej opowieści, która odtwarza historię pewnego konfliktu, opowiadając jednocześnie o ludzkich namiętnościach i siłach rządzących ludzkim życiem. 

Inwokacja z czasem w innych utworach klasyfikowanych jako eposy czy epopeje narodowe będzie ulegać zmianom. Do pewnego momentu właściwie zawsze inwokacja skierowana była do muzy lub bóstwa opiekującego się sztuką, natomiast w późniejszych epokach ta rozbudowana apostrofa skierowana zostać mogła między innymi do ojczyzny, tak jak zrobił to Adam Mickiewicz przy okazji "Pana Tadeusza", który to utwór otwiera fraza "Litwo, Ojczyzno moja".

Hektor kontra Achilles – dwa modele herosa

Achilles i Hektor są niewątpliwie najsilniejszymi wojownikami po jednej i drugiej stronie konfliktu. Reprezentują zwaśnione ze sobą obozy Greków i Trojańczyków. Zarówno jeden, jak i drugi wojownik są przedstawieni jednak jako jednostki wybitne, ale niepozbawione wad. Można uznać wręcz, że Homer pokazuje ich jako różnych, a jednak równych sobie. 

Achilles to syn Peleusa i boginki Tetydy. Niezaprzeczalnie jest najwaleczniejszym i najodważniejszym Grekiem w tym starciu. Nie jest jednak tak, że sam na swoją siłę zapracował. Zawdzięcza ją matce, która wykąpała go w Styksie. Hektor takim boskim pochodzeniem i boską pomocą nie mógł się poszczycić, ale pochodził natomiast z królewskiego rodu, cieszył się wsparciem Apolla. 

Obaj herosi niewątpliwie w trakcie wojny trojańskiej dają absolutny pokaz siły, męstwa, niezwykłych zdolności walki, a także piękna. O każdej ich walce mówi się jako o pięknej, nie tylko przerażającej, ale właśnie pięknej w kontekście kontroli wojownika nad swoim ciałem, odruchami, jednym pojedynczym gestem. 

Zarówno Achilles, jak i Hektor cechują się nadludzką wręcz siłą, muskulaturą. W przypadku Achillesa dochodzi jeszcze niemożliwość skutecznego zranienia go w innym miejscu niż w piętę. Mężczyźni różnią się od siebie jednak fizycznie. Achilles ma urodę bardzo delikatną, wręcz dziewczęcą. Hektor z kolei jest bardzo męski. 

Achillesa wyróżnia ogromny gniew, upór, zapalczywość. Jest to wojownik, który bardzo łatwo daje się porwać emocjom. Błyskawicznie wchodzi w konflikt z Agamemnonem, sprowadza na Greków poważne kłopoty prosząc matkę, by Zeus zaczął pomagać Trojanom. Widać w postępowaniu Achillesa ogromną pewność siebie, przekonanie o własnej wyższości, górowaniu nad innymi. To bohater bardzo pyszny, dumny, który nie jest gotowy zapomnieć choćby na chwilę o osobistej urazie, mimo że dobro ojczyzny zdecydowanie tego od niego wymaga. Dopiero śmierć Patroklesa wyprowadza go z tego stanu, wywołując jednak kolejną falę gniewu, która tym razem uderzy przede wszystkim w Hektora. Achilles powodowany gniewem nie jest w stanie się opanować, nie okazuje litości, ale nie potrafi także uszanować swojego przeciwnika czy też jego ciała już po śmierci. Z jakąś dziką satysfakcją Achilles przebija kostki Hektora, przywiązuje ciało do rydwanu, obwozi je dookoła murów. Ujawnia w ten sposób swoją mściwą i okrutną naturę, którą trudno jest mu w momentach gniewu pohamować. 

Opozycja Hektor Achilles pokazuje, że ten pierwszy pod tym kątem zaprezentowany zostaje już zupełnie inaczej. Przede wszystkim jest wojownikiem znacznie bardziej opanowanym. Nie oznacza to, że w ogóle nie daje się porwać emocjom, nie traci czasami zdystansowanego spojrzenia w walce, stara się jednak postępować rozważnie. Robi wiele, aby kontrolować swoje emocje, opanowywać nienawiść do wrogów, a jednocześnie odnosić się do nich z szacunkiem. Jednocześnie jest bardzo dumny: zdawał sobie sprawę, że starcie z Achillesem to dla niego śmiertelne niebezpieczeństwo, ale mimo wszystko postanowił walczyć i nie schował się jak inni za murami miasta. To wojownik wyjątkowo honorowy i odważny, a jednocześnie bardzo przywiązany do rodziny: bardzo wyjątkowa jest scena jego pożegnania z Andromachą i ich synem. Pokazuje ona, że Hektor celu swojego życia nie upatruje w walce, a właśnie w rodzicie. Do walki staje także ze względu na rodzinę i jej obronę, mimo że z zachowaniem Parysa głęboko się nie zgadza. 

Achilles, mimo swojej porywczości i gwałtowności także ma wiele pozytywnych cech, które narrator podkreśla. Podobnie jak w przypadku Hektora najbliżsi są dla niego ogromnie istotne ważni. Przyczyną konfliktu Achilles Agamemnon jest odebranie temu pierwszemu Bryzeidy, do której ewidentnie heros był bardzo przywiązany. Można domniemywać, że kochanka była dla niego bardzo ważna. Gniew, który wybucha po śmierci Patroklosa, także wynika z wielkiego przywiązania do ukochanego przecież przyjaciela. W „Iliadzie” Homera znaleźć można wiele takich miejsc, w których ujawnia się bardzo duża wrażliwość Achillesa, uczuciowość, emocjonalność rozumiana w pozytywnym sensie, To przede wszystkim moment, kiedy przychodzi do niego Priam, aby błagać o zwrot zwłok syna. Tutaj Achilles nie czuje już potrzeby demonstrowania swojego gniewu czy wyższości, ale się wzrusza i rezygnuje z zemsty. 

Obaj bohaterowie mogą zostać uznani za postaci tragiczne. Hektor, ponieważ decydując się na walkę z Achillesem, wie, że decyduje się na śmierć, bo Achilles jest silniejszy i ma po swojej stronie bogów. Honor wojownika był jednak dla niego nie mniej ważny niż ryzyko utraty rodziny. 

Życiem Achillesa również rządzi fatum, mimo że stara się on za wszelką cenę je ignorować. Gdy przypomina się o przepowiedni, która wieszczy mu śmierć niedługo po pokonaniu Hektora, zdaje się jej nie słyszeć. 

Wycinek historii

Trzeba pamiętać, że treść Iliady Homera nie opowiada całej historii wojny trojańskiej. Przede wszystkim epos dotyczy skromnego wycinka z ostatniego roku wojny, czyli historii związanej z gniewem Achillesa, o czym informuje inwokacja. Warto pamiętać, że  „Iliada” Homera nie tłumaczy, jak kończy się wojna trojańska, nie pokazuje historii konia trojańskiego i całego pomysłu Odyseusza. Robi to, co prawda najsłynniejsza filmowa adaptacja „Iliady” -  „Troja” w reżyserii Wolfganga Petersena w Bradem Pittem w roli Achillesa z 2014 roku. Film ten jest adaptacją  „Iliady” Homera, ale uzupełnioną o elementy zaczerpnięte z  „Odysei” Homera (gdzie tłumaczy się finał historii trojańskiej) oraz  „Eneidy” Wergiliusza, która opowiada historię Eneasza, uciekiniera z Troi, który miał być protoplastą Rzymian.

Biografia autora

O Homerze wiadomo niewiele. Trudno więc napisać klasyczną jego biografię. Do tej pory nie udało się właściwie ustalić, kiedy się urodził, kiedy umarł, jak żył. Jego biografię sytuuje się w VIII wieku przed naszą erą. O więcej konkretów tutaj trudno. Jest to postać, która bardzo często funkcjonuje na pograniczu fikcji i faktografii. Są tacy, którzy chcą w Homerze widzieć mistycznego śpiewaka, którego istnienie jest owiane tajemnicą.

Był to niewątpliwie sławny epicki poeta, który żył w starożytnej Grecji. Uznaje się go za autora „Iliady” i „Odysei” i przede wszystkim jako twórca tych dwóch utworów został zapamiętany w świecie. Uważa się go i jego dzieło za filary kultury europejskiej, przede wszystkim zachodniej. Oba te utwory stanowią bowiem w dużej mierze źródło wiedzy o świecie starożytnym, jego wyobrażeniach, a także formach literackich popularnie w tamtym okresie wykorzystywanych. Jednocześnie „Iliada” i „Odyseja”, ich bohaterowie, wydarzenia, sceny z tych utworów to cenna inspiracja dla bardzo wielu twórców kolejnych wieków. 

Homer uznawany jest za jednego z pierwszych poetów starożytnej Grecji, a przynajmniej jednego z pierwszych, o których istnieniu wiemy. Warto pamiętać, że na etapie VIII wieku przed naszą erą, poeta oznaczał również śpiewak, bo śpiew stanowił podstawowe narzędzie przekazywania utworów artystycznych. To też przyczyna, dla której spora część utworów z tamtego okresu po prostu się nie zachowała. Jeśli w odpowiednim momencie nie została spisana lub zapis zaginął – do archiwum tych utworów nie da się dotrzeć. 

O ile dzieła Homera, czyli „Iliada” i „Odyseja” zostały przebadane pod każdym możliwym względem, są uznawane za bezcenne źródło informacji o mitologii, społeczeństwie greckim, wiedzy historycznej i etnograficznej, o tyle o samym Homerze nadal wiadomo niewiele. Nawet okres, w którym żył, ustalony został na podstawie historii dzieł mu przypisywanych. Ponieważ wszystkie właściwie dostępne zapiski dotyczące Homera pochodzą z tekstów z kolejnych epok, trudno je uznać za w pełni wiarygodne. Przyjmuje się jednak, że Homer pochodził z regionu jońskiego. Czyli Azji Mniejszej. Mają o tym świadczyć cechy językowe jego utworów. Opisywany jest także jako ślepy poeta, który VIII wieku podróżował po Azji Mniejszej (czyli m.in. dzisiejszej Turcji) i wykonywał swój zawód recytując z pamięci swoje wiersze wszystkim tym, którzy chcieli go słuchać. Uznaje się również, że – co niekoniecznie jest oczywiste – publiczność Homera była bardzo różnorodna. Byli to zarówno biedni mieszkańcy gromadzący się na placach, jak i bogaci obywatele słuchający Homera podczas uczt w pałacach. Bezdyskusyjny jest w pewnością ustny tryb wypowiedzi i przekazywania tekstów Homera. 

Istnieją jednak również koncepcje historyków, którzy głoszą, że prawdopodobne jest, że Homer nigdy nie istniał. Być może Homer to jedynie pseudonim, którego używał nie tylko jeden artysta, ale co najmniej kilka utworów. Niepewność co do tego, kim był Homer, czy w ogóle istniał konkretny człowiek, a nie grupa artystów tak określana, ogniskuje wyobraźnię badaczy do tej pory. To tzw. kwestia homerycka, która może pozostać nierozstrzygnięta na zawsze. 

Są badacze, którzy twierdzą, że kształt „Iliady” i „Odysei” wskazuje na co najmniej kilku autorów tych utworów. Mają o tym świadczyć różnego rodzaju techniki literackie, kilka różnych odmian języka greckiego pojawiających się w obu dziełach. Nie brakuje jednak także badaczy twierdzących, że ta różnorodność wcale nie musi świadczyć o zbiorowym autorstwie, ale o zebraniu przez jednego artystę wielu opowiadań i ich syntezie. Badacze zgadzają się natomiast, że zarówno „Iliada”, jak i „Odyseja” w swojej pisanej już wersji to kompilacja różnych przekazów ustnych. 

Homerowi nie przypisuje się jednak tylko tekst „Iliady” i „Odysei”, mimo że w nich jest najbardziej znanych. Dzisiaj uważa się, że jest także autorem komicznego eposu „Batrachomachia” („Wojna Żabiomysia”). Przypisuje się mu także inne hymny homeryczne, a także inne dzieła, które dotarły do nas już jedynie we fragmentach (np. „Margites”).