Ogniem i mieczem - geneza utworu i gatunek
Sienkiewicz, mimo że znany jest przede wszystkim jako autor powieści historycznych, to wcale nie od nich zaczynał swoją karierę. Tematy historyczne podjął dopiero około 10 lat po rozpoczęciu kariery pisarskiej. Pierwszą jego powieścią historyczną była „Niewola tatarska”, która została bardzo negatywnie przyjęta przez krytyków odmawiających Sienkiewiczowi zdolności do pisania powieści historycznych. On się jednak nie poddał i w 1883 roku, dokładnie 2 maja w warszawskim „Słowie” pojawił się pierwszy odcinek „Ogniem i mieczem”, od którego rozpoczyna się Sienkiewiczowa trylogia. Dzień później opublikował go krakowski „Czas”. Powieść ukazująca polsko-ukraiński konflikt zbrojny w odcinkach ukazywała się do marca następnego roku. W tym czasie powieść zaczęły drukować także inne gazety. Kiedy druk w prasie się zakończył, Sienkiewicz wydał „Ogniem i mieczem” w wersji książkowej (1884). Co ciekawe, pierwotnie powieść miała nosić tytuł „Wilcze gniazdo”, ale przyjaciele namówili pisarza do zmiany.
Powieść „ku pokrzepieniu serc”
„Ogniem i mieczem”, jak i cała Sienkiewiczowa trylogia wpisuje się oczywiście w wizję utworów pisanych „ku pokrzepieniu serc”, co sam Sienkiewicz wyraźnie zaznaczy na końcu Trylogii, przy okazji zakończenia „Pana Wołodyjowskiego”. Jest to więc powieść historyczno-przygodowa, która przez romansowy wątek pozwala osadzić losy głównych bohaterów na tle wielkiej historii. Głównymi bohaterami Sienkiewicz czyni żołnierzy-patriotów, którzy za wszelką cenę walczą z przeciwnikami o dobro ojczyzny. W ten sposób pisarz buduje wizję narodu, który nigdy się nie poddawał, siłą swoich obywateli i dzięki ich poświęceniu wychodził z największych opresji i podnosił się po największych klęskach. Powieści tego typu pisane po upadku powstania styczniowego, w czasie, kiedy władza zaborców była naprawdę bardzo silna, miały podnosić Polaków na duchu, budować w nich siłę do działania i wiarę w odzyskanie niepodległości.
