Spis treści:
Monumentalne twierdze sprzed kilkuset lat kojarzą się głównie z terenem Dolnego Śląska – kilka najciekawszych budowli obronnych w tych okolicach opisywaliśmy niedawno w osobnym artykule. Podobnych umocnień nie brakuje jednak także w innych regionach naszego kraju, przede wszystkim na Pomorzu.
Poniżej przedstawiamy trzy historyczne twierdze, które przez wieki strzegły południowego wybrzeża Bałtyku. Wszystkie, przynajmniej częściowo, są dostępne dla zwiedzających, co czyni je świetną atrakcją, dla wszystkich, którzy spędzają majówkę nad morzem i mają jeszcze kilka wolnych godzin w wypoczynkowym harmonogramie. Najbardziej uprzywilejowani są ci, którzy wybrali się do Kołobrzegu – istnieje całkiem spora szansa, że nawet o tym nie wiedząc nocują na terenie dawnej twierdzy!
Twierdza Wisłoujście
Przeglądu nadmorskich twierdz nie sposób nie rozpocząć od Twierdzy Wisłoujście – najstarszej fortyfikacji na polskim wybrzeżu. Pierwsza wzmianka o obecnych w tym miejscu umocnieniach pochodzi z okolic 1380 roku, choć drewniana wieża stała tu prawdopodobnie już w XIII wieku (jej śladów cały czas szukają archeolodzy). Odnoga Wisły, przy której wzniesiono twierdzę aż do 1840 była głównym ujściem tej rzeki. Wówczas ten odcinek nazywano Bramą do Rzeczpospolitej, dziś mówi się o nim Martwa Wisła.
Pierwsze umocnienia murowane pojawiły się pod koniec XV wieku. W 1482 roku wzniesiono centralną wieżę – strażnicę i jednocześnie latarnię morską, którą na skutek zmian w rzeźbie dna Wisły wygaszono dopiero w 1758 roku. Charakterystyczne bastiony nadające twierdzy obecny kształt powstały jako elementy tzw. fort carre – typowej dla XVI-wiecznej Europy budowli obronnej. W obliczu rosnącego zagrożenia ze strony Szwecji do 1626 roku powstały jeszcze dwa szańce – Wschodni i Zachodni, które broniły fortyfikacji od strony lądu i z przeciwległego brzegu Wisły. Już w czasach zaborów zmiany w sposobie prowadzenia wojny coraz bardziej umniejszały znaczenie twierdzy – w jej murach zorganizowano więzienie, prochownię i składy amunicji. Podczas I wojny światowej nie pełniła prawie żadnej istotnej militarnej roli.
Zniszczenia wojenne nie ominęły twierdzy podczas kolejnego światowego konfliktu – w 1945 szturmująca miasto Armia Czerwona ostrzelała Wisłoujście, gdzie oprócz wojskowych magazynów utworzono też szpital polowy. Obiekt w opłakanym stanie trafił pod skrzydła obecnego Muzeum Gdańska w 1974 roku, jednak fundusze na gruntowną renowację najważniejszych elementów twierdzy znalazły się dopiero w latach 90.
Od tamtej pory kolejne fragmenty Wisłoujścia są najpierw gruntownie badane przez archeologów, a później konserwowane i w miarę możliwości udostępniane turystom. Dopiero co, bo w kwietniu 2024 roku zakończyły się prace rekonstrukcyjne nad m.in. północnym murem oporowym, a zwiedzającym udostępniono odnowione Koszary Napoleońskie.
Czytaj także: Jednodniowa wycieczka w majówkę. 3 miejsca na rodzinny wypad
Twierdzę można zwiedzać w okresie letnim. W tym roku otwarcie zorganizowano jeszcze przed majówką – 27 kwietnia. Do 5 maja Twierdza Wisłoujście jest otwarta od 10:00 do 18:00, później od 10:00 do 16:00. Warto regularnie zaglądać na stronę Muzeum, bo na terenie Wisłoujścia regularnie organizuje się inscenizacje bitw morskich, spotkania z grupami rekonstrukcji historycznych, warsztaty dawnego rzemiosła i konferencje naukowe.
Twierdza Świnoujście
Twierdzę w Świnoujściu wzniesiono w XIX wieku. Pierwotnie składała się z czterech fortów – jeden z nich, Fort I, został wysadzony i rozebrany w latach 70. XX wieku w związku z rozbudową portu.
Trzy konstrukcje zachowane do dziś i udostępnione do zwiedzania to:
Fort Anioła ukończony w 1858 roku, broniący dostępu do fortyfikacji od strony lądu. Mimo spadku znaczenia tego typu konstrukcji ostatnie modernizacje prowadzono jeszcze w okresie międzywojennym. Zwiedzający mogą np. obejrzeć gazoszczelne drzwi i pancerne pokrywy okien chroniące załogę przed atakiem bronią chemiczną.
Fort Gerharda wybudowano na wyspie Wolin, a umocnienia są jednymi z najlepiej zachowanych pruskich fortów artyleryjskich w całej Europie. Zwiedzającym udostępniono go w 2011 roku, a w muzeum na terenie obiektu można podziwiać m.in. ławy artyleryjskie – ciąg stanowisk dla dział ostrzeliwujących wroga na morzu. Na placu musztry w forcie Gerharda umieszczono wrak niemieckiego samobieżnego działa przeciwlotniczego wyciągnięty z morza w okolicach Dziwnowa.
Fort Zachodni, umocnienia w przeszłości skrywające działa do ostrzału wrogich okrętów. Radziecka marynarka wykorzystywała jego budynki aż do lat 60. XX wieku, kiedy cały obiekt przekazano miastu. W trakcie II wojny światowej Fort Zachodni przemianowano na Fort Henningsena, niemieckiego żołnierza, który zginął podczas ataku na Westerplatte. Jako zabytek architektury militarnej jest dostępny dla zwiedzających już od prawie 20 lat.
Twierdza w Kołobrzegu
Opisanie twierdzy Kołobrzeg nastręcza najwięcej trudności, bo na dobrą sprawę określenie odnosi się do... całego miasta. Decyzja o ufortyfikowaniu ówczesnego Kolbergu zapadła po wybuchu wojny 30-letniej (1618-1648), jednak militarną historię tych okolic zdradzają wykopaliska archeologiczne datowane na czasy średniowieczne. Na początku XVII wieku linia umocnień otaczała już niemal całe miasto. Dzięki wykorzystaniu wód rzeki Parsęty stworzono system "stawideł", które w razie potrzeby mogły zalać pobliskie łąki i pola uniemożliwiając podejście pod mury od strony lądu. Wydatnie zabezpieczało to działanie portu i stoczni umiejscowionych przy ujściu rzeki.
Obecnie najbardziej rozpoznawalnym obiektem dawnych umocnień jest fort Ujście, w którego wieży od XIX wieku działała latarnia morska. Budowę samego fortu ukończono kilkadziesiąt lat wcześniej – w 1774 roku. Ujście jest dostępne do zwiedzania – na latarni znajdziemy taras widokowy, a w piwnicach funkcjonuje kawiarnia.
Pod koniec XVIII wieku pojawiało się coraz więcej doniesień o wyjątkowo korzystnym mikroklimacie w okolicach Kołobrzegu, a pierwsze plany stworzenia tu uzdrowiska powstały tuż po 1800 roku – ich realizację zniweczyły jednak wojny napoleońskie. Ostatnie modernizacje umocnień przeprowadzono w latach 30. XIX wieku, potem ograniczano się już tylko do konserwacji istniejących obiektów.
Po drugiej wojnie światowej przyspieszył obserwowany już wcześniej proces przekształcania budynków militarnych do celów cywilnych. Na przełomie XIX i XX wieku zlikwidowano wały ziemne i rowy forteczne, a miasto rozrosło się daleko poza granice wytyczane przez mury. Okolica była kojarzona przede wszystkim z uzdrowiskiem już na początku poprzedniego stulecia, choć niektóre elementy pełnią wojskowe funkcje po dziś dzień. Zdecydowaną większość adaptowano jednak na budynki użyteczności publicznej, urzędy, mieszkania, restauracje, sale gimnastyczne i bazy żeglarskie. W starym garnizonowym areszcie obecnie funkcjonuje siedziba wspólnoty Świadków Jehowy.
Źródła: muzeumgdansk.pl; twierdzakolobrzeg.pl; fortzachodni.pl; bryk.pl
Czytaj także:
Zamek Leśna Skała. Jeden z najmłodszych w Polsce
Diabelskie mosty przyciągają turystów. Skąd wzięły się ich nazwy?
Wieże widokowe w Sudetach. Idealny pomysł na wycieczkę w majówkę
