Spis treści:

Historia krzyżówki 

Krzyżówka ma już, a może dopiero (jak na tak nieskomplikowaną formę rozrywki) 110 lat. Przynajmniej tak uznaje się oficjalnie, bo podobne łamigłówki rozwiązywano ponoć już w XIX wieku.  

Pierwszą krzyżówkę stworzył Arthur Wynne, pracownik „działu sztuczek i kawałów” gazety „New York World”. Pod koniec 1913 roku miał za zadanie wymyślić coś specjalnego do niedzielnego dodatku „Fun” na święta Bożego Narodzenia. Opublikował więc łamigłówkę, którą nazwał word-cross puzzle – miało to miejsce 21 grudnia 1913 roku, co uznaje się za oficjalną datę powstania pierwszej krzyżówki.  

Inspiracją dla tego pomysłu miała być gra, w którą grywał jego dziadek – „magiczny kwadrat” albo „podwójny akrostych”. Co ciekawe, obie formy tej łamigłówki znane były już w starożytnym Rzymie. Na czym polegała rozrywka dziadka Wynne’a? Hasłami należało uzupełnić diagram, składający się z 32 gęsto skrzyżowanych wyrazów. Diagram ten wyglądał dosyć odmiennie od dzisiejszych krzyżówek – miał kształt ukośnego kwadratu z „dziurą” w środku. 

Krzyżówka rozprzestrzenia się na całą Amerykę i Europę 

Krzyżówka zaproponowana przez Wynne’a bardzo spodobała się czytelnikom, co spowodowało, że tego typu łamigłówki zaczęto powszechnie umieszczać w amerykańskich gazetach. Pierwszą gazetkę, w której były tylko krzyżówki wydrukowano w 1924 roku. Nazwała się „Crossworld puzzle” i szybko zyskała miano bestsellera – w ciągu miesiąca rozeszła się w nakładzie ponad pół miliona egzemplarzy. Zawierała 50 wybranych łamigłówek, do tej pory opublikowanych w dodatku „Fun” do gazety „New York World”. 

Po wielkim sukcesie pierwszej gazetki z krzyżówkami, pomysł przywędrował do Wielkiej Brytanii, a stamtąd rozprzestrzenił się na całą Europę. 

Krzyżówki w polskiej prasie 

Popularność krzyżówek dotarła również do Polski, gdzie 31 stycznia 1925 roku w "Kurjerze Warszawskim" ukazała się pierwsza taka łamigłówka. "Odgadujący czasem nałamie sobie głowy porządnie (od tego łamigłówka), przyjdzie mu jednak z pomocą słownik i encyklopedja" – tłumaczyli sedno krzyżówek ich autorzy. Redakcja prowadzona przez Karola Hoffmana zapowiedziała nawet nagrody dla pierwszych 5 osób, które nadeślą poprawne rozwiązanie. A nagrody zaproponowano nie byle jakie – można było wygrać między innymi prenumeratę gazety oraz egzemplarz powieści Stefana Żeromskiego "Wiatr od morza". 

Początkowo rozrywkę tę nazywano w Polsce łamigłówką krzyżową, dopiero gdy chwilę później w warszawskim tygodniku „Ilustracja” pojawiła się łamigłówka ułożona przez szachistę Kazimierza Makarczyka, nazwę zmieniono na „krzyżówka”. Wkrótce potem podobne łamigłówki zaczęły publikować także inne polskie gazety. 

Autorzy krzyżówek zachęcali czytelników do zmierzenia się z łamigłówkami. Tłumaczyli, że odgadywanie haseł spowoduje przypominanie sobie zapomnianych wyrazów oraz poznawanie nowych. Skutkiem rozwiązywania krzyżówek miało być również zaznajomienie się z nowymi branżami, ale i przyjemne spędzenie czasu na poznawaniu ciekawych zwrotów, skrótów i kombinacji. 

Rodzaje krzyżówek 

Typowa krzyżówka to zabawa słowno-literowa, której osią jest odgadywanie haseł i wpisywanie ich w kratki. Na koniec, litery z ponumerowanych pól tworzą hasło. Z czasem klasyczna krzyżówka doczekała się nowych wersji i dziś wyróżnia się na przykład takie jej rodzaje: 

  • jolka – w tym rodzaju krzyżówki, określenia do haseł wypisane są bez podania miejsca wpisywania i to odgadujący musi zdecydować, gdzie trzeba je umieścić; określenia wypisane są najczęściej w kolejności losowej, rzadziej w alfabetycznej kolejności odgadywanych wyrazów; nazwa pochodzi od pseudonimu Marii Zagórskiej, twórczyni pierwszej jolki, 
  • krzyżówka panoramiczna – w typ typie krzyżówki określenia umieszczone są w kratkach wraz ze wskazaniem kierunku i miejsca wpisywania haseł; krzyżówka panoramiczna nie ma pól wolnych, najwyżej oznaczniki końca hasła, 
  • ukośnik – to rzadziej spotykany obecnie typ krzyżówki, w którym diagram jest obrócony o 45 stopni zgodnie z ruchem wskazówek zegara w stosunku do diagramu klasycznej krzyżówki; odgadnięte hasła wpisuje się lewoskośnie i prawoskośnie. 

Skąd tak duża popularność tej formy rozrywki? Jest tania, łatwo dostępna i niezwykle wciągająca. I choć kojarzy się z rozrywką dla seniorów, nie ma ograniczeń wiekowych. Łatwe krzyżówki rozwiązują już małe dzieci, pod warunkiem że opanowały pisanie. 

Przeczytaj również: Jesteś fanem planszówek? Rozwiąż QUIZ i zgarnij 15/15

Źródła: polskieradio.pl, bryk.pl

Oprac. Redakcja

 

 Odpowiedzi do zadań z podręczników do historii znajdziesz tutaj:

Rozwiązania zadań z zeszytu ćwiczeń do historii 

Historia – rozwiązania zadań z podręcznika

Rozwiązania zadań z podręcznika do historii