Spis treści:

Dlaczego kiedyś ludzie nie potrzebowali nazwisk? 

Dziś każdy z nas ma imię, a także nazwisko, dzięki którym identyfikacja konkretnej osoby zazwyczaj nie sprawia większych problemów. Nie było tak jednak od samego początku, ponieważ kiedyś ludzie po prostu nie mieli nazwisk. Gdy funkcjonowali w małych skupiskach, wystarczały im same imiona, ponieważ na danym obszarze każde mogło być wyjątkowe i przypisane tylko do jednej osoby. Dopiero wówczas, gdy liczba ludności na danych obszarach zaczynała wzrastać (szczególnie w miastach), pojawiła się potrzeba identyfikacji osób, które nosiły to samo imię. 

Przeczytaj również: Dlaczego ludzie w przeszłości wyglądali starzej? Miało na to wpływ wiele czynników

Jak nadawano pierwsze nazwiska?

Jak nadawano pierwsze nazwiska? Nadawanie nazwisk zgodnie z określonym systemem zapoczątkowali starożytni Rzymianie. Nosili oni imię oraz nazwisko, będące nazwą szczepu (tj. rodu, z którego pochodzili), a często także i przydomek, np. Gajusz Juliusz Cezar (Gajusz z rodu Juliuszów, o przydomku Cezar). Przydomek przydawał się przede wszystkim do rozróżniania osób z różnych rozgałęzień szczepu. Imiona i nazwiska nosili jednak tylko mężczyźni – kobiety otrzymywały jedynie żeńską wersję nazwiska rodowego ojca (np. Klaudia – córka Klaudiusza).

Od kiedy nadawano nazwiska w Polsce? 

Praktyka nadawania nazwisk na terenach Polski sięga czasów schyłku średniowiecza, jednak nie od początku dostawali je wszyscy. Jako pierwsza nazwisk zaczęła używać szlachta, co wynikało z potrzeby dokładnej identyfikacji osób, gdy zajmowano się kwestiami dotyczącymi posiadania, dziedziczenia i prowadzenia transakcji handlowych. Dopiero później w tych z tych samych powodów nazwiska zaczęły być potrzebne także mieszczanom, a później i chłopom. W przypadku tych ostatnich proces nadawania nazwisk trwał nawet do końca XVIII i początku XIX wieku, gdy zaborcy wprowadzili prawa, które nakładały na wszystkich obowiązek posiadania nazwiska.

W czasach przedchrześcijańskich Słowianie nosili jedynie imiona, które zazwyczaj wiązały się z ich cechami osobowymi (np. Sławomir to sławiący pokój), później zaczęto dodawać do nich przezwiska dotyczące cech wyglądu, osiągnięć itp. (np. Bolesław Kędzierzawy).  

W następnych okresach najczęściej synowie dziedziczyli przydomki po swoich ojcach (np. syn Piotra – Piotrowicz), a szlachta zaczęła przybierać nazwiska przymiotnikowe związane z nazwą majątku, który posiadała np. Zbigniew będący posiadaczem wsi Dobra Wola, nazywany był Zbigniewem Dobrowolskim. Nie znaczy to jednak, że wszystkie nazwiska przymiotnikowe kończące się na -ski mają korzenie szlacheckie, ponieważ później ten sposób tworzenia nazwisk przeniósł się również na pozostałe grupy społeczne.  

Często zdarzało się również tak, że jedna osoba była nazywana różnymi nazwiskami, jeśli posiadała np. dwa różne majątki. Na wsiach natomiast nazwiska mogły się zmieniać w momencie dziedziczenia lub nabywania domu (np. zięć dostawał nazwisko po swoim teściu, gdy dziedziczył po nim dom i pole). 

Przeczytaj również: Skąd się wzięły nazwy miesięcy i dni tygodnia?

Skąd się wzięły nazwiska?

Nazwiska w Polsce kształtowały się w sposób bardzo niejednorodny, a na poszczególnych ziemiach mogły być stosowane inne wzorce ich nadawania, dlatego źródła pochodzenia nazwisk spotykanych w naszym kraju mogą być bardzo różne. Najczęściej jednak, prócz imion ojców, nazw majątków i herbów (np. Korwin, Korab), związane były m.in. z:

  • wykonywanym zawodem (np. Krawczyk);
  • cechami wyglądu (np. Wysocki);
  • cechami charakteru (np. Wesołowski);
  • miejscem zamieszkania lub pochodzenia (np. Górski, Krakowski, Czech);
  • nazwami roślin (np. Pszeniczny);
  • nazwami zwierząt (np. Wróbel);
  • nazwami przedmiotów, narzędzi itp. (np. Socha).

Warto pamiętać również o tym, że końcówka nazwiska (tj. przyrostek np. -ski, -icki, -ak itp.) może wiele powiedzieć nam o jego pochodzeniu, ponieważ część przyrostków była szczególnie popularna w poszczególnych regionach kraju, natomiast inne mogą wskazywać na pochodzenie obce. 

Jak sprawdzić pochodzenie swojego nazwiska?

Do tego, by sprawdzić dokładne pochodzenie swojego nazwiska, na pewno potrzebne będą szczegółowe badania genealogiczne. Choć wielu rzeczy możemy domyślać się po samym brzmieniu naszego nazwiska, czy jego końcówce, to nigdy nie będziemy pewni, czy nasze przypuszczenia są zgodne z historyczną prawdą. Zatem jeśli chcemy dowiedzieć się więcej, najlepiej rozpocząć poszukiwania od rozmów z najstarszymi członkami rodziny, przeglądania dokumentów rodzinnych oraz stworzenia drzewa genealogicznego. 

Gdy już zgromadzimy trochę informacji, będziemy mogli szukać kolejnych tropów, które będą dotyczyć następnych pokoleń wstecz. Można to robić, m.in. przeglądając archiwa państwowe, internetowe bazy danych, a nawet szukając informacji o naszych przodkach w kronikach parafialnych lub Urzędach Stanu Cywilnego. Jeśli w ten sposób znajdziemy odpowiednio wiekowe dane, być może uzyskamy również informacje o pochodzeniu naszego nazwiska. 

Jeśli jednak chcemy sprawdzić tylko jego możliwą genezę, nie zagłębiając się za bardzo w genealogię, najłatwiej będzie to zrobić poprzez łatwo dostępne w internecie strony, na których są podane informacje o nazwiskach, które już były przez kogoś zbadane. Tego typu bazy są naprawdę duże, zatem można w nich znaleźć nawet mniej popularne nazwiska. Wystarczy odnaleźć w nich swoje i sprawdzić jego możliwe pochodzenie (np. nazwiska.ijp.pan.pl, genezanazwisk.pl), regiony kraju, w których najczęściej występuje (nazwiska-polskie.pl) lub gdzie na świecie mieszkają osoby o tym samym nazwisku (nazwiska.net).

 

Odpowiedzi do zadań z podręczników z historii znajdziesz tutaj:

Historia. Klasa 8. Zeszyt ćwiczeń - rozwiązania i odpowiedzi

Historia. Podróże w czasie. Klasa 6. Podręcznik - rozwiązania i odpowiedzi

Wczoraj i dziś. Klasa 6. Podręcznik. Historia - rozwiązania i odpowiedzi