Spis treści:
- Lato kalendarzowe a astronomiczne
- Czy wszędzie lato zaczyna się w tym samym momencie?
- Przesilenie letnie — ile trwa dzień?
- Lato klimatyczne
- Lato meteorologiczne
- Jak dawniej świętowano nadejście lata?
Kiedy zaczyna się kalendarzowe, a kiedy astronomiczne lato?
Te dwa określenia mylą się wielu osobom. Lato kalendarzowe, jak sama nazwa wskazuje, ma związek z konkretną, ustaloną z góry datą w kalendarzu. Jego początek co roku wypada 22 czerwca, a koniec - 23 września, czyli wtedy, gdy rozpoczyna się kalendarzowa jesień.
Początek astronomicznego lata jest natomiast wyznaczany na podstawie astronomicznych obserwacji oraz obliczeń, dlatego co roku może wypadać o innej godzinie, a nawet innego dnia. Zawsze zaczyna się jednak przesileniem letnim, czyli momentem, w którym Słońce góruje w zenicie na szerokości Zwrotnika Raka (oś obrotu Ziemi jest wychylona maksymalnie w kierunku Słońca, a biegun północny jest mu bliższy niż południowy). Na półkuli północnej mogą to być daty pomiędzy 20–21 czerwca. Pierwszy dzień astronomicznego lata jest jednocześnie najdłuższym dniem roku. W 2022 roku początek astronomicznego lata w Polsce wypada 21 czerwca o godzinie 11.13, a jego koniec w równonoc jesienną - 23 września.
Przeczytaj również: Największe nawałnice po 2000 roku w Polsce. Co było ich przyczyną?
Czy lato w Polsce i na świecie zaczyna się w tym samym momencie?
Zgodnie z astronomiczną definicją początek lata wypada w momencie przesilenia letniego. Natomiast to, kiedy dokładnie ma ono miejsce, zależy od półkuli, na której leży dane miejsce oraz od tego, w jakiej strefie czasowej się ono znajduje. Astronomiczne lato na półkuli północnej zawsze wypada w dniach 20–21 czerwca, a na półkuli południowej jest wówczas przesilenie zimowe. Tam przesilenie letnie wypada w dniach 21–22 grudnia, czyli wtedy, gdy u nas występuje przesilenie zimowe.
Warto pamiętać również o tym, że przesilenie letnie na półkuli północnej w różnych miejscach tej części globu wygląda inaczej. W strefie podbiegunowej północnej panuje wówczas dzień polarny, a strefie podbiegunowej półkuli południowej — noc polarna. Na obszarze pomiędzy kołem podbiegunowym północnej półkuli a równikiem jest to najdłuższy dzień w roku (tym dłuższy im większa szerokość geograficzna, zatem im bardziej na północ od równika, tym dzień ma więcej godzin). W tym czasie odwrotna sytuacja występuje na półkuli południowej, gdzie występuje najkrótszy dzień roku.
Jak długo trwa dzień podczas przesilenia letniego?
Uśredniona długość trwania dnia w momencie przesilenia letniego w Polsce to 16 godzin i 46 minut (czyli o 9 godzin i 4 minuty więcej niż w najkrótszym dniu roku), warto jednak pamiętać, że zależnie od tego, czy znajdziemy się na północy, czy na południu kraju, dzień może być odpowiednio krótszy lub dłuższy — na Opłonku w Bieszczadach, czyli najbardziej wysuniętym na południe punkcie Polski będzie trwał on 16 godzin i 12 minut, a w najbardziej wysuniętym na północ, czyli w Jastrzębiej Górze — 17 godzin i 20 minut, czyli o ponad godzinę więcej. Dzień będzie dłuższy od naszego również w krajach znajdujących się bardziej na północy globu (np. w Helsinkach czy Petersburgu możemy obserwować wówczas tzw. białe noce, podczas których nie zapada całkowita ciemność), a krótszy w krajach, które są usytuowane bliżej równika. W strefach polarnych trwa natomiast wówczas dzień polarny, który może panować aż 24 godziny przy kole podbiegunowym i nawet 6 miesięcy na biegunie północnym.
To, o której godzinie nastąpi przesilenie letnie w danym miejscu na półkuli północnej, zależy od tego, w jakiej strefie czasowej się ono znajduje. W tym roku przesilenie letnie na półkuli północnej według uniwersalnego czasu koordynowanego (UTC) wypada 21 czerwca o godzinie 09.13, jednak strefie czasowej, do której należy Polska (UTC+02:00) będzie to 11.13. Dla porównania w Nowym Jorku nastąpi to o godzinie 5.13, a w Tokio o 18.13.
Przeczytaj również: Eksperyment Calhouna. Czy tak wyglądałaby także utopia ludzi?
Co to jest lato klimatyczne?
Lato klimatyczne to moment roku, w którym na danym obszarze średnie dobowe temperatury powietrza przekraczają 15 st. Celsjusza. Zatem data jego początku nie może być wyznaczona z góry, ponieważ zależy od tego, jakie w danym roku wystąpią temperatury.
Co to jest lato meteorologiczne?
Początki i końce meteorologicznych pór roku zostały ustalone na potrzeby badań statystycznych prowadzonych przez meteorologów i klimatologów po to, by co roku mogli oni porównywać ten sam okres. Na półkuli północnej lato meteorologiczne trwa od 1 czerwca do 31 sierpnia, a na południowej od 1 grudnia do 28 lutego.
Jak kiedyś witano pierwszy dzień lata w Polsce?
Moment przesilenia letniego na naszych ziemiach był świętowany już przez Słowian. Uroczystości z nim związane odbywały się najkrótszą noc roku, a samo święto nazwano Nocą Kupały (w innych regionach zwane było również Kupalnocką, Palinocką i Sobótką). Było to święto słońca i księżyca, wody i ognia, ale także miłości, płodności oraz urodzaju.
Noc Kupały wiązała z wieloma obrzędami, które miały przynieść świętującym urodzaj, zdrowie i miłość. Wróżono oraz rozpalano ogniska, w których popielono zioła oraz spalano ofiary dla bogów ze zwierząt. Przez ogień także skakano i tańczono wokół niego — miało to przynieść oczyszczenie, chronić przed chorobami i złymi mocami.
Tej nocy panny i kawalerowie dobierali się w pary — dziewczęta plotły wianki i puszczały je z zapalonymi świecami na wodzie, a młodzieńcy mieli za zadanie złapać ten, który należał do wybranki jego serca. Złapanie wianka zwiastowało im rychły wspólny ożenek, a jego utonięcie wróżyło staropanieństwo.
W Noc Kupały szukano też mitycznego kwiatu paproci, który według legendy kwitł tylko tej jednej nocy. Jego znalezienie miało przynosić bogactwo, mądrość i siłę. Był to też czas na rozpoczęcie kąpieli w naturalnych akwenach, ponieważ według ówczesnych wierzeń, myjąc się w nich przed Sobótką, można było narazić się na ataki wodnych demonów.
Gdy na naszych ziemiach pojawiło się chrześcijaństwo, próbowano wykorzenić pogańskie zwyczaje, jednak gdy okazało się to niemożliwe, powiązano Noc Kupały z obrzędowością i symboliką chrześcijańską. Uroczystość zaczęto obchodzić w wigilię wspomnienia świętego Jana Chrzciciela (czyli w nocy z 23 na 24 czerwca) oraz nadano jej nazwę wigilii św. Jana lub Nocy Świętojańskiej. Obrzędy były podobne do tych pogańskich, ale nadawano im nieco inne, chrześcijańskie znaczenie. Dodatkowo tego dnia święcono wodę i zioła, które używane były w medycynie ludowej.
Przeczytaj również: Skąd się wzięły nazwy miesięcy i dni tygodnia?
Jak kiedyś witano pierwszy dzień lata na świecie?
W miejscach, w których żyli Słowianie, obrzędy dotyczące powitania lata wyglądały bardzo podobnie. W zbliżony do Słowian sposób świętowały przesilenie letnie również ludy bałtyckie, germańskie, celtyckie i ugrofińskie. W niektórych z tych krajów część tradycji przetrwała do dziś, podobnie jak u nas.
oprac. Joanna Cwynar
Rozwiąż nasze quizy:
QUIZ ortograficzny. Czy wiesz, jak zapisać te rzadko używane wyrazy?
Bardzo trudny QUIZ z wiedzy ogólnej. Nieliczni zdobywają 100 proc.
QUIZ: Byłeś uczniem w PRL? Z łatwością odpowiesz na te pytania, choć przy 9. może być różnie
