Spis treści:

Co to jest nawałnica?

Nawałnica, inaczej zwana szkwałem, to zjawisko atmosferyczne charakteryzujące się gwałtownym i porywistym wiatrem o dużej prędkości, która dodatkowo szybko wzrasta. Zjawisko to powstaje, gdy dojdzie do zetknięcia się mas powietrza, które znacznie różnią się temperaturą. Nawałnica często pojawia się w sąsiedztwie burzy, zatem wiąże się również z wyładowaniami atmosferycznymi, nawalnymi opadami, a czasem także gradem i trąbami powietrznymi. Jej nadejście zwiastuje pojawienie się na niebie chmury zwanej wałem szkwałowym. Nawałnice najczęściej trwają krótko (do kilku minut), ale potrafią wyrządzić wiele szkód — zniszczyć budynki, powyrywać drzewa i pozbawić ludzi życia.

Przeczytaj również: Bow echo – apokaliptyczny wał na niebie

Linia szkwału

Nawałnice często są skutkiem przejścia linii szkwałowej, czyli długiego nawet na kilkaset kilometrów rzędu burz, które mają wspólną przyczynę powstania. Tworzą się one najczęściej przed frontem chłodnym, trwają wiele godzin i niosą za sobą bardzo gwałtowne i silne zjawiska atmosferyczne. Ciepłe powietrze przed linią szkwału jest unoszone przez opadające zimne powietrze z prądów zstępujących w chmurach burzowych (tzw. downburst). W ten sposób tworzą się kolejne gwałtowne burze, które kończą się dopiero wówczas, gdy sprzed linii szkwału zniknie powietrze o dużej chwiejności termodynamicznej.

Downburst, czyli silny prąd zstępujący, który spada z burzowych chmur, z dużą siłą uderza o ziemię i rozchodzi się we wszystkich kierunkach, powodując ogromne zniszczenia na dużych połaciach terenu.  

Jeśli linia szkwału ułoży się w łuk, to powstanie tzw. bow echo. Jest to bardzo niebezpieczne zjawisko, ponieważ w środkowej części takiego łuku wytwarzają się bardzo silne podmuchy wiatrów, a nawet tornada, które powodują duże zniszczenia. Bow echo i linia szkwałowa są też związane z powstaniem tzw. derecho, czyli bardzo rozległej obszarowo (nawet na terenie kilku krajów) i długo trwającej burzy wiatrowej. 

Największe nawałnice ostatnich 20 lat w Polsce

Nasz kraj co kilka lat, szczególnie w okresie wakacyjnym nawiedzają silne nawałnice, które najczęściej są spowodowane wytworzeniem się zjawiska zwanego bow echo. Kiedy miały miejsce najsilniejsze z nich? Jakie były ich przyczyny i skutki?

4 lipca 2002 - Największa klęska w historii polskiego leśnictwa

Blisko 20 lat temu przez Mazury przeszła nawałnica z trąbami powietrznymi, która spowodowała uszkodzenia drzewostanów na powierzchni aż 44 tys. hektarów. Najwięcej drzew ucierpiało w Puszczy Piskiej, a sporo także w Kurpiowskiej, Boreckiej, Rominckiej i Augustowskiej. Była to największa klęska w historii polskiego leśnictwa od czasów wojny. Prócz drzew zostało uszkodzonych ok. 700 domów w gminie Pisz i w przylegających do niej miejscowościach. W Suwałkach i powiecie kolneńskim wytworzyła się trąba powietrzna, która powyrywała drzewa z korzeniami i pozrywała dachy. 13 osób zostało rannych. Anomalie pogodowe spowodowało pojawienie się na tym obszarze bow echo. Wiatr osiągał wówczas prędkość nawet do 170 km/h. 

Przeczytaj również: Skąd się wzięły nazwy miesięcy i dni tygodnia?

21 sierpnia 2007 – Biały szkwał na Mazurach

Tego dnia powstała w Bieszczadach burza, która powędrowała na północ Polski, napotykając po drodze silne prądy wznoszące, przez które przybrała na sile. Wytworzyło się bow echo, a według pomiarów wykonanych w Mikołajkach, wiatr sięgnął wówczas prędkości 126 km/h. Niestety ciemny wał burzowy przeszedł przez miejsca szczególnie chętnie odwiedzane przez żeglarzy. Nawałnica spowodowała śmierć 12 z nich, a całe wydarzenie do dziś pamiętane jest jako „biały szkwał na Mazurach” (choć w rzeczywistości nie było to zjawisko o tej nazwie). Tragedia sprowokowała dyskusję na temat potrzeby dokładniejszego prognozowania podobnych zjawisk oraz stworzenia lepszego systemu ostrzegania przed nimi żeglarzy.

15-16 sierpnia 2008 – Latająca krowa i karambol 

W tych dniach doszło do zderzenia gorącej masy powietrza płynącej z południa Europy z zimną przybyłą od północnego wschodu. To spowodowało wytworzenie się wyjątkowo silnych burz, którym towarzyszyły szkwały, gradobicia oraz trąby powietrzne. Burza wypiętrzona na ok. 15 km nawiedziła województwa śląskie, opolskie i łódzkie. Gradowe kule miały wówczas średnicę 7 cm. Oprócz tego ukształtowała się rodzina tornad, które przechodząc, powodowały wiele zniszczeń: uszkadzały i całkowicie niszczyły budynki, powalały drzewa, przewracały i unosiły pojazdy oraz zwierzęta hodowlane (widziano wówczas m.in. niesioną przez wiatr krowę). Szkwał i związane z nim zjawiska przyniosły 4 ofiary śmiertelne — od rażenia piorunem, zawalenia się stropu budynku oraz przewrócenia drzewa na dom. 65 osób zostało rannych, z czego ponad połowa na skutek przewrócenia przez tornado autokaru przewożącego członków Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”, które wywołało karambol na autostradzie. 

Przeczytaj również: O to Polacy pytają Google. Najdziwniejsze i najzabawniejsze pytania

23 lipca 2009 roku – Derecho na 600 km

W tym dniu pojawił się nad Polską silny układ burzowy – derecho, które przeszło przez 600 km, w tym województwa dolnośląskie, wielkopolskie, łódzkie i mazowieckie. W Legnicy wiatr osiągał wówczas prędkość 130 km/h i zniszczył ponad 300 budynków. Wielkopolskę najprawdopodobniej nawiedziła wtedy również trąba powietrzna. Na skutek nawałnic śmierć poniosło około 10 osób. Za wytworzenie się gwałtownych zjawisk odpowiedzialne było uformowanie się bow echo, któremu towarzyszył wał szkwałowy.

10-11 sierpnia 2017 roku – Nawałnica na obozie harcerskim

Ta nawałnica dotarła do Polski znad Niemiec i Czech oraz przetoczyła się przez większość naszego kraju, z czego największych szkód dokonała w województwach pomorskim, kujawsko-pomorskim i wielkopolskim. Uformowało się wówczas bow echo o długości 300 km, a prędkość wiatru przekraczała 150 km/h. Szkwał zniszczył ponad 12 tys. budynków mieszkalnych i ponad 10 tys. gospodarczych, z czego 4893 z nich pozbawił dachu. Ucierpiało także kilkanaście tys. hektarów lasów. Bardzo wielu ludzi zostało pozbawionych energii elektrycznej nawet na kilkanaście dni. Zginęło 6 osób, a 62 zostały ranne. Wśród nich znaleźli się również harcerze Okręgu Łódzkiego ZHR, którzy biwakowali w tym czasie w powiecie chojnickim. 

Przeczytaj również: Cueva de Ardales. Człekokształtni tworzyli tam obrazy przez dziesiątki tysięcy lat

Nawałnica — jak się przed nią chronić?

By uchronić się przed skutkami nawałnic, najlepiej znajdować się podczas ich trwania w budynku. W ten sposób możemy uniknąć porażenia piorunem, odniesienia obrażeń spowodowanych gradobiciem czy uderzeniem nas przez przedmioty porwane wiatrem.

Jeśli jesteśmy w budynku, a wiemy, że zbliża się nawałnica, powinniśmy zabezpieczyć wszystkie znajdujące się na naszym balkonie czy podwórku rzeczy, które mogą zostać porwane przez wiatr. Należy również zamknąć wtedy okna i drzwi oraz wyłączyć urządzenia elektryczne. W trakcie nawałnicy, szczególnie takiej, w trakcie której może pojawić się trąba powietrzna, nie należy podchodzić do okien. Najlepiej usiąść pod ścianą nośną domu na jego najniższej kondygnacji np. w piwnicy.

Jeśli jesteśmy na zewnątrz, powinniśmy znaleźć budynek i udać się do niego, ewentualnie poszukać innych miejsc, w których lub pod którymi możemy się ukryć, takich jak most, wiadukt, przepust itp. Trzeba jednak bezwzględnie unikać chowania się pod lekkimi konstrukcjami, które mogą być uniesione przez wiatr, takimi jak wiaty przystankowe oraz stania obok elementów przyciągających pioruny (np. drzew, linii energetycznych). Jeśli znajdziesz się podczas nawałnicy na otwartej przestrzeni, ukryj się w zagłębieniu w ziemi – w dole lub rowie. Zamiast kłaść się na ziemi, przykucnij. Bezwzględnie należy też wówczas wyłączyć telefon komórkowy.

Gdy w czasie nawałnicy jesteś w wodzie, jak najprędzej z niej wyjdź oraz oddal się od niej. Zacumuj łódź i nigdy nie chowaj się pod jej pokładem, ponieważ może się ona przewrócić. W górach jak najszybciej zejdź z wysoko położonych i otwartych przestrzeni w doliny. W trakcie jazdy samochodem zwolnij, a najlepiej zatrzymaj się na parkingu lub poboczu z włączonymi światłami awaryjnymi, daleko od słupów energetycznych i drzew.

 

Odpowiedzi do zadań z podręczników z geografii znajdziesz tutaj:

Geografia – rozwiązania zadań z zeszytu ćwiczeń

Odpowiedzi do zadań z podręcznika z geografii

Ćwiczenia z wyjaśnieniami – podręczniki z geografii