Uznanie podmiotowości wszystkich obywateli, ich umiejętności do podejmowania decyzji odnoszących się do wspólnego życia, odpowiedzialności za siebie, swoją rodzinę oraz społeczeństwo, w którym żyją, leży u podstaw samorządności.
O określonej grupie społecznej mówimy, iż jest samorządna, jeśli jest ona w stanie samodzielnie podejmować decyzje we własnych sprawach. Jest oczywiste, że raczej rzadko może się zdarzyć, aby wszyscy obywatele występowali razem w imieniu własnej grupy społecznej. Z tego względu, samorządność zakłada, że istnieją reprezentacje organów i grup , które podejmują działania, jakie zostały im wyznaczone przez członków grupy. Reprezentacja grup powinna zostać wyłoniona w sposób demokratyczny przez samych członków danej grupy, zakładając, że każdy z nich posiada w równe prawa tej mierze. Samorządność ma sprzyjać wzmacnianiu odpowiedzialności za daną grupę, wyzwalaniu się ludzkiej inicjatywy, a także umacnianiu wzajemnych więzi członków grupy. Człowiek, decydujący sam o własnych sprawach, może nauczyć się również postępować odpowiedzialnie. Wszystkie nierozsądne decyzje zwracają się wszak przeciwko niemu samemu.
Samorząd terytorialny jest samorządem, umożliwiającym zaspokajanie miejscowych możliwości w miarę potrzeb, tam gdzie żyje człowiek, w poszczególnych wsiach czy miastach. Istnieją bowiem różne sprawy, które ludzie załatwiają w ramach własnych społeczności lokalnych. Zasadą zawsze powinno być, że w każdej społeczności wszystkie problemy rozwiązuje się tak, jak za stosowne uważa dana wspólnota.
Każdy człowiek żyje w jakiejś konkretnej miejscowości, na wsi czy w mieście. Tutaj załatwia swoje najważniejsze interesy, pracuje, mieszka, posyła własne dzieci do szkoły albo sam chodzi do szkoły. Nie jest również bez znaczenia dla nas to, czy w naszej miejscowości autobusy jeżdżą dostatecznie często i punktualnie, czy dobrze utrzymane są wszystkie drogi, czy w szkole nauka jest na odpowiednim poziomie, czy otoczenie wokół nas utrzymane jest we właściwym stanie. Czynniki te decydują przecież o naszym życiu codziennym, o naszej przyszłości i o jakości tego życia. Tego rodzaju sprawy przekazane zostały gminom, tj. mieszkańcom określonego terytorium, którzy zorganizowanie są we terytorialną wspólnotę. Uczestnikiem tej społeczności zostajemy przez sam fakt zamieszkania na terytorium wspólnoty. Jest to społeczność samorządna, co oznacza, że o składzie organów samodzielnie decydują jej członkowie. Organy te w imieniu całej wspólnoty samorządowej będą podejmować określone decyzje albo sami podejmują je poprzez referendum. Wyznaczają więc samodzielnie cele, które będą starali się zrealizować, a sami dostarczają koniecznych środków do realizacji tych celów.
Gmina jest rządzona, bazując na statucie gminy, który jest uchwalany przez wybraną demokratycznie radę. Taki akt prawotwórczy możemy nazywać konstytucją gminy, tj. najważniejszą jej uchwałą. To w statucie gminy za pomocą wybranych przedstawicieli, mieszkańcy formułują ustrój gminy, kwestie systemu powoływania organów gminy i ich rodzaju, sposobu odwoływania wybranych organów, wewnętrznej organizacji rady gminy, metod pracy nie tylko całej rady, ale także wszystkich wewnętrznych organów, podziału całej gminy na poszczególne sołectwa, osiedla czy dzielnice, sposobów podejmowania przez organy gminy decyzji. W statucie określana jest organizacja instytucji i urzędów gminnych, o jakich porach są one osiągalne dla mieszkańców danej gminy, jaki zakres obowiązków mają konkretni urzędnicy. Ustala również zasady zarządzania mieniem gminy, tzn. wyznacza określone organy, które zarządzają
Tym mieniem, wskazuje, jakim sposobem może nastąpić zbycie lub nabycie praw do rzeczy, które stanowią własność gminy, definiuje czynności, które mogą one wykonywać. Statut określa też zasady korzystania z gminnych obiektów oraz obiektów użyteczności publicznej. Sam fakt, że gmina posiada własny ośrodek kultury czy biblioteki nie wystarczy przecież, aby mieszkańcy czerpali z tego spodziewane korzyści. Trzeba w taki sposób uregulować reguły korzystania z tych obiektów, aby mogły służyć rzeczywiście jak wszystkim mieszkańcom gminy. Niewiele korzyści przyniesie sytuacja, gdy w gmina posiada dom kultury, jeśli jest on tylko otwierany i zamykany w dowolnych godzinach, w zależności od decyzji kierownika. Tak więc należy określić, kto z danego obiektu może korzystać, kiedy i pod jakimi warunkami oraz czy korzystanie jest nieodpłatne, a jeśli płatne, to jaką należność należy uiścić.
Zatem gmina jest więc samodzielną komórką samorządu terytorialnego. Członkowie gminy sami stwarzają sobie we własnym miejscu zamieszkania warunki życia niezależnie od państwa czy innych gmin. Robią to na swoją odpowiedzialność; jeśli będą pracowici, zaradni i mądrzy, będzie im się żyło lepiej, a jeżeli nie, konsekwencje również odbiją się na nich. Jeżeli samemu chcemy decydować o sobie, to trzeba także godzić się z tym, że faktycznie ma się swój los we własnych rękach.
Gmina jako społeczność samorządowa dąży do tego aby tak ułożyć stosunki w ramach własnej wspólnoty i stworzyć takie warunki, aby życie wszystkich mieszkańców gminy było jak najlepsze w miarę możliwości. Same chęci oczywiście nie wystarczą. Potrzeba wiele wspólnych wysiłków, aby osiągnąć to wszystko, co w określonych warunkach jest możliwe do osiągnięcia. Osiągane dobra nie muszą mieć co prawda charakteru korzyści materialnych. Niewątpliwie, jeżeli ludzi nie stać na jedzenie, czy mieszkanie, trzeba na samym początku zadbać o te podstawowe sprawy. Dopiero potem można starać się o wyższe dobra, takie jak: uczestniczenie w życiu kulturalnym, godziwy wypoczynek, pogłębianie wiedzy. Stojące przed gminą zadania obejmują dążenie do podstawowych dóbr, ale także i do dóbr kultury. Zadania własne gminy, czyli zadania, w których jej nikt nie może zastępować, albo przynajmniej nie powinien tego robić, należy w głównej mierze pomoc społeczna i ochrona zdrowia. Jest to całkiem zrozumiałe, człowiek przecież żyje w danym miejscu a w interesie wszystkich leży, aby tu właśnie mógł zostać poddany leczeniu, a także otrzymać pomoc, która pomoże mu w miarę godziwym życiu, gdy sam nie może sobie poradzić. Również każde dziecko powinno mieć możliwość nauki przynajmniej w szkole podstawowej, a mieszkańcy gminy posyłać własne dziecko do szkoły oddalonej niedaleko od miejsca zamieszkania. Dla mieszkańców gminy nie jest też obojętne, jaki ta szkoła będzie oferować poziom. Dobrobyt poszczególnego człowieka, ale również dobrobyt wspólnoty zależy bowiem w znacznej mierze od wykształcenia. Stąd też najważniejszym zadaniem własnym gminy jest troska o szkolnictwo, zwłaszcza o szkoły podstawowe oraz przedszkola.
To w głównej mierze dla członków społeczności lokalnej ważne jest w jaki sposób działa komunikacja zbiorowa na ich terenie (tramwaje czy autobusy miejskie), jaki wykonane są drogi, jak działają kanalizacja i wodociągi, czy we właściwy sposób zorganizowany jest wywóz nieczystości itp.
Mieszkając w określonym miejscu jesteśmy zainteresowani, aby żyło nam się w nim przynajmniej znośnie. Pragniemy mieć czyste i świeże powietrze, mieć naokoło bardzo dużo zieleni, ładnych budynków, a także jak największy spokój i ciszę. Chcemy
Także czuć się bezpiecznie. Wymaga to właściwych służb porządkowych oraz urządzeń aby utrzymać porządek.
Wszystkie te zadania powinna rozwiązać gmina. To w ramach gminy, w ramach społeczności, w której bytujemy, powinniśmy rozwiązywać zaistniałe problemy.
Gminy oprócz zadań, które określamy zadaniami własnymi, mogą mieć również inne zadania. Zadania te, wykonywane są w zasadzie przez organy państwa. Jednak w pewnych przypadkach mogą one być zlecone gminom. Przydzielenie takich zadań gminie zwiększa samodzielność danej społeczności. W taki sposób mieszkańcy danej gminy mogą samodzielnie, w większym zakresie, rozstrzygać o swoich sprawach.
Obowiązkiem każdego obywatela jest postępować tak, aby inni ludzie nie ponieśli przez nasze czyny uszczerbku. Oprócz obowiązków, które ukierunkowane są niejako na dobro pojedynczych członków społeczności, są też takie, które należy wypełniać w stosunku do społeczności jako takiej.
W głównej mierze każdy z członków wspólnoty, jeżeli wynik referendum lub prawo mu to nakazuje, ma obowiązek opłacać podatki na rzecz danej gminy czy wypełniać inne obowiązki (np. utrzymywać własny dom w odpowiednim stanie). Każdy obywatel ma także obowiązek działalności na rzecz wspólnego dobra. Jeżeli ktoś stworzył plan, jak uczynić łatwiejszym życie w swojej gminie, powinien pomysł ten zaprezentować radzie gminy. Jeżeli jest przeprowadzane referendum w szczególnie ważnej dla mieszkańców sprawie, powinien w nim uczestniczyć, chociaż nie ma przecież takiego prawnego obowiązku.
Majątek gminy, a szczególnie obiekty komunalne, jest dobrem wspólnym każdego mieszkańca gminy. Jeśli widzisz, że jakiś człowiek wrzuca do basenu śmieci, niszczy przystanki i łamie w parku drzewo, musisz uświadomić sobie, że to jest także twój park i Twoje kosze są zniszczone a na ich naprawę należy wydać pieniądze, które pochodzą z podatków wpłacanych przez Ciebie, czy Twoich rodziców. Ochrona majątku gminy powinna stanowić obowiązek każdego jej mieszkańca. Jeśli nie chcemy żyć jak na śmietniku, pośród murów umalowanych napisami, stać na przystanku, gdzie nabrudzili pijacy a rozkład jazdy został zniszczony przez chuliganów, trzeba dopilnować aby nikt nie zniszczył tego, co należy do wspólnoty. Również działanie na rzecz autonomii gminy jest obowiązkiem mieszkańców danego terytorium.
Przeważnie trzeba wiele pracy, a także odpowiednich środków, by zrealizować wszystko, co zamierzyliśmy. Nic ni przyjdzie z tego, jeśli wszyscy mieszkańcy określonej gminy są zgodni odnośnie tego, że potrzebny im nowy ośrodek zdrowia. Nawet jeśliby mieszkańcy gminy ustalili, że będą pracować przy budowie całkowicie za darmo, to mimo to trzeba pozyskać materiały budowlane, a za nie trzeba niestety zapłacić. Gmina ma do dyspozycji pieniądze z opłat i podatków płaconych przez jej mieszkańców na rzecz gminy. Gmina posiada również własne mienie. Gospodarowanie nim także powinno przynosić dochody. Oprócz tego gmina może otrzymywać wsparcie od państwa.
Każdy mieszkaniec gminy powinien zostać poinformowany, jakie są wytyczne budżetu. Takim sposobem możliwa będzie dyskusja nad celowością zamierzeń, a także podjęcie przez radnych rozstrzygającej decyzji biorąc pod uwagę wolę większości z mieszkańców gminy. Czy rzeczywiście tak będzie, zależy tylko od h mieszkańców gminy. Jeżeli
Pozostaną oni bierni i ograniczą się tylko do wybrania rady gminy, powinni liczyć się z tym, iż rada gminy podejmie decyzje, z którymi większość członków rady się zgodzi, nawet jeżeli byłyby one sprzeczne z istniejącą wolą większości społeczności.
Nie można jednak nikogo przymuszać do skorzystania praw, które mu się należą, ale również ten, który nie skorzystał z tych praw, nie powinien mówić potem, że podjęte decyzje są sprzeczne z wolą większości obywateli, a więc nie musi on podporządkowywać się tym decyzjom.
Gmina to społeczność samorządna. Każdy jej członek ma w niej do powiedzenia tyle, co inny. Mieszkańcy mają więc rzeczywistą możliwość rozwiązywania problemów swojego otoczenia. Mają wpływ przede wszystkim na jakość życia we wspólnocie, a także na życie każdego mieszkańca z osobna.
Literatura:
Jarosław Mikołajewicz "Wiedza o życiu w społeczeństwie"
Andrzej Burda " U podstaw świadomości państwowej"
