Najważniejsze w życiu społecznym są relacje między ludźmi, rzeczy, które ich łączą we wspólnej zbiorowości. Społeczne życie ma swoje przyrodnicze podstawy, te procesy, które zachodzą w organizmie lub w środowisku geograficznym również wpływają na relacje między ludźmi. Stosunki produkcji i praca stanowi bazę życia, zaś kultura nadaje mu kształt i sens. Wiadomo także, że ludzkie osobowości są twórcami życiowych procesów społeczeństwa. Dla tematu pracy istotne jest jednak wyjaśnienie, jak powstają zależności i związki, w jaki sposób powstaje układ połączeń zrzeszający ludzi w trwałe grupy. Ogół tych połączeń, stosunków i zależności, które łączą ludzi w trwałe grupy, nazywane są przez socjologów społeczną więzią. Wśród społecznych więzi pojawiają się pojęcia takie jak: więź naturalna, zrzeszeniowa czy stanowiona. Jeśli chodzi o styczność, to jest ona składowym elementem więzi. Wyróżniamy styczności psychiczne, przestrzenne, a także społeczne.
Jeśli jednostki spostrzegą innych ludzi, umiejscawiają ich w przestrzeni i uświadamiają sobie ich przebywanie na danym terytorium, to zachowanie takie nosi nazwę właśnie styczności przestrzennej. Jest to podstawowy i pierwszy etap w powstawaniu społecznej więzi między ludźmi, a także podstawowy etap w formułowaniu społecznej grupy. W rezultacie tego rodzaju styczności wszyscy ludzie spostrzegają, iż na obszarze, na którym działają i żyją występuje również niewielka ilość innych ludzi, a ich obecność na tym obszarze posiada dla nich jakiekolwiek znaczenie i wpływać może na ich działania lub też możliwości zaspokajania własnych potrzeb. Ten opis styczności odnieść można np. do spotkania w sali wykładowej nowych studentów. Zaś nieco inna treść nadawana jest styczności w mieście, która nie tylko polega na bezpośrednim spostrzeżeniu oraz uświadomieniu sobie pobytu na tym obszarze spostrzeganych ludzi. Jest to pośrednia styczność ze wszystkimi ludźmi ( ich obecność uświadamiamy sobie, lecz nie spostrzegamy ich fizycznie i nie wiemy o nich nic bezpośrednio). Najważniejszym więc składnikiem przestrzennej styczności jest uświadomienie sobie istnienia innych ludzi na danym obszarze oraz spostrzeżenia ich wszystkich cech. Spostrzeżenia te mogą być ulotne, bądź bardziej precyzyjne, co jest dość ważne dla dalszych etapów rozwijania społecznej więzi. Mimo, że nie każda styczność prowadzić musi do powstawania kolejnych elementów styczności.
Drugi etap, który zawsze może być powiązany bezpośrednio ze stycznością na danym obszarze, to styczność psychiczna. Elementem pierwszego spotkania jest spostrzeżenie. Zwykle ludzie podczas takiego spotkania ( np. studenci wspomniani wcześniej przeze mnie) nawzajem się obserwują, zapamiętują wygląd zewnętrzny drugiej osoby, pytają o nazwiska i imiona, przedstawiają się, w wyniku czego zaczynają szukać łączących ich zainteresowań. Stanowi to całkowicie naturalny fakt, przez który właśnie powstaje drugi element społecznej więzi i drugi etap jej powstawania, powstawanie styczności psychicznej, która przekształcić się może w styczność psychiczną. Spostrzeganie innej osoby jest związane z postrzeganiem jej cech, a także jej zewnętrznego wyglądu, jej cech umysłowych i charakteru. Na podstawie właśnie takich obserwacji dokonywana jest ocena określonej osoby z perspektywy potrzeb spostrzegającego. Nieświadomie szukamy bowiem kogoś o wspólnych z naszymi zainteresowaniach, o podobnym sposobie bycia i zachowania. Każdy obserwujący interesuje się spostrzeganymi "obiektami" z perspektywy swoich różnych uświadomionych i nieuświadomionych potrzeb. Najważniejsza jest sytuacja, gdzie osobnik A uważa, iż osobnik B ma cechy, które są użyteczne aby zaspokoić jego potrzeby. Zaciekawienie to może być nawet jednostronne, lecz w rozwoju więzi w szczególności ważne jest wzajemne zainteresowanie. Wzajemne zainteresowanie powoduje powstanie styczności psychicznej. Styczność ta może być pośrednia lub bezpośrednia. Wracając do pojęcia psychicznej styczności, to powstaje ona, kiedy wzajemne zainteresowania powodują powstanie wzajemnych postaw przywiązania uczuciowego, koleżeństwa, sympatii. Łączność ta jest bardzo ważna dla socjologicznych rozważań, jednak silna społeczna więź może istnieć tylko w grupach, w których nie ma psychicznej łączności.
Proces przebiegający od styczności na obszarze do psychicznej styczności i powstania więzów psychicznej łączności może się dokonać bardzo szybko. Ponownie powołując się na wspomnianych wcześniej studentów, obydwa procesy dokonują się zazwyczaj w toku pierwszego spotkania, albo w ciągu kilku kolejnych dni. Najważniejszym czynnikiem jest tu czas, który jest potrzebny na poznanie wszystkich cech nowych znajomych (cechy te ujawniają się w czasie pierwszych zajęć spędzonych razem). Społeczne styczności następują na podstawie psychicznych styczności i polegają na dokonaniu jakiejś czynności dotyczącej określonego przedmiotu, który ma osobnik B i który jest również niezbędny osobnikowi A. Występują tutaj dwa nowe detale, tzn. są to więzi, w których występuje już jakaś określona czynność przedmiot, wartość, która stanowi podstawą tej styczności. Społeczne styczności są więc pewnymi układami, złożonymi minimum z dwóch osób i pewnej wartości, będącej przedmiotem wspomnianej styczności, a także pewne czynności, które dotyczą wspomnianej wartości. W styczności tej pojawia się wtedy element czynności, nie występujący w poprzednich. Styczności następują nie tylko w pierwszych stadiach powstawania związku w grupie i nie tylko na pierwszych spotkaniach, ale są one stałym elementem społecznego życia. Rodzaje społecznych styczności charakteryzują daną grupę w istotny sposób.
Styczności podzielić można na styczności przelotne i trwałe, mogą być też publiczne i prywatne. W przypadku styczności publicznych, przedmiotem więzi jest jakaś czynność, przedmiot, wartość, uregulowana przepisami oraz stanowiąca przedmiot zainteresowania publicznego. Prywatne styczności to np. różnorodne prośby. W socjologii najważniejsze są takie rodzaje styczności jak: osobiste oraz rzeczowe. W tych pierwszych przedmiotem styczności stanowią określone cechy czy sprawy odnoszące się do określonego człowieka, z którym następuje styczność. Przedmiot zainteresowania i przedmiot działania w przebiegu styczności stanowią cechy i osobiste sprawy obu partnerów. Zaś styczności rzeczowe to wszelkie czynności, z którymi nie jest związane zainteresowanie osobowością drugiego człowieka, lecz związane z przedmiotem lub usługą, którą dana osoba dysponuje. Brak osobistych styczności może być przyczyną osamotnienia. Możemy je także podzielić na bezpośrednie i pośrednie; pojawiają się również społeczne styczności trwałe i rzeczowe, przelotne i osobiste.
Styczności społeczne to istotny element społecznej więzi. styczność psychiczna i styczność w przestrzeni są dopiero warunkami pojawienia się styczności społecznych, a ich charakter nie stanowi większego znaczenia dla rodzaju występujących więzi. Społeczne styczności determinują charakter danej więzi, mają wpływ na wspólne zainteresowania ludzi.
Każda społeczność, jeżeli ma tylko trwać, istnieć i rozwijać się, powinna posiadać więź, która powoduje jej wewnętrzną łączność, zapewniającą zaspokajanie indywidualnych i zbiorowych potrzeb, każda zbiorowość powinna być wewnętrznie uporządkowana i zorganizowana. Aby więc opisać jakąś społeczność, nie wystarcza scharakteryzować jej składowe części, charakter struktury i cechy jej członków. Trzeba w głównej mierze opisać rodzaj danej więzi.
Aby przejść do następnej części tematu, to znaczy do społecznych stosunków, należy ponownie oprzeć się na definicji społecznej więzi, jako zbioru stosunków zapewniających zespołowi osób spoistość, labo poprzez więź jest określany niekiedy poszczególny społeczny stosunek, w głównej mierze ten, który uważa się w danym układzie za najważniejszy; może być ona również pewnym układem zawierającym takie elementy jak: dwie osoby, jakiś łącznik, tzn. przedmiot, stanowiący platformę tej więzi, pewien układ obowiązków i powinności, które partnerzy muszą wykonywać wobec siebie.
Stosunki, które składają się na związek mogą być bezpośrednimi stosunkami między podmiotami uczestniczącymi w danym stosunku. Stosunki bezpośrednie następują ze względu na określone odniesienie podmiotu do innego podmiotu. Natomiast społeczne stosunki pośrednie powstają w wyniku jednakowych albo rożnych odniesień tych podmiotów do kogoś, czy do czegoś, do określonego przedmiotu jako uznawanej wspólnie wartości, przedmiotu oddziaływania, przedmiotu ataku, przedmiotu kultu. Pośrednie społeczne stosunki mogą mieć bardzo różnoraki charakter oraz dawać podstawę do powstawania innych bezpośrednich stosunków, np. podczas, gdy dwoje ludzi zabiega o osiągnięcie określonej rzeczy.
Społeczne stosunki powstają faktyczne ze względu na określone oddziaływanie społecznego przedmiotu na inny podmiot lub jakieś jego kwestie. Przedmiotem socjologii oczywiście są takie stosunki, gdzie chodzi o określone oddziaływanie odpowiednio trwałe lub odpowiednio doniosłe, np. stosunek pomiędzy przyjaciółmi. Niekiedy brany jest pod uwagę również fakt oczekiwania jakiegoś doniosłego oddziaływania nawet niezrealizowanego, by można było mówić o faktycznym społecznym stosunku. Taką naturę ma stosunek znajdowania się określonej osoby w mocy innej osoby, której jeszcze nie wyrządził - lecz jak się może wydawać - może tej osobie według swej woli uczynić istotne zło lub wyświadczyć przysługę.
Tetyczne stosunki społeczne powstają w wyniku jakiejś normy, traktowanej jako wiążąca norma jej adresata, wyznaczająca temu podmiotowi określone zachowanie w stosunku do innego podmiotu, lub też zachowania różnego rodzaju ze względu na konwencjonalną czynność dokonaną poprzez inny podmiot, np. norma wyznaczająca obowiązek określonego świadczenia wobec drugiej osoby). Nie każda jednak norma stwarza tetyczny stosunek, ale tylko ta, która każe komuś coś zrobić w stosunku do drugiego podmiotu lub też podporządkować mu się w określonej sprawie. Taki stosunek powstaje np. na skutek normy, która nakazuje wywiązać się z podjętych wobec kogoś zobowiązań, lecz nie powstaje, choćby bezpośrednio, na skutek normy, nakazującej racjonalną eksploatację posiadanych naturalnych zasobów. Przykładem tetycznego stosunku jest stosunek dłużnika.
Stosunki społeczne teteyczne i faktyczne pozostają wobec siebie w złożonej korelacji: muszą zachodzić ustalone faktyczne stosunki, aby istniały warunki ku temu, by ustanawiać dla innych w sposób wiążący normy, a takie normy ustanawiane są, aby w następstwie realizowania ich przez adresatów doszło do powstania określonych faktycznych stosunków. Podmioty pozostawać mogą w pewnym stosunku o tym nawet nie wiedząc(np. jedna osoba mogła drugiej wyrządzić krzywdę, a obydwie nie wiedzą o tym, nie wiedzą w takim razie, że zgodnie z prawem pierwsza osoba zobowiązana jest do wynagrodzenia szkody, a druga uprawniona jest do otrzymania zadośćuczynienia). Różnorodne kierunki myśli socjologicznej nakładają większy nacisk na tetyczne - Znaniecki lub faktyczne -marksizm stosunki.
Społeczne stosunki mogą mieć rzeczowy charakter - zdepersonalizowany w przypadku, kiedy nie zwraca się większej uwagi na partnera danego stosunku, np. stosunek pomiędzy kasjerem a kupującym w supermarkecie lub też stosunek może mieć personalny charakter (np. kupujący w niewielkim sklepie).
Biorąc za przykład grupę studencką z wcześniejszej części pracy, możemy dostrzec, iż w grupie tej pojawią się stosunki przyjacielskie, koleżeńskie oraz antagonizmy. Jednak gdy grupa się sformalizuje - wybierze swój zarząd powstaną wówczas nowe grupy więzów - hierarchia zależności. Dużo bardziej złożony układ stosunków można zaobserwować w wielkich skupiskach ludzi, gdzie stosunki wynikają z pośrednich styczności i pośrednich wzajemnych oddziaływań - stosunki produkcji. W takim przypadku także mamy dwie osoby i układ zależności, a także istnieją normy obyczajowe i prawne, regulujące ich obustronne oddziaływania, lecz bardzo rzadko się zdarza, aby partnerzy zetknęli się bezpośrednio. Stosunek społeczny w takim wypadku oznacza pewien stan obustronnej zależności między osobami, powstały bez świadomych dążeń oraz subiektywnych zamierzeń partnerów. Stosunek konsumenta do producenta jest więc innego typu niż pomiędzy dwoma dobrymi przyjaciółmi. Przyjaźń bowiem to stosunek polegający na świadomych oraz subiektywnie zdefiniowanych działaniach obydwu partnerów, wynikający z intencjonalnych zamierzeń obydwu z nich, a także istniejący do czasu, kiedy obaj wykonują swe powinności i obowiązki. W niewielkich grupach najczęściej występują stosunki typu pierwszego. Stosunki drugiego typu wśród grupy studenckiej to takie, które powstają w wyniku zależności od danej uczelni jako ogółu, które określone są przepisami i sformalizowane. W grupie przyjaciół i grupach zabawowych, czy kręgach stycznościowych istnieją wyłącznie stosunki, które wynikają bezpośrednio z postaw subiektywnych, niesformalizowane, a także przyporządkowane do jakiegokolwiek statutu. W kręgach celowych i sformalizowanych, występują już obydwa typy. W dowolnej grupie z rozwiniętą więzią muszą istnieć obydwa typy stosunków.
Społeczne stosunki mają duże znaczenie w życiu zbiorowym oraz dla wewnętrznej spójności grup. Stosunki te trwałą częścią więzi, skupiającą zbiorowości. Jeśli wzajemne oddziaływania tworzą treść społecznego życia, to stosunki organizują tę istotę życia, porządkują, systematyzują i zapewniają ciągłość tej idei. Nie ma prawa istnieć żadna trwała, spójna wewnętrznie oraz zorganizowana grupa bez obydwu typów stosunków wymienionych powyżej. O trwałości tej grupy stanowi system obustronnych oddziaływań w ramach sankcjonowanych, przewidywalnych i unormowanych stosunków.
Literatura: Z.Ziembiński "Elementy socjologii"; J.Szczepański "Elementarne pojęcia socjologii".
