Elementy psychologii emocji i motywacji oraz psychologii osobowości.

Mowa- jest zespołem symboli werbalnych lub niewerbalnych przekazywanych w procesie komunikacji w celu wywołania określonych zmian w zachowaniu lub myśleniu odbiorcy. Elementy werbalne obejmują posługiwanie się językiem, słowami. Wyróżnia się również mowę niewerbalną, na którą składa się prozodia głosu (intonacja, wysokość, tempo mówienia), mimika (wyrazy twarzy), postura ciała, gestykulacja i proksemika (operowanie dystansem).

Badania przeprowadzone w tym zakresie wykazują, że w trakcie zwykłej komunikacji blisko 50% informacji, jakie odbieramy są w formie mowy niewerbalnej (niektórzy badacze twierdzą, że jest to nawet 80%). Ludzie stale bowiem interpretują i nadają znaczenie określonym właściwościom obserwowanego przez nich zachowania. Okazuje się, że mowa werbalna i niewerbalna to w pewnym sensie odrębne kody, które pozostają w stosunku do siebie w różnych relacjach:

-wiadomość wyrażona w kodzie językowym może zastępować mowę niewerbalną i odwrotnie,

-mimika i gesty mogą wzmacniać, podkreślać, ilustrować niektóre elementy wypowiedzi werbalnej,

-obydwa kody mogą pozostawać w sprzeczności i wyrażać zupełnie inny komunikat.

Założenia te opierają się na tezie o wzajemnym uzupełnianiu się różnych systemów komunikacyjnych, która mówi, że żaden z systemów, w tym język, nie funkcjonuje w izolacji, ale współdziała z innymi systemami. Zatem w normalnych warunkach komunikacji zaangażowane są różne kody semiotyczne, np. kinetyczny kod gestów i mimiki, prozodyczne kody głosowe (np. śmiech, tempo mówienia, wysokość głosu) oraz kod proksemiczny.

W obrębie kodu językowego wyróżniamy kod mowy pisanej i ustnej, które różnią się od siebie pod wieloma względami, m.in. funkcją i stylem:

- mowę ustną charakteryzuje styl raczej potoczny, nieoficjalny. Zdania są zwykle krótsze, prostsze, często niedokończone. Widoczne są również znaczne różnice w doborze wyrazów, które mogą być zrozumiałe tylko dla określonej grupy społecznej.

- mowa pisemna wymaga stylu oficjalnego, urzędniczego. Język jest staranny, zdania nieraz wielokrotnie złożone, poprawne gramatycznie, używane słowa są ogólnie rozumiane

Funkcje języka:

- komunikacyjna- pozwala na formowanie i przekazywanie myśli o otaczającej nas rzeczywistości,

-informacyjna- polega na dostarczaniu innym określonych komunikatów,

-eksploracyjna- umożliwia poszukiwanie ważnych dla nas informacji,

-regulacyjna- język jest jednym z komponentów zachowania, który je kontroluje w określony sposób,

-impresywna- ma na celu wywołanie zmian w zachowaniu i myśleniu odbiorcy,

- ekspresywna- służy uzewnętrznianiu uczuć.

EMOCJE- powstają w wyniku doświadczeń ważnych dla naszego życia albo dobrego samopoczucia. Zwykle definiuje się je w psychologii jako złożone zmiany zachodzące w fizjologii naszego organizmu oraz w procesach poznawczych i w obserwowalnym zachowaniu, w wyniku doświadczeń, które spostrzegane są przez nas jako ważne.

Każda emocja posiada swój znak, natężenie oraz określoną treść.

Ze względu na znak, wyróżniamy emocje pozytywne (znak dodatni, np. radość, zachwyt) oraz negatywne (o znaku ujemnym, np. strach, rozpacz, itd.).

Emocje o tym samym znaku różnią się od siebie swoją intensywnością czyli natężeniem. Przykładowo lubienie kogoś jest emocją o mniejszym natężeniu niż np. uczucie miłości. Emocje o niskim natężeniu nazywane są nestracjami, zwykle mają charakter przejściowy, szybko ulegają zmianom. Z kolei emocje intensywne są bardziej trwałe.

By móc budować udane relacje z innymi ludźmi, musieliśmy nauczyć się komunikować innym nasze odczucia i rozszyfrowywać emocje innych. Ekspresja emocji oznacza sygnalizowanie innym naszych stanów emocjonalnych, proces ten może przybierać różne formy:

- językową (słowa opisujące emocje, metafory, przysłowia, analogie funkcjonujące w danym języku, emocjonalne wykrzykniki, itp.).

- niewerbalną, która obejmuje:

• mimikę (wyrazy twarzy)
• pantomimikę (postura)
• gestykulację
• proksemikę (operowanie przestrzenią)
• prozodię głosu (intonacja, tempo mówienia).

W poszczególnych kulturach zwykle spotkamy się z odmiennymi sposobami wyrażania emocji, szczególnie w zakresie kodu niewerbalnego. Przykładowo kraje śródziemnomorskie uważane są za kultury otwarte, bardziej impulsywne w wyrażaniu swoich emocji w porównaniu do innych krajów, w większym stopniu wykorzystują bowiem gestykulację, operują mniejszymi dystansami w kontaktach z innymi ludźmi.

Poza tym poszczególne kultury ustalają pewne niepisane normy określające w jakich sytuacjach społecznych okazywanie jakich emocji jest najbardziej stosowne.

Niektórzy badacze, spośród których najbardziej znany jest Paul Ekman, uważają jednak, że istnieje grupa uniwersalnych emocji, które wszyscy ludzie na Ziemi stosują i rozumieją tak samo. Te emocje podstawowe są wyrażane przez ludzi z całego świata w podobny sposób i są przez nich rozpoznawane na podstawie wyrazu twarzy.

W mówieniu o ludzkich stanach emocjonalnych często używamy zamiennie takich terminów, jak emocja, uczucie, nastrój. Tymczasem według specjalistów wszystkie te pojęcia różnią się od siebie znaczeniem. Przykładowo uczucie definiowane jest jako rodzaj emocji, która ma bardziej trwały charakter i nie ulega częstym zmianom, to np. przyjaźń. Natomiast nastrój to również stan emocjonalny, który utrzymuje się przez dłuższy okres czasu i który charakteryzuje się słabym natężeniem, np. nastrój melancholiczny.

MOTYWACJA - oznacza wszelkie procesy biorące udział w uruchamianiu, kierowaniu, podtrzymywaniu i kończeniu zachowania. Procesy motywacyjne obejmują również preferencję jednej aktywności nad inną, a także energię wkładaną w daną aktywność i jej trwałość.

Siła motywacji jest określana na podstawie pewnych wskaźników, takich jak:

- poziom aktywności,

- tempo i szybkość uczenia się,

- odporność danej reakcji na wygaszanie,

- preferencje jednej aktywności nad inną.

Motywacja może posiadać znak dodatni (wtedy dążymy do jakiegoś upragnionego stanu rzeczy) lub ujemny (unikamy podjęcia jakiejś aktywności).

Wielkość motywacji określana jest poprzez ilość energii, jaką wkładamy w wykonywanie różnych czynności.

W psychologii stworzono wiele teorii opisujących procesy motywacyjne, jednak żadna z nich nie wyjaśnia tych mechanizmów w sposób wyczerpujący. Przykładowo teoria instynktu zakłada, że ludzkim postępowaniem kierują instynkty czyli pewne wrodzone skłonności organizmu. Zgodnie z tym podejściem człowiek nie może do końca kierować swoimi zachowaniami, które mają charakter reakcji odruchowych. Podobny pogląd reprezentował S. Freud, który uważał, że instynkty kierujące ludzkim zachowaniem nie mają określonego celu, ani kierunku. Poza tym często pozostają nieuświadamiane, mimo to wpływają na naszą aktywność oraz na nasze świadome myśli.

Inna koncepcja- teoria "pobudzenia" mówi, że u źródeł procesów motywacyjnych leżą zmiany poziomu pobudzenia. Na podstawie licznych badań ustalono, że osiągnięcie wysokiego poziomu wykonania danego zadania możliwe jest jedynie wtedy, gdy towarzyszy mu optymalny poziom pobudzenia, tzn. nie za niski ani nie za wysoki. Tę zależność ilustrują prawa Yerkesa- Dodsona:

I prawo- poziom wykonania zadania zmienia się wraz poziomem pobudzenia. Wyższy poziom pobudzenia zwiększa poziom wykonania, ale tylko do pewnego stopnia. Po przekroczeniu tego momentu poziom wykonania spada wraz ze wzrostem motywacji. Najlepszy jest więc optymalny poziom pobudzenia.

II Prawo- poziom wykonania zadania trudnego spada, a poziom wykonania zadania łatwego wzrasta, w sytuacji gdy wzrasta pobudzenie. Obrazuje to funkcja o kształcie odwróconego "U".

OSOBOWOŚĆ - to pewne właściwości jednostki określające wzorce jej zachowania, postawy i uczuć, które są spójne w różnych sytuacjach i w różnym czasie

Uważa się, że niektóre właściwości osobowości mają charakter wrodzony, np. inteligencja, temperament, które w pewnym stopniu są uzależnione od czynników genetycznych. Niektóre cechy są nabywane w procesie uczenia się.

Inteligencja- ogólny zespół zdolności, które umożliwiają nam umiejętne korzystanie z doświadczeń i posiadanej wiedzy, a także wychodzenie poza to, co jest bezpośrednio spostrzegane. Inteligencja jest konstruktem teoretycznym, który nie podlega bezpośredniej obserwacji. O jej istnieniu wnioskujemy natomiast na podstawie wykonywania określonych zadań i funkcjonowania w pewnych sytuacjach.

Na podstawie opracowanych testów badacze stworzyli liczbową i standaryzowaną miarę inteligencji czyli tzw. Iloraz Inteligencji. I.I. jest proporcją wieku umysłowego do wieku życia pomnożoną przez 100.

I.I. = WU + WŻ * 100

I.I. wynoszący 100 uważa się za iloraz przeciętny, normalny.

90-120- wynik mieszczący się w normie

90-80- ociężałość umysłowa

80-mniej- niedorozwój umysłowy.

TEMPERAMENT- to zespół pewnych wyodrębnionych kategorii cech, które tworzą określone wzorce właściwości psychicznych.

Jedną z najwcześniejszych klasyfikacji temperamentu zaproponował Hipokrates w V w. p.n.e. Zakładał on, że w każdym organizmie znajdują się cztery główne płyny, tzw. humory. Temperament danej osoby określony jest przez dominację jednego z tych płynów:

• krew - temperament sangwinistyczny (aktywizm życiowy)
• flegma - temperament flegmatyczny (opieszałość)
• czarna żółć - temperament melancholiczny (smutek, przygnębienie)
• żółć - temperament choleryczny (porywczość, łatwe uleganie chwilowym emocjom).

I. Pawłow uważał, że poszczególne temperamenty związane są ze specyficznym funkcjonowaniem układu nerwowego, proporcją procesów pobudzenia i hamowania zachodzących w korze mózgowej. Przykładowo układ nerwowy u melancholika jest mało aktywny, podczas gdy u choleryka działanie układu nerwowego cechuje się największym pobudzeniem.

Hans Eysenck opracował model cech osobowości. Wyodrębnił 3 główne wymiary osobowości:

1). Ekstrawersja - Introwersja

2). Neurotyzm

3). Psychotyzm

Według Eysencka różnice między ludźmi w zakresie tych cech jest spowodowane czynnikami biologicznymi i genetycznymi.

ZDOLNOŚĆ- to pewna tendencja do nabywania niektórych umiejętności w sposób szybszy i łatwiejszy niż innych. Zdolności mogą być uwarunkowane czynnikami genetycznymi albo środowiskowymi.

Z pojęciem zdolności związany jest termin zainteresowań, które obejmują czynnik emocjonalny oraz poznawczy. Zainteresowanie oznacza występowanie pozytywnego stanu emocjonalnego w momencie wykonywania jakiejś czynności, która dodatkowo prowadzi do samodoskonalenia się i poszerzania własnej wiedzy i umiejętności w danej dziedzinie.

POSTAWY- nabyte w procesie uczenia się pewne skłonności do pozytywnego lub negatywnego spostrzegania otaczającej nas rzeczywistości.Np. otwartość, egoizm.

Opracowano na podstawie:

Zimbardo, Ph. (1999). Psychologia i życie. Warszawa: PWN.