Definicja stresu

Stres jest zjawiskiem powszechnie znanym, doświadczanym niemalże przez każdego człowieka. Potocznie pod pojęciem stresu rozumie się nieprzyjemny stan wywołany sytuacją trudną np. chorobą czy też negatywnymi przeżyciami. Jest on kojarzony z takimi odczuciami jak napięcie, przemęczenie, poczucie beznadziejności, poczucie niemożności poradzenia sobie z daną sytuacją a nawet ból.

Często mówi się, że stres jest znakiem naszych czasów, że obecne warunki w jakich człowiek żyje sprzyjają powstawaniu stresu. Jednakże w istocie zjawisko stresu towarzyszyło człowiekowi od zawsze. Człowiek zawsze musiał sprostać różnym mniej lub bardziej trudnym wymaganiom jakie stawiało przed nim życie, musiał przystosowywać się do zmieniających się warunków środowiska. Tak więc stres jest w naszym życiu czymś naturalnym, samo zjawisko stresu nie jest wbrew potocznym opiniom niczym negatywnym. Stres może bowiem zarówno motywować nas do działania jak też może dezorganizować nasze zachowanie. Problemem ze stresem polega na tym czy i na ile potrafimy sobie z nim radzić - mówiąc potocznie na ile potrafimy go "okiełzać".

W istocie stres jest psychofizjologiczną reakcją organizmu, która powstaje w odpowiedzi na bodźce bądź sytuacje trudne, nieprzyjemne albo zagrażające. Czynniki wywołujące stres (bodźce i sytuacje) określa się mianem stresorów. Do nauki pojęcie stresu wprowadził H. Seyle, który rozumiał pod nim niespecyficzną reakcję organizmu na stawiane mu wymagania.

Organizm człowieka reaguje na bodźce czy sytuacje stresujące zarówno na poziomie fizjologicznym jak i umysłowym. Do reakcji fizjologicznych zalicza się przyśpieszony oddech i przyśpieszone bicie serca, nadmierną potliwość, zaburzenia w funkcjonowaniu układu pokarmowego (mdłości, biegunka),napięcie mięśni, suchość ust.

Reakcje związane z funkcjonowaniem umysłu to: zawężenie pola uwagi, obniżona zdolność koncentracji i podejmowania decyzji, definiowanie sytuacji jako zagrożenie (a nie wyzwanie), myślenie o sytuacji i sobie w kategoriach negatywnych.

Reakcjom tym towarzyszy uczucie lęku.

.Rodzaje stresu

Zjawisko stresu nie jest zjawiskiem jednorodnym. W zależności od tego z jakiej perspektywy na nie spojrzymy możemy wyróżnić:

-stres biologiczny(somatyczny)- doświadczany jest w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia. Tego rodzaju stres związany jest ze zmianami w układzie wegetatywnym oraz hormonalnym (wspomniane wcześniej reakcje fizjologiczne).

-stres psychiczny - związany jest z lękiem przed utratą kontroli lub z sytuacjami, które są postrzegane jako "przerastające" człowieka

-stres emocjonalny - jest wynikiem zaburzonej równowagi pomiędzy procesami pobudzenia i hamowania na skutek oddziaływania bardzo silnych bodźców. Wynikiem oddziaływania tego rodzaju stresu jest uczucie frustracji.

-stres moralny (psychospołeczny)- związany jest z wymogami jakie stawia człowiekowi środowisko społeczne, jest wynikiem braku zgodności między własnym postępowaniem a przyjętymi normami społecznymi (moralnymi)

-stres przewlekły (dystres) - jest to długotrwały, ciężki stres wywołujący dezorganizację działania. Jego konsekwencją mogą być choroby psychosomatyczne.

-stres krótkotrwały (eustres)- jest to stres o niskim natężeniu, odczuwany jako przyjemny stan. Stres ten motywuje do wysiłku pomimo trudności i prowadzi do rozwoju osobowości.

Przyczyny stresu

Czynniki wywołujące stres określa się mianem stresorów. To czy doprowadzą one do powstania stresu zależy od siły ich oddziaływania. Reakcja stresowa powstanie w odpowiedzi na silne bodźce, których jednostka nie może zignorować.

Za szczególnie trudne sytuacje stresowe uważa się:

-zakłócenia- są one związane z napotkaniem przeszkód przy realizacji zamierzonych działań. Sytuacja ta jest szczególnie stresująca jeśli jednostka jest bardzo zaangażowana w cel oraz jeśli przeszkody jakie napotkała po drodze są bardzo trudne.

-zagrożenia - mogą to być zarówno bezpośrednie zagrożenia fizyczne (przemoc, gwałt) jak również zagrożenia społeczne (obawa przed utratą pozycji społecznej, obawa przed społecznym wykluczeniem).

-deprywacja - związana jest z brakiem możliwości zaspokojenia swoich potrzeb

Metody zwalczania stresu

Stres jako zjawisko złożone , związane z czynnikami społecznymi, fizjologicznymi, psychicznymi jest przedmiotem zainteresowania przedstawicieli różnorakich dyscyplin naukowych. Jest on przedmiotem zainteresowania min. lekarzy, psychologów i fizjologów.

Jakkolwiek przedstawiciele tych nauk podchodzą do stresu z trochę innych perspektyw są zgodni co do tego, że jednym z najbardziej skutecznych sposobów przeciwdziałania psychosomatycznym skutkom stresu są treningi relaksacyjne. Relaks jest bowiem stanem przeciwstawnym do stresu - przeciwstawnym zarówno na poziomie fizjologicznym jak i psychicznym. Skutkiem treningów relaksacyjnych jest redukcja fizjologicznych objawów stresu: umysł jest wprowadzony w stan alfa, co wpływa na sprawność jego działania, spada poziom kwasu mlekowego w wyniku rozluźnienia grup mięśni, bicie serca i oddech stają się spokojniejsze, spada zużycie tlenu przez organizm. Ogólnie można powiedzieć że dzięki treningom relaksacyjnym organizm jest "wyprowadzony" ze stanu mobilizacji.

Pomocne w nauczaniu relaksu są urządzenia mające na celu wzmocnienie informacji zwrotnej płynącej z organizmu (tzw. biofeedback). W trakcie ćwiczeń można mierzyć tętno, napięcie mięśniowe czy też reakcje skórno galwaniczną. Wyniki tych pomiarów będą obrazować czy organizm jest w stanie relaksu czy też w stanie mobilizacji (stresu). Jednostka otrzymuje informację na temat wewnętrznego stanu danej części organizmu dzięki czemu może odpowiednio korygować stan napięcia.

Człowiek może wpływać na poziom stresu nie tylko poprzez ćwiczenia relaksacyjne ale również poprzez kontrolę swojego środowiska. Stres jest często wynikiem nieodpowiednio zorganizowanego miejsca pracy czy życia - np. mieszkanie przy bardzo ruchliwej ulicy (hałas jest jednym z silniejszych stresorów). Zmiana miejsca zamieszkania czy np. wyciszenie mieszkania może być wówczas pomocne przy redukcji stresu.

Czasem rzeczy które wydają nam się błahe mogą mieć znaczenie dla pojawienia się stresu. Takie czynniki jak bałagan, brak przestrzeni osobistej, nieestetyczny wystrój, niewygodne miejsce pracy mogą wpływać na pojawienie się stresu. Czynniki te o ile występują pojedynczo mogą nie być odbierane jako "stresujące" jednak ich nagromadzenie może wywoływać stres.

Chcąc opanować stres człowiek może również nauczyć się odpowiednio reagować na stresujące sytuacje.

Powtarzanie pewnych sytuacji wiele razy (np. częste zabieranie publicznie głosu przez osobę nieśmiałą) może pomóc w nabyciu większej pewności siebie i w konsekwencji w zredukowaniu lęku .

Sytuacje te niekoniecznie muszą być ćwiczone w rzeczywistości. Można również ćwiczyć potencjalne sytuacje trudne w wyobraźni. Jeśli np. dorosła córka nie chce żeby matka komentowała jej wygląd a rozmowa z matką jest dla niej sytuacją bardzo stresującą - może ją przećwiczyć w wyobraźni. W ten sposób sytuacja wyda jej się bardziej znana i nie będzie wywoływać tak dużego lęku.

Można również próbować obniżyć znaczenie sytuacji która nas czeka, powtarzać sobie, że tak naprawdę to nic wielkiego, że jest to zwykła sytuacja.

W niektórych sytuacjach - wtedy gdy wiemy, że potencjalne koszty danego zdarzenia są wysokie a zyski żadne - najbardziej rozsądną wyjściem wydaje się uniknięcie sytuacji (np. opuszczenie autobusu w którym pijani kibice rozpoczęli awanturę).

Na zakończenie...

Niezależnie od tego jak patrzymy na stres, niezależnie od tego czy przekonaliśmy się że sam w sobie nie jest on niczym złym musimy pamiętać że jest on po prostu częścią naszego życia. Życie bezstresowe jest po prostu niemożliwe. Jedynym rozsądnym podejściem do stresu jest nauczenie się radzenia sobie z nim. Pierwszym krokiem do tego jest wyrobienie w sobie nawyku refleksji - "obserwacji" własnych doznań. Kiedy wiemy co w nas wywołuje lęk możemy podjąć odpowiednie działania. Kiedy znamy nasze uczucia i reakcje możemy się nauczyć nad nimi panować.