Oszustwa kapitałowe na podstawie art. 297 kodeksu karnego

Definicje oszustw kapitałowych zawieraArt. 297. § 1.

Art. 297 kodeksu karnego: Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi - kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, elektronicznego instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, określonego w § 1, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z elektronicznego instrumentu płatniczego.

§ 3. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.

  • Cechy przestępstw z art. 297:
  • Przestępstwa z art. 297 k.k. mogą być popełnione wyłącznie z winy umyślnej, a przestępstwo z art. 297 § 1 k.k. tylko w postaci zamiaru bezpośredniego. Jest to przestępstwo kierunkowe. Sprawca działa w celu uzyskania np. kredytu.
  • Przestępstwo z art. 297 k.k. jest przestępstwem formalnym. Jego istota nie jest uzależniona od nastąpienia jakiegokolwiek skutku. Na przykład, samo przedłożenie podrobionego, przerobionego, poświadczającego nieprawdę albo nierzetelnego dokumentu jest wystarczające do stwierdzenia przestępstwa. Nie jest tu wymagany w szczególności skutek w postaci przyznania sprawcy kredytu.
  • Podmiotem przestępstwa z §1 może być każdy, zatem jest to przestępstwo powszechne.
  • Przestępstwo z § 2 jest przestępstwem indywidualnym, ponieważ może popełnić je tylko osoba zobowiązana do powiadomienia właściwego organu czy instytucji o faktach, o których mowa w tym przepisie

Z uwagi na podobieństwo do przestępstwa oszustwa z art. 286 § 1 kodeksu karnego, zachowania opisane w art. 297 § 1 kodeksu karnego określa się mianem oszustwa kredytowego, dotacyjnego, subwencyjnego oraz związanego z uzyskaniem zamówienia publicznego.

Powyższe środki można uzyskać w oparciu o:

- w odniesieniu do kredytu:

  • Przede wszystkim rozdział 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - prawo bankowe (t.jedn.: Dz. U. 2002 r. Nr 72 poz. 665; dalej jako prawo bankowe):

art.69 ust 1. Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

  • Ustawa z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 100 poz. 1081)

Art. 2 ust 1. Przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę, na mocy której przedsiębiorca w zakresie swojej działalności, zwany dalej "kredytodawcą", udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu w jakiejkolwiek postaci.

2. Za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności:

1) umowę pożyczki,

2) umowę kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego,

3) umowę o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego,

4) umowę, na mocy której świadczenie pieniężne konsumenta ma zostać spełnione później niż świadczenie kredytodawcy,

5) umowę, na mocy której kredytodawca zobowiązany jest do zaciągnięcia zobowiązania wobec osoby trzeciej, a konsument - do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia.

3. Ustawę stosuje się także do umów, na mocy których spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia swojemu członkowi kredytu w celu bezpośrednio niezwiązanym z działalnością gospodarczą.

  • rozdział 2 ustawy z dnia 26 października 1995 r. o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego (t.jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98 poz. 1070),

art. 8 ust. 1 Przez zawarcie umowy o kredyt kontraktowy osoba fizyczna zobowiązuje się do systematycznego gromadzenia oszczędności w kasie mieszkaniowej przez czas oznaczony, a bank prowadzący kasę mieszkaniową - do przechowywania oszczędności i udzielenia po upływie tego okresu, z zastrzeżeniem art. 12 i 13, długoterminowego kredytu na cele mieszkaniowe.

- w odniesieniu do pożyczki bankowej rozdział 5 prawa bankowego oraz art. 720-724 kodeksu cywilnego,

Według określenia kodeksu cywilnego, przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości - art. 720 k.c.

- w zakresie dotacji o ustawę z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U. Nr 141 poz. 1177) oraz ustawę z dnia 20 marca 2002 r. o finansowym wspieraniu inwestycji (Dz. U. Nr 41 poz. 363),

Wedle tych ustaw dotację należy interpretować, jako świadczenie przekazane ze środków publicznych na realizację zadań publicznych lub innej działalności, której finansowanie z tych środków uznaje się za celowe.

Subwencja to również przekazanie określonych środków pieniężnych z budżetu państwa. W teorii podkreśla się, że dotacja i subwencja (nazw tych używa się często zamiennie) to wydatek bezzwrotny dokonywany z budżetu państwa lub budżetu lokalnego na rzecz różnych podmiotów. Dotacje występują najczęściej jako dotacje celowe, przyznawane z góry na określone zadania lub cele, oraz jako podmiotowe lub przedmiotowe. Niewykorzystane dotacje powinny ulec zwrotowi do budżetu. Subwencja rozdzielana jest w zasadzie też na określone zadania i cele, ale na podstawie zobiektywizowanych kryteriów, np. liczby uczniów, mieszkańców.

- w zakresie zamówień publicznych ustawę z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. 2004 r. Nr 19 poz. 177).

W myśl tej ustawy z zamówieniem publicznym mamy do czynienia w wypadku umowy odpłatnej zawieranej między zamawiającym a wykonawcą, której przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane.

]

W przypadku kredytów i pożyczek bankowych istotne znaczenie mogą mieć regulaminy bankowe i ogólne warunki umów powszechnie stosowane przez banki przy udzielaniu kredytów i pożyczek.

Istota oszustwa kredytowego (dotacyjnego) polega na przedłożeniu przez sprawcę określonych dokumentów (fałszywych lub stwierdzających nieprawdę) lub nierzetelnych pisemnych oświadczeń, które mają istotne znaczenie dla udzielenia kredytu, pożyczki bankowej, gwarancji kredytowej, dotacji lub zamówienia publicznego. Wyliczenie to ma charakter wyczerpujący zatem nie można go rozszerzać. Jakiekolwiek inne, nieuczciwe praktyki zmierzające do uzyskania wymienionych wyżej środków finansowych nie stanowią przestępstwa z art. 297 § 1 kodeksu karnego.

Celem tego przepisu jest więc zabezpieczenie prawidłowości i rzetelności w zakresie przyznawania i wykorzystywania kredytów, pożyczek pieniężnych, poręczeń, gwarancji, akredytyw, dotacji, subwencji, potwierdzeń przez bank zobowiązań wynikających z poręczenia lub z gwarancji lub z podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, elektronicznych instrumentów płatniczych czy zamówień publicznych..

Podstawowym elementem znamionującym omawiane przestępstwo jest dokonanie dwóch czynności, polegających na przedłożeniu:

  1. Podrobionego, przerobionego, poświadczającego nieprawdę albo nierzetelnego dokumentu
  2. Albo nierzetelnego, pisemnego oświadczenia dotyczącego okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania

Dlatego dla potrzeb omawianego przestępstwa należy poznać definicję dokumentu w rozumieniu kodeksu karnego. Zgodnie z art. 115§14 Dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne. W teorii prawa karnego podkreśla się, że do określenia dokumentu wystarcza druga część definicji ustawowej (art. 115 § 14 k.k.), która podkreśla zawartą w dokumencie treść oraz wartość dowodową tej treści dla istnienia jakiegoś prawa, stosunku prawnego lub dla zaistnienia jakiejś okoliczności, która może mieć znaczenie prawne

Wyjaśniając nierzetelne oświadczenie należy podkreślić koniecznym elementem jest wprowadzenie w błąd co do okoliczności mających istotne znaczenie dla uzyskania kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, elektronicznego instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego. Oświadczenie złożone na piśmie - wobec szerokiej treści art. 115 § 14 k.k. - stanowi dokument. Oświadczenie, które wprowadza w błąd, np. oświadczenie udzielającego kredyt, może przybrać zarówno postać podania nieprawdziwych informacji, przykładowo zaprzeczenia pewnym danym, jak i pominięcia milczeniem istotnych okoliczności, o których sprawca wie i które powinien podać.

Zbieg przestępstw art. 286 kk i 297 kk

Jeżeli sprawca od początku działał w celu wyłudzenia kredytu (z zamiarem jego nie spłacenia), ale nie tylko ponieważ dokonał czynności znamionujących przestępstwo z art. 297 kk, wówczas poniesie odpowiedzialność za jedno przestępstwo, ale zostanie skazany zarówno na podstawie art. 297 § 1 kodeksu karnego jak i art. 286 § 1 kodeksu karnego w związku z art. 11 § 2 kodeksu karnego. Jeśli zamiaru takiego z góry nie powziął lub nie można mu go udowodnić, pozostaje odpowiedzialność jedynie z art. 297 § 1 kodeksu karnego.

Czynny żal

Artykuł 297 § 3 kodeksu karnego przewiduje możliwość uniknięcia odpowiedzialności karnej przez sprawcę przestępstwa z art. 297 § 1 kodeksu karnego. Musi on dobrowolnie zapobiec wykorzystaniu zdobytych w opisany powyżej sposób kredytu, pożyczki bankowej, gwarancji kredytowej lub zrezygnowaniu z dotacji lub zamówienia publicznego lub też zaspokoić (w całości) roszczenia pokrzywdzonego przed wszczęciem postępowania karnego. Znamię zapobieżenie interpretować należy jako zachowanie się, którego skutkiem jest uniemożliwienie wykorzystania wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego. Z kolei przez rezygnację należy rozumieć tylko dobrowolne zachowania się, których skutkiem jest odstąpienie od możliwości otrzymania zamówienia czy dotacji. Przez zaspokojenie roszczeń pokrzywdzonego rozumie się spełnienie wszystkich należnych mu świadczeń.

Cechy przestępstwa z art. 297§2 kk

Zachowanie się sprawcy przestępstwa opisanego w § 2 art. 297 polega na zaniechaniu powiadomienia właściwego organu lub instytucji o powstaniu okoliczności mogących mieć wpływ na wstrzymanie lub ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia. Obowiązek powiadomienia instytucji lub właściwego organu dotyczy tych instytucji czy organów, które podjęły decyzję o przyznaniu wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego. Treścią natomiast takiego powiadomienia winny być okoliczności, których uwzględnienie doprowadzi do wstrzymania lub ograniczenia wysokości udzielonych uprawnień.

Powyższe przestępstwo może zostać popełnione z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym. Zamiar ewentualny będzie polegał na tym, że osoba, która nie zawiadomiła właściwego organu lub instytucji o powstaniu okoliczności, które ze względu na swój charakter mogły mieć znaczenie w zakresie decyzji o wstrzymaniu lub ograniczeniu wysokości kredytu, pożyczki bankowej, gwarancji kredytowej, dotacji subwencji lub zamówienia publicznego mimo jej prawnego obowiązku jednocześnie przewidywała możliwość popełnienia przestępstwa i godziła się na to.

Orzecznictwo odnośnie przestępstw z art. 297 kk

  • Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna, z dnia 2 grudnia 2003 r., IV KK 37/2003 (Prokuratura i Prawo - dodatek 2004/6 poz. 2, Jurysta 2004/9 str. 37), teza:

Za przestępstwo z art. 297 § 1 kk odpowiada nie tylko sam starający się o kredyt dla siebie, który przedkłada bankowi stwierdzający nieprawdę dokument w celu uzyskania tego kredytu, ale także inna osoba, w tym i taka, która z mocy odrębnej umowy z bankiem zawiera, jako sprzedawca towaru zbywanego w systemie sprzedaży ratalnej, umowę kredytową z nabywcą tego towaru, jeżeli przedkłada ona następnie bankowi dokument stwierdzający nieprawdę lub podobne oświadczenie pisemne dotyczące okoliczności mających istotne znaczenie dla uzyskania tego kredytu, a więc takie, bez którego ów kredyt, według stosunku łączącego sprzedawcę z bankiem, nie zostałby udzielony, choćby sama umowa kredytowa była sporządzona prawidłowo, a dokumenty przedkładane przez nabywcę towaru, niezbędne dla jej zawarcia, były rzetelne.

  • Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna, z dnia 5 listopada 2002 r., II KKN 476/2000, Prokuratura i Prawo - dodatek 2003/6 poz. 9, teza:

Trzeba zatem przypomnieć, że przestępstwo oszustwa kredytowego (w swojej podstawowej postaci - art. 297 § 1 kk) polega na przedłożeniu fałszywych lub stwierdzających nieprawdę dokumentów albo nierzetelnych pisemnych oświadczeń dotyczących okoliczności mających istotne znaczenie dla uzyskania kredytu lub innych jego postaci.

  • Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 18 czerwca 2002 r., II AKa 343/2001, OSA 2003/2 poz. 7 str. 3, Prokuratura i Prawo - dodatek 2003/12 poz. 22, Krakowskie Zeszyty Sądowe 2003/3 poz. 77, teza:

1. Przy ustalaniu zamiaru sprawcy oszustwa kredytowego, który nie przyznaje się do popełnienia tego czynu, należy mieć na uwadze całokształt okoliczności, na podstawie których można bez ryzyka błędu wyprowadzić wnioski, dotyczące realności wypełnienia zobowiązań złożonych przez sprawcę pracownikowi instytucji kredytowej, a w szczególności zabezpieczenia jego spłaty, wynikającej z możliwości finansowych i skali obciążeń sprawcy, maskowanej złożonymi przez niego nierzetelnymi oświadczeniami.

2. Artykuł 297 § 1 kk nie jest przepisem szczególnym wobec art. 286 § 1 kk i nie przewiduje skutku w postaci niekorzystnego rozporządzenia mieniem, czego wymaga art. 286 § 1 kk.

  • Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi, z dnia 26 lipca 2000 r., II AKa 93/2000, Prokuratura i Prawo - dodatek 2002/1 poz. 24, Krakowskie Zeszyty Sądowe 2002/2 poz. 55, teza:

Na zaistnienie przestępstwa oszustwa kredytowego wystarczy, że starający się o kredyt przedstawi choć jeden fałszywy lub stwierdzający nieprawdę dokument, choć jedno nierzetelne oświadczenie. Podmiotem przestępstwa, o którym mowa, może być również osoba udzielająca poręczenia.

Zatajone bądź zniekształcone informacje o sytuacji majątkowo-osobistej oskarżonych miały istotne znaczenie przy podejmowaniu decyzji kredytowej, stanowiąc jedną z istotnych przesłanek przyznania świadczenia, o którym mowa, a biorąc pod uwagę, że przestępstwo ma charakter formalny - nawet wystąpienie rzeczywistej szkody dla jego zaistnienia nie stanowi warunku odpowiedzialności karnej.

  • Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna, z dnia 5 stycznia 2006 r., III KK 198/2005, Biuletyn Prawa Karnego 2006/3 , Biuletyn Sądu Najwyższego 2006/4 , OSNKW 2006/4 poz. 40 teza:

Niekorzystnym rozporządzeniem mieniem przy zawarciu umowy kredytowej nie musi być powstanie rzeczywistej straty w sensie materialnym, lecz np. już sam fakt przyznania takiego kredytu bez odpowiedniego zabezpieczenia, z ryzykiem utraty wypłaconych środków i nieuzyskania odsetek.

  • Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Wojskowa, z dnia 5 stycznia 2006 r., WA 35/2005, Biuletyn Prawa Karnego 2006/3 teza:

Samo podpisanie faktury, podrobionej przez nieustalonego sprawcę, przez osobę upoważnioną do jej podpisania, przy jednoczesnym braku znamion oszustwa z jej strony, należy oceniać na gruncie przepisu art. 231 kk, czy też w kontekście braku zawinienia z jej strony.

  • Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie, z dnia 26 sierpnia 1999 r., II AKa 131/99, Krakowskie Zeszyty Sądowe 1999/8-9 poz. 46, teza:

W orzecznictwie jest bez wątpliwości rozstrzygnięte, że ubiegający się o kredyt nie popełnia przestępstwa z art. 271 § 3 kk, gdy uzasadnia wniosek swym oświadczeniem zawierającym fakty niezgodne z prawdą. Nie jest on bowiem funkcjonariuszem publicznym ani inną osobą uprawnioną do wystawienia dokumentu, działającą w zastępstwie owego funkcjonariusza.

  • Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach, z dnia 29 czerwca 1999 r., II AKa 319/99, Krakowskie Zeszyty Sądowe 1999/10 poz. 54 , teza:

Bezspornym jest, że oskarżony świadomie posłużył się zawyżonymi wycenami swoich nieruchomości, jednak nie przesądza to o tym, że chciał wyłudzić kredyty. Skoro ostatecznie kredytów nie otrzymał, przypisanie mu z góry powziętego planu wyłudzenia jest oparte na domniemaniach, bowiem nie można wykluczyć, że za uzyskane pieniądze uruchomiłby działalność gospodarczą, która przyniosłaby zyski dające możliwość spłaty kredytu. Ocena banków, że działalność gospodarcza, którą oskarżony chciał uruchomić nie będzie rentowna nie przesądza o tym, że tak samo oceniał perspektywy swojej działalności oskarżony.