Przedawnienia roszczeń

Przedawnienie roszczeń w prawie cywilnym

Jeśli mamy do kogoś pewne roszczenie, musimy zdawać sobie sprawę, że na ogół możemy go dochodzić jedynie w oznaczonym terminie. Wystarczy bowiem upływ określonego czasu, aby wysiłki zmierzające do spełnienia danych żądań okazały się bezskuteczne. Podobnie w sytuacji odwrotnej może być tak, że jakiś usługodawca po bardzo długim czasie zwróci się do nas o zapłacenie rachunku, podczas gdy my już nie będziemy pamiętać, czy go wcześniej zapłaciliśmy czy też jednak nie. W takim przypadku możemy skorzystać z zarzutu przedawnienia bez obowiązku udowodnienia, że zapłaciliśmy rachunek. Gdy podniesiemy taki zarzut i okaże się on skuteczny, nasz wierzyciel będzie pozbawiony możliwości dochodzenia od nas tego świadczenia. Musimy jednak pamiętać, że gdy zapomnimy o tym zarzucie i spełnimy to świadczenie, nie będziemy później mogli domagać się jego zwrotu. Jest to bowiem świadczenie należne i nasz wierzyciel nie będzie z tego tytułu bezpodstawnie wzbogacony. Jak bowiem mówi art. 411 p. 3 kodeksu cywilnego, nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu.

Co prawda dłużnik może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia. Wówczas podniesienie przez niego tego zarzutu będzie nieskuteczne. Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia musi jednak nastąpić po upływie terminu przedawnienia. Zrzeczenie się bowiem zarzutu przedawnienia przed upływem tego terminu będzie nieważne.

Instytucja przedawnienia dąży do osiągnięcia jasności prawnej. Należy bowiem oczekiwać, że dłużnik nie będzie zaskakiwany roszczeniem, które powstało bardzo dawno temu i przed którym z tego powodu byłoby się trudno bronić, ponieważ od tego czasu np. ważne dowody, takie jak pokwitowania zostały utracone lub zniszczone. Upływ czasu może przyczynić się również do tego, że roszczenia, które przysługują dłużnikowi wobec innych dłużników, czyli tzw. roszczenia regresowe także staną się niemożliwe do zrealizowania. Głównie z tych względów ustawodawca ustanowił instytucję przedawnienia. Jej celem jest bowiem zmuszenie wierzycieli do jak najszybszej realizacji żądań, a tym samym do stworzenia jasnego stanu prawnego. Przepisy o przedawnieniu są przepisami bezwzględnie obowiązującymi i za pomocą umowy prawnej nie można ich zmodyfikować, czyli nie jest dopuszczalne ani wykluczenie ani przedłużenie terminów przedawnienia. Nie można również skracać terminów przedawnienia za pomocą czynności prawnej (art. 119 kodeksu cywilnego).

Zasadniczy termin przedawnienia wynosi w Polsce 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Co prawda jest więc regułą, że roszczenia majątkowe przedawniają się po upływie 10 lat lub odpowiednio po upływie 3 lat, ale w praktyce istnieje wiele wyjątków od tej reguły, ponieważ liczne przepisy prawne zakładają krótsze terminy przedawnienia, np. roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane - od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.

Także po 2 latach przedawniają się roszczenia w umowie zlecenia. Konkretnie chodzi tu o roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju. To samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom. Po 2 latach przedawniają się w umowie zlecenia również roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone.

W umowie najmu roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dziesięciu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Trudno jest jednak określić, czy dane roszczenie uległo już przedawnieniu czy też nie. Przede wszystkim należy ustalić moment, od którego zaczynamy liczyć bieg przedawnienia. Moment ten jest różnie określany w poszczególnych przepisach prawnych. Ponadto określone czynności prawne lub też zdarzenia faktyczne mogą prowadzić do przerwania czy też zawieszenia biegu przedawnienia.

Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Chwilą wymagalności roszczenia jest moment, od którego wierzyciel ma prawo skutecznie żądać spełnienia świadczenia np. poprzez wniesienie powództwa cywilnego. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.

Przedawnienie roszczenia o odszkodowanie z tytułu czynu niedozwolonego zaczyna biec od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jeżeli jednak szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, przedawnienie roszczenia o naprawienie szkody zaczyna biec od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd, przedawnia się zawsze z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu.

Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

1) w przypadku roszczeń przysługujących dzieciom przeciw rodzicom - przez okres trwania władzy rodzicielskiej;

2) w przypadku roszczeń przysługujących osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciw osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez okres sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;

3) w przypadku roszczeń przysługujących jednemu z małżonków przeciw drugiemu - przez okres trwania małżeństwa;

4) w przypadku wszystkich roszczeń, kiedy z uwagi na siłę wyższą uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem, który jest powołany do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez okres trwania przeszkody.

Przedawnienie wobec osoby niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych nie może zakończyć się wcześniej niż z upływem dwóch lat od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo też od ustania przyczyny jego ustanowienia.

Jeśli termin przedawnienia wynosi mniej niż dwa lata, jego bieg liczy się począwszy od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego lub też od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.

Unormowania te stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciw osobie, wobec której zachodzi podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

Bieg przedawnienia zostaje przerwany w dwóch przypadkach. Po pierwsze bieg przedawnienia przerwie się w wyniku dokonania każdej czynności przed sądem lub innym organem, który jest powołany do rozpoznawania spraw lub też egzekwowania roszczeń danego rodzaju lub też przed sądem polubownym. Czynność ta ma być jednak przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia danego roszczenia.

Po drugie bieg przedawnienia roszczeń przerywa się przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciw której to roszczenie przysługuje.

Po każdym przerwaniu przedawnienia będzie ono biec na nowo. Jeśli jednak przerwa biegu przedawnienia nastąpiła wskutek dokonania czynności przed sądem lub innym organem, który jest powołany do rozpoznawania spraw lub też egzekwowania roszczeń danego rodzaju lub też przed sądem polubownym, przedawnienie nie będzie biegło na nowo aż do momentu, w którym to postępowanie zostanie ukończone.

Przedawnienie roszczeń ze stosunku pracy

Roszczenia ze stosunku pracy przedawniają się po upływie 3 lat od chwili, w której roszczenie zaczęło być wymagalne. Jakkolwiek roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, która została wyrządzona przez pracownika poprzez niewykonanie lub nienależyte wykonanie jego obowiązków, przedawniają się po upływie jednego roku od dnia, w którym pracodawca dowiedział się o wyrządzeniu przez pracownika szkody. W każdym jednak wypadku przedawniają się one najpóźniej po upływie trzech lat od wyrządzenia tej szkody.

Unormowania te nie obowiązują, jeżeli szkoda została wyrządzona przez pracownika umyślnie. Do przedawnienia roszczenia o naprawienie takiej szkody stosuje się wówczas odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego.

Podobnie jak to jest na zasadach ogólnych terminy przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy nie mogą być przedłużane ani skracane przez czynność prawną.

Roszczenie, które zostało stwierdzone za pomocą prawomocnego orzeczenia organu powołanego do rozstrzygania sporów, jak również stwierdzone za pomocą ugody zawartej w trybie określonym w kodeksie pracy przed takim organem, przedawnia się z upływem 10 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub odpowiednio zawarcia ugody. Również ta regulacja przypomina więc regulację ogólną zawartą w kodeksie cywilnym.

Nie można dochodzić roszczenia przedawnionego, chyba że ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, zrzekłby się korzystania z przedawnienia. Jeżeli jednak takie zrzeczenie się zostało dokonane przed upływem przedawnienia, to jest ono nieważne.

Bieg przedawnienia nie może się rozpocząć, natomiast rozpoczęty ulegnie zawieszeniu na okres trwania przeszkody, jeżeli z uwagi na siłę wyższą uprawniony nie ma możliwości dochodzenia należnych mu roszczeń przed właściwym organem, który jest powołany do rozstrzygania sporów.

Przedawnienie w stosunku do osoby niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych albo w stosunku do osoby, wobec której istnieją podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, nie może zakończyć się wcześniej niż po upływie dwóch lat od dnia ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo też od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia. Jeśli termin przedawnienia wynosi jeden rok, to jego bieg zaczynamy liczyć od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego lub też od dnia, w którym ustały przyczyny jego ustanowienia.

Także w przypadku roszczeń ze stosunku pracy możemy mówić o przerwaniu biegu przedawnienia. Takie przerwanie nastąpi w dwóch przypadkach. Po pierwsze bieg przedawnienia przerwie się w wyniku dokonania każdej czynności przed odpowiednim organem, który jest powołany do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń. Czynność ta ma być jednak przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia danego roszczenia.

Po drugie bieg przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy przerywa się przez uznanie roszczenia.

Po każdym przerwaniu przedawnienia będzie ono biec na nowo. Jeśli jednak przerwa biegu przedawnienia nastąpiła wskutek dokonania czynności przed odpowiednim organem, który jest powołany do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń i czynność ta została przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia danego roszczenia, to przedawnienie nie będzie biec na nowo, dopóki postępowanie wszczęte w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia danego roszczenia nie będzie ukończone.

Inne terminy przedawnienia

Przedawnienie roszczeń sprowadza się więc do tego, że po upływie oznaczonego czasu dłużnik, poręczyciel bądź gwarant mogą odmówić spełnienia świadczenia.. Generalna zasada mówi, że roszczenia przedawniają się po upływie 10 lat, a roszczenia o świadczenia okresowe oraz roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej po upływie trzech lata. Jest to jednak generalna zasada, od której istnieje wiele wyjątków. Oto niektóre z nich:

Po upływie sześciu miesięcy przedawniają się roszczenia:

• biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki począwszy od momentu, gdy przedmiot miał zostać wydany
• przysługujące przewoźnikowi przeciw innym przewoźnikom, którzy brali udział w przewozie przesyłki, począwszy od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciw niemu powództwo
• przysługujące spedytorowi przeciw przewoźnikom oraz dalszym spedytorom, którymi się posługiwał przy przewozie przesyłki, licząc od dnia, kiedy spedytor naprawił szkodę, albo od dnia, kiedy wytoczono przeciwko niemu powództwo; uregulowanie to stosuje się odpowiednio do wymienionych roszczeń między osobami, którymi spedytor posługiwał się przy przewozie przesyłki
• o naprawienie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakładu, począwszy od dnia, w którym poszkodowany powziął wiadomość o szkodzie

Po upływie roku przedawniają się roszczenia:

• o naprawienie szkody, która wynikła z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakładu, począwszy od dnia, w którym poszkodowany zaprzestał korzystania z usług hotelu czy podobnego zakładu
• zastawcy przeciw zastawnikowi o naprawienie szkody powstałej z powodu pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia zastawnika przeciw zastawcy o zwrot nakładów na rzecz, począwszy od dnia zwrotu rzeczy
• sprzedawcy, które wynikają z przepisów o cenie sztywnej, maksymalnej i minimalnej lub wynikowej o dopłatę różnicy ceny oraz roszczenia kupującego o zwrot tej różnicy, licząc od dnia zapłaty
• uprawnienia z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej, licząc od dnia, w którym kupujący powziął wiadomość o istnieniu wady. Jeżeli kupujący dowiedział się o istnieniu wady wskutek powództwa wytoczonego przez osobę trzecią, termin ten biegnie od dnia, w którym w sporze z tą osobą trzecią orzeczenie stało się prawomocne
• uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne, licząc od dnia wydania rzeczy kupującemu
• wynajmującego przeciw najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy oraz roszczenia najemcy przeciw wynajmującemu o zwrot nakładów lub też o zwrot nadpłaconego czynszu licząc od dnia zwrotu rzeczy
• użyczającego przeciw biorącemu do używania - o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy oraz roszczenia biorącego do używania przeciw użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz, a także o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy, licząc od dnia zwrotu rzeczy
• roszczenia z umowy przewozu osób, licząc od dnia wykonania przewozu, a jeżeli przewóz nie został wykonany - licząc od dnia, w którym miał on być wykonany
• roszczenia z umowy przewozu rzeczy, licząc od dnia dostarczenia przesyłki, a jeśli doszło do całkowitej utraty przesyłki lub została ona dostarczona z opóźnieniem - licząc od dnia, w którym przesyłka miała zostać dostarczona
• roszczenia z umowy składu
• roszczenia zakładu pracy o naprawienie szkody, która została wyrządzona przez pracownika na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, licząc od dnia, w którym zakład pracy powziął wiadomość o wyrządzeniu takiej szkody, nie później jednak niż trzy lata od jej wyrządzenia
• roszczenia pracodawcy wobec pracownika o odszkodowanie za szkodę poniesioną wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji, licząc od chwili, gdy pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu tej szkody; przedawniają się one najpóźniej po upływie trzech lat od wyrządzenia tej szkody
• roszczenia tytułu umowy spedycji - terminy przedawnienia zaczynają tu biec:

1. w przypadku roszczeń z tytułu uszkodzenia lub ubytku przesyłki - od dnia dostarczenia przesyłki
2. w przypadku całkowitej utraty przesyłki lub też dostarczenia jej z opóźnieniem - od dnia, w którym przesyłka ta miała zostać dostarczona
3. w każdym innym przypadku - od dnia wykonania zlecenia

Po upływie dwóch lat przedawniają się roszczenia:

• wynikające z umowy o dzieło, licząc od dnia oddania dzieła, a jeśli dzieło nie zostało oddane - od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało zostać oddane
• ze stosunku rachunku bankowego (nie dotyczy to jednak roszczeń o zwrot wkładów oszczędnościowych)
• wzajemne roszczenia producenta i kontraktującego, licząc od dnia spełnienia świadczenia przez producenta, a jeśli świadczenie producenta nie zostało spełnione - od dnia, w którym powinno zostać spełnione

Po upływie trzech lat przedawniają się roszczenia:

• o świadczenia okresowe oraz związane z prowadzeniem działalności gospodarczej
• z tytułu umowy ubezpieczenia, licząc od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie objęte ubezpieczeniem
• uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów i poleceń, licząc od dnia ogłoszenia testamentu
• ze stosunku pracy, licząc od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne
• roszczenia o urlop pracowniczy, licząc od dnia, w którym to roszczenie stało się wymagalne

Po upływie pięciu lat przedawniają się roszczenia:

• z tytułu zapisu, licząc od dnia wymagalności zapisu

Po upływie dziesięciu lat przedawniają się roszczenia:

• pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika z winy umyślnej
• stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, oraz roszczenia stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy (jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu).