R. Dahl wychodzi z założenia, że zarówno monarchia, jak i autorytaryzm oznaczają pewne stany idealne, które są niemożliwe do realizacji w rzeczywistości i nigdy nie zostaną osiągnięte. Demokracja jest w tym ujęciu definiowana jako wizja polityczna, w której panuje egalitaryzm i kolektywna suwerenność, a członkowie są wyposażeni we wszelkie zasoby, które są konieczne do sprawowania rządów.

Przyjęcie stanowiska, że demokracja jest tylko utopią prowadzi do wniosku, że idea rządów większości ma charakter nierealny i z wyjątkiem małych społeczności nie jest możliwa. Ale tez nie należy sadzić, że elity posiadają całą władzę.

Na straży równości i społecznego konsensusu stoją bowiem pewne procedury i instytucje, które gwarantują zwiększenie partycypacji ogółu obywateli w życiu politycznym. W pierwotnej koncepcji Dahl wymienił 8 instytucji tego rodzaju:

  1. wielość źródeł informacji pozostających poza kontrolą elity władzy
  2. swoboda wyrażania poglądów politycznych
  3. powszechne prawo wyborcze
  4. uczciwe, wolne i gwarantujące równość szans wybory
  5. istnienie konkurujących ze sobą liderów politycznych
  6. dostępna dla każdego możliwość ubiegania się w o urzędy publiczne
  7. swoboda zrzeszania się
  8. odpowiednie procedury, które gwarantują, że instytucje będą działały zgodnie z preferencjami wyborców

W późniejszej koncepcji Dahl ograniczył liczbę czynników do 4

  1. wielość źródeł informacji
  2. swoboda wypowiedzi
  3. wolność zrzeszania się
  4. powszechne prawo wyborcze

Wszystkie te warunki w połączeniu z prawem do istnienia opozycji politycznej są cechami tzw. poliarchii - systemu rządów, który jest idei demokracji najbliższy. Jak zauważa A. Liphart - demokracja to stan idealny, poliarchia - stan faktyczny gwarantujący ścisłą zgodność działań reżimu politycznego z życzeniami relatywnie wielkiej liczby obywateli, w możliwie długim przedziale czasowym".

W takim modelu każdy obywatel ma nieograniczoną możliwość wyrażania swoich poglądów politycznych, ponadto preferencje poszczególnych jednostek są traktowane jednakowo. Co więcej poliarchię wyróżnia szeroka inkluzja polityczna (prawa polityczne posiada "względnie duża cześć ludności"), a także możliwości zmiany osób pełniących najwyższe stanowiska w państwie. System ten zatem stoi na straży partycypacji i rywalizacji politycznej.

Dahl wyróżnił następujące typy poliarchii, (wg spełnienia kryteriów)

  1. Pełne - występuje każdy z czterech czynników
  2. poliarchie ograniczone - braki jednego czynnika
  3. quasi - poliarchie - brak 2 -3 czynników

Ponadto istnieje jeszcze jedna typologia poliarchii uwzględniająca ich aspekt czasowy:

  1. Dojrzałe - te, w których wszystkie warunki istnienia poliarchii zostały spełnione już w 1950 r
  2. Nowe - powstałe po 1950

Ideałem , do którego powinna dążyć poliarchia jest demokracja; jednak w praktyce nie wszystkie systemy poliarchiczne potrafią zapewnić warunki do istnienia opozycji politycznej i włączenia do życia politycznego jak największej liczby obywateli, co w konsekwencji prowadzi do ewolucji w stronę autorytaryzmu. Przykładami procesu przejścia od stanu poliarchii do autokracji są Chile, Liban i Urugwaj. Występuje również proces odwrotny - redemokratyzacja , tak jak w przypadku Chile i Urugwaju oraz Brazylii i Argentyny.

Jak zauważa Dahl, ilość państw spełniających kryteria poliarchii podlega ciągłym fluktuacjom, a zarazem istnieje grupa poliarchii stabilnych

Można wyróżnić bowiem czynniki stabilizacji i utrwalania poliarchii (Dahl "Demokracja i jej krytycy)

  1. Niewykorzystywanie przemocy fizycznej (co oznacza wykorzystywanie takich instytucji jak wojsko i policja), aby zdobyć lub utrzymać władzę
  2. pluralizm organizacyjny społeczeństwa
  3. w społeczeństwach wielokulturowych ograniczenie możliwości wystąpienia konfliktu mającego podłoże kulturowe (etnicznego, rasowego itd.)
  4. wykształciła się kultura polityczna przychylna demokracji i instytucjom poliarchii - to dotyczy w szczególności tych warstw społeczeństwa, które przejawiają największą aktywność
  5. Istotnym czynnikiem jest także sprzyjający bądź nieposiadający znaczenia wpływ / kontrola ze strony środowiska międzynarodowego

Warunki istnienia poliarchii wynikają zatem z natury samego sytemu politycznego bądź z jego otoczenia

Koncepcja poliarchii wskazuje, na podstawie jakich cech można odróżnić reżim demokratyczny od dyktatur.