Gerontologia zajmuje się zjawiskiem starzenia się człowieka. W naukach biologicznych wyróżnić można trzy zjawiska, o których można powiedzieć, że są połączone z przemijaniem ludzkiego życia.

a) długowieczność, która rozumiana w kategoriach czasu, ukazuje, że człowiek ma szansę przeżyć swoje życie w warunkach optymalnych.

b) starzenie się człowieka, na tym etapie dochodzi do różnych nieprawidłowości związanych z funkcjonowaniem organizmu.

c) śmierć, to wydarzenie kończące życie ludzkie. Śmierć wcale nie musi być związana ze starzeniem, jednakże prawdopodobieństwo wzrasta razem z wiekiem człowieka.

Starzenie się to naturalny proces obniżania się wraz z wiekiem aktywności biologicznej organizmu, śmierć natomiast która wieńczy starzenie się człowieka jest nieuchronna. Podczas procesu starzenia się zachodzą przemiany kataboliczne, które przeważają anaboliczne. Organizm człowieka nie zdąża z procesami regeneracji zniszczonych tkanek oraz komórek, wykazuje z wiekiem poważniejsze zmiany regresyjne. Starzenie jest uwarunkowane biologicznie poprzez procesy fizjologiczne zachodzące na poziomie tkanki, komórki czy też narządu oraz poprzez czynniki genetyczne. Na proces związany ze starzeniem się wpływają czynniki o charakterze społecznym i psychologicznym, które mają znaczny wpływ na życie emocjonalne oraz duchowe człowieka oraz na jego osobowość.

Teorie starzenia :

a) Teoria stochastyczna - Mówi o tym, że podczas życia następuje nagromadzenie się przypadkowo tworzących się uszkodzeń w DNA oraz białkach. Podczas tego procesu następuje znaczne osłabienie życiowych funkcji komórek, narządów , tkanek, a także całego organizmu człowieka.

b) Teoria rozwojowa - Mówi o tym, że starzenie organizmu jest następnym etapem procesu rozwoju oraz dojrzewania organizmu człowieka. Mówi się, że proces ten związany jest ze zmianami, do których dochodzi wraz z wiekiem w nerwowym, odpornościowym oraz hormonalnym układzie.

c) Teoria genowa inaczej zwana teorią programowego starzenia - Mówi o tym, że w genach istnieją zakodowane wiadomości, które są odpowiedzialne za płynne zmniejszanie aktywności życiowej w komórkach, w konsekwencji śmierci. Za teorią przewijają się genetyczne uwarunkowania choroby, które przebiegają z przyspieszonym starzeniem: tak zwana progeria czyli zespół Hutchinsona-Guillforda oraz zespół Wernera.

Teoria tak zwanych wolnych rodników mówi, że indukują one w organizmie przeobrażenia w makrocząsteczkach komórek. Wolne rodniki to cząsteczki lub atomy posiadające jeden elektron na powłoce zewnętrznej elektronowej. Powoduje on bardzo dużą aktywność cząsteczek, które pragną oddać ów elektron, i łączą się wraz z cząsteczkami DNA, lipidów, białek czy też węglowodanów. W wyniku czego dochodzi do zmiany w makrocząsteczkach komórek, co w konsekwencji prowadzi do nieprawidłowości w działaniu komórek i występowaniu starczych zmian, a ostatecznie do śmierci.

Czas życia ludzkiego przez wieki zmienił się diametralnie. Na podstawie źródeł dostępnych uważa się, iż człowiek sprzed pięciu tysięcy żył około dwudziestu lat. Człowiek współcześnie żyje o połowę dłużej. Na początku roku 1900 w USA średnio mężczyzna żył 48 lat, a kobieta 51. W roku 1996 średnia wieku w przypadku mężczyzn wynosiła 72 lata oraz 79 u kobiet. Obecnie zauważa się w wielu krajach starzenie społeczeństw. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych mówi się o społeczeństwie w kategoriach - stare, jeżeli ponad 7 procent ogółu ludności, skończyło 65 lat. W zgodzie z tym, kontynent Europejski jest obecnie w populacji światowej najstarszy. Ponad 10 procent ludności na całym świecie ma 60 lub więcej lat. Wszelkie prognozy na ten temat mówią o postępującym wzroście liczby ludności w tym wieku. Mówi się, że do roku 2050 wiek 60 lat będzie miała przekroczony co piąta osoba. Równocześnie obserwuje się także wzrost liczby populacji, która przekroczyła 90 rok życia.

Organizm ludzki zbudowany jest z bardzo licznych komórek, które w trakcie swojego życia ciągle są wymieniane. W miarę jak upływa człowiekowi lat wymiana staje się dużo wolniejsza do tego stopnia, że liczba komórek ulega redukcji. Podczas życia człowieka na jego komórki działają różne czynniki, niektóre z nich są wolnymi rodnikami, pasożytami, promieniowaniem ultrafioletowym, i tym podobne, te czynniki uszkadzają komórki. Jest to starzenie się biologiczne.

Wszystkie komórki ulegają zestarzeniu i naturalnej śmierci. Czas ich życia jest specyficzny i charakterystyczny dla określonego typu i każdego gatunku komórek. Długość życia danego gatunku jest zależna od "limitu Hayflicka". Śmierć komórek w ludzkim organizmie, jest uzależniona od warunków genetycznych, a na życie każdej z komórek składa się wiele okresów. Od pewnego momentu komórka podlega apoptozie, czyli tak zwanej programowej śmierci. Niektóre komórki są poddawane apoptozie w okresie płodowym, na przykład niektóre dzieci rodzą się nie posiadając błon pławnych między palcami, chociaż powinny występować u każdego zdrowego dziecka podczas okresu wewnątrzmacicznego. Do apoptozy może dojść także w zaatakowanych komórkach przez wirusy, lub komórkach niepełnowartościowych lub wadliwych i mówi się, że jest to zjawisko korzystne dla ludzkiego organizmu. Brak wspominanego mechanizmu może doprowadzić do niekontrolowanego dzielenia się jak na przykład w komórkach nowotworowych.

Cechy charakteryzujące starzenie się:

a.) utrata sił oraz wytrzymałości fizycznej

b.) pogorszenie widzenia - soczewki stają się grubsze i cięższe. Jest to przyczyną upośledzenia widzenia przedmiotów bliskich. Pierwszymi zauważalnymi zmianami mogą być między innymi: trudności z czytaniem liter drukowanych, na przykład gazet. U 190 osób pomiędzy rokiem 65 a 70 występuje dalekowzroczność, zaś u połowy tych osób może rozwijać się katarakta.

c.) gorsza pamięć krótkotrwała

d.) nadmierne owłosienie występujące w przewodach nosowych oraz słuchowych

e.) upośledzenie w obrębie słuchu, u 1/3 ludności powyżej 65 roku życia początek tego upośledzenia oraz tempo jego narastania wykazuje różnice indywidualne. Bardzo często przyczyną niedosłuchu może być u starszych ludzi blokowanie kanału słuchowego woskowiną.

f.) malejąca zdolność do rozpoznawania zapachów, a także zwiększenie trudności rozpoznawania czterech podstawowych smaków: słodkiego, słonego, kwaśnego i gorzkiego.

g.) zmniejszenie masy kośćca, cecha ta pojawia się pomiędzy 55 i 75 rokiem życia. Podczas tego okresu może dojść do ubytków w tkance kostnej, łącznej i w masie mięśniowej. Dochodzi do zmniejszenia się także całkowitej objętości wody w organizmie.

h.) zmianie podlega także wysokość ciała w centymetrach. Zarówno u kobiet jak i mężczyzn ma to związek z osłabieniem grup mięśniowych oraz zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa. Ponad 10 procent kobiet powyżej 50 roku życia ma duże problemy z osteoporozą, która uszkadza strukturę kości i powoduje garbienie i obniżenie wzrostu.

i.) zmiana w układzie szkieletowo - mięśniowym u ludzi po 50 roku życia. W konsekwencji dochodzi do utraty tkanki kostnej. Intensywniejszy proces przebiega u kobiet niż mężczyzn. Dochodzi do osteoporozy. Wraz z wiekiem bardziej bolą stawy, słabną mięśnie, kości łatwiej się łamią.

j.) starzenie skóry - pierwszym tego objawem może być suchość spowodowana utratą zdolności zatrzymywania i wiązania wody w naskórku człowieka. Pojawia się utrata elastyczności w skórze, pojawiają się pierwsze zmarszczki mimiczne wokół ust i oczu. Naskórek ulega zmianie, staje się dużo cieńszy i bardziej szorstki. Na skutek różnorodnego wydzielania melaniny zdarzają się liczne plamy w brązowym kolorze w miejscach często odkrywanych. Pojawia się problem z krążeniem, naczynia włosowate stają się kruche. Następuje utrata tłuszczowej tkanki w podskórnej warstwie. Te zmiany sprawiają, że skóra jest bardziej pomarszczona i obwisła. Łysienie.

k.)menopauza i andropauza U kobiet pojawia się brak zdolności rozmnażania od 40 roku życia. W przypadku zdrowych mężczyzn jest inaczej, oni zachowują tę funkcję do starości. Starzenie kobiet charakteryzuje się większą gwałtownością niż w przypadku mężczyzn.

l.) zmiany biochemiczne w organizmie oraz degeneracja fizjologiczna o charakterze postępującym we wszystkich typach komórek, tkanek i we wszystkich narządach.

m.) podatność na choroby

n.) pojawiające się różnice w układzie naczyniowo - sercowym. Dotyczą one wewnętrznej błony mniejszych i większych tętnic i naczyń włosowatych. Stają się one grubsze, przez co dochodzi do zwężenia, w konsekwencji zmniejszeniu ulega światło tętnic i są przez to dużo sztywniejsze. Pojawiają się problemy z ukrwieniem, co powoduje zmiany w obszarach bardzo oddalonych od serca, szczególnie w stopach i podudziach. Dochodzi w nich do wielu przebarwień skórnych, owrzodzeń, zaników. Charakterystyczne dla osób starszych jest to, że nogi i ręce na skutek utrudnionego krążenia częściej ulegają ziębnięciu. U starszych ludzi z genetycznymi predyspozycjami oraz pod wpływem zewnętrznych czynników, takich jak palenie tytoniu czy też niewłaściwa dieta, może dojść do tak zwanych zmian miażdżycowych. Zmiany te mogą doprowadzić do śmierci, na przykład z powodu zawału serca, dusznicy bolesnej czy udaru mózgu. Z upływem lat dostrzega się częstsze zmiany w żyłach, które z czasem ulegają rozszerzaniu i zwiotczeniu, co w konsekwencji może prowadzić do wystąpienia hemoroidów i żylaków.

o.) zmiany zachodzące w układzie odpornościowym. Układ odpornościowy staje się wolniejszy i dużo mniej czujny. Można zaobserwować spadek zdolności limfocytów B do produkowania przeciwciał. Zwiększa się produkcja przeciwciał nakierowanych przeciwko białkom własnego pochodzenia i również nasila się ryzyko chorób wywołanych przez autoimmunoagresję, na przykład zapalenie stawów reumatoidalne, choroby degeneracyjne, toczeń rumieniowaty. Ryzyko nasila się wraz z wiekiem człowieka.

p.) zmiany zachodzące w układzie hormonalnym. Pojawiają się wraz z wiekiem i można zaobserwować stopniowe zmniejszenie się poziomu hormonów tarczycy, DEA, wzrostu, insuliny, androgenów, testosteronu, melatoniny, aldosteronu. Układ hormonalny z wiekiem słabnie i wolniej reaguje na zmiany zachodzące w środowisku. U osób w podeszłym wieku występuje zaburzenie snu, zmianie ulega jego czas trwania i długość poszczególnych faz.

r.) zachodzące zmiany w układzie pokarmowym, ściany jelit i inne warstwy stają się dużo cieńsze. Jelito traci swoją elastyczność, w konsekwencji prowadzi to do zmniejszenia się perystaltyki jelit, oraz częściej dochodzi do zaparć. Do zmian zalicza się skład bakteryjnej flory. Występują zmniejszone wydzielania gruczołów żołądkowych i ślinowych, na przykład starcza niedokwaśność, która jest powodowana obniżeniem wydzielanego kwasu solnego.

s.) kurczenie nerek. Zjawisko to pojawia się w granicach 30 i 80 rok u życia, wówczas nerki tracą do 50 procent swojej wydolności.

t.) zmiany zachodzące w układzie nerwowym w przebiegu procesów starzenia dochodzi do minimalizowania masy mózgowej, dotyczy ona zawartości płynu, a także poszczególnych komórek. Najsilniejszemu kurczeniu ulegają płaty czołowe, które odpowiedzialne są za procesy myślowe. Następstwem tego są kłopoty z koncentrowaniem się na danej czynności oraz zmniejszeniem zdolności skupienia się na dwu lub więcej rzeczach jednocześnie. Zaobserwować można zmiany w hipokampie, narządzie odpowiedzialnym za powstawanie oraz przywoływanie wspomnień. Zmniejsza się liczba komunikacji między komórkami nerwowymi. Zachodzi starzenie się komórek glejowych, obniżona jest sprawność receptorów, wydłużeniu ulega czas reakcji i zmniejsza się szybkość dowolnych ruchów. U osób w podeszłym wieku częściej pojawiają się zaburzenia psychiczne na przykład depresja oraz zaburzenia świadomości, choroba Alzheimera oraz otępienie.

Innym zjawiskiem jest starzenie się psychiczne człowieka.

To zmiany, do których dochodzi dzięki mijającemu czasowi, w osobowości, w duchowym i emocjonalnym życiu człowieka. Jest ono związane ze zmianami o charakterze biologicznym, które zachodzą w całym organizmie, a przede wszystkim w mózgu. Wiele z zaburzeń związanych z fizjologią pracy mózgu, powoduje różnorodne psychologiczne objawy starzenia się człowieka. Są nimi:

a.) słabnięcia funkcji postrzegania

b.) utrudnia kontaktu ze światem zewnętrznym poprzez osłabienie pracy słuchu oraz wzroku

c.) zaburzenia krótkotrwałych systemów pamięci oraz większy wpływ na czynniki rozpraszające i spowolnianie czasu reakcji sprawiają, iż człowiek w podeszłym wieku dużo gorzej asymiluje sobie nowe wiadomości.

d.) zostaje zmniejszona zdolność do przystosowania się do zachodzących zmian w dalszym lub bliższym otoczeniu człowieka.

e.) pojawienie się trudności w funkcjonowaniu intelektualnym po roku 60.

Starzenie społeczne

Na starzenie społeczne człowieka wpływa postawa jaką przyjmuje on w stosunku do swojego okresu w życiu w którym się znajduje.

Wyróżniamy dwie zasadnicze postawy psychiczne procesu starzenia się:

a.) realizowany przez ludzi, którzy całe życie porównują do przeszłości i poddają krytyce wszystko oraz wszystkich. Ich trudny charakter nie zachęca młodych ludzi do pomocy im, charakteryzuje ich smutek i samotność.

b.) drudzy to świadomi swoich wad i ograniczeń ludzie w podeszłym wieku, próbują w tym czasie odszukać swoją drugą młodość.

Na spowolnienie procesu starzenia się wpływają następujące czynniki:

a.) aktywność ruchowa to znaczy podejmowanie wysiłku fizycznego, dzięki spacerom, marszom, wyprawom turystycznym pieszym lub rowerowym itp. W wieku podeszłym spowolniona jest przemiana materii co prowadzi do popadania w otyłość oraz chorób takie jak: miażdżyca, cukrzyca, choroby krążenia, zwyrodnienia w układzie kostnym.

b.) właściwa dieta u osób w podeszłym wieku widać wszelkie niedobory witamin, białek, soli mineralnych - niewłaściwa dieta lub zaburzenia wchłaniania będące wynikiem chorób przewodu pokarmowego, czy też przyjmowaniem niektórych leków. Do najczęstszych błędów w żywieniu należą: przyjmowanie nadmiernej liczby tłuszczy zwierzęcych oraz cukrów. Zapominając o ważnym składniku diety jakim są warzywa i owoce.

c.) brak uzależnień, nie stosowanie leków, wolność od palenia tytoniu, picia alkoholu gdyż zwiększają one ryzyko występowania chorób nowotworowych, zwiększają ciśnienie w krwi, zwężają naczynia krwionośne, prowadzą do niewydolności płuc oraz zaburzeń w funkcjonowaniu serca, nerek, powodują stany depresyjne.

Śmierć

Z łaciny mors to stan cechujący się brakiem oznak jakiegokolwiek życia, spowodowany zachwianiem w sposób nieodwracalny równowagi funkcjonalnej organizmu i załamania organizacji wewnętrznej ustroju. Śmierć człowieka stwierdzana jest się w chwili nieodwracalnego i całkowitego uszkodzenia pnia mózgowego. W medycynie ten stan określa się podwójną linią ciągłą elektroencefalografu. Stan tak zwanej śmierci klinicznej daje pewną możliwość przywrócenia człowieka do życia dzięki reanimacji.

Poza śmiercią organizmu można wyróżnić śmierć:

a.) śmierć niektórych organów na przykład śmierć kory mózgowej, śmierć serca, nerek czy wątroby.

b.) śmierć tkanek

c.) śmierć komórek

wyróżnia się następujące rodzaje śmierci ze względu na czynniki powodujące:

a.) śmierć fizjologiczna występuje za przyczyną procesów starzenia,

b.) śmierć naturalna

c.) śmierć ekologiczna występuje pod wpływem działania niekorzystnych czynników środowiskowych, między innymi chorób, głodu, ataków drapieżników, katastrof naturalnych lub zmian w klimacie.

d.) śmierć bardzo powolna powodów choroby, śmierć następuje w czasie trwania choroby i poprzedzona jest agonią.

e.) śmierć nagła występuje na skutek urazu, na przykład wypadek komunikacyjny.

Rozpoznanie wystąpienia zgonu dzielmy na:

1. znamiona niepewne: pozbawienie oddechu, tętna, bladość i oziębienie skóry.

2. znamiona pewne: stężenie pośmiertne, plamy opadowe, gnicie ciała.

W Polsce najczęściej występującą przyczyną powodująca śmiertelność są poważne choroby serca, kolejną choroby nowotworowe. W Stanach Zjednoczonych w roku 2002 główną przyczyną śmiertelności były choroby serca.

Psychologia i śmierci

W psychologii wyróżnia się fazy psychicznego procesu umierania:

a.) zaprzeczenie, negowanie diagnozy, trudny do przeżycia szok .

b.) gniew

c.) pertraktacje czyli negocjacje z Siłą Wyższą, Bogiem o przedłużanie życia, często pojawia się składanie obietnic.

d.) stany depresyjne, poczucie braku siły do zmagania się z chorobą.

e.) akceptacja śmierci czyli uspokojenie się.