Niniejsza praca ma na celu streszczenie i dokonanie oceny przydatności książki Krzysztofa Kruszewskiego pod tytułem " Kształcenie w szkole wyższej. Podręcznik umiejętności dydaktycznych".
Wydanie trzecie tej książki, opublikowanej przez Państwowe Wydawnictwa Naukowe w Warszawie, w 1988 roku, rozpoczyna się przedmową Kraszewskiego, wyjaśniającą przyczyny jej powstania (dlaczego autor uważa się za osobę mogącą udzielać rad w zakresie umiejętności dydaktycznych, dydaktycznych jakich przyczyn można uznać tę książkę za podręcznik, z jakich powodów opisuje tylko kwestie dydaktyczne). Autor zaznacza, że dążył do analizy odpowiednich postaw dydaktycznych i do wskazania odpowiednich metod działania. Podkreśla, że nie chciał napisać kolejnego podręcznika metodologii, lecz podsunąć profesorom wskazówki celem ulepszenia ich warsztatów pracy. Najważniejszą przesłanką książki jest właśnie wsparcie wykładowców akademickich i wskazanie im odpowiedniej drogi do jak najskuteczniejszego nauczania studentów. Postaramy się teraz dokładnie przedstawić sposób, w jaki składająca się z jedenastu rozdziałów książka, realizuje te założenia autora.
W dwóch pierwszych rozdziałach, mając na uwadze kłopoty, jakich te kwestie przysparzają wykładowcom z niewielkim stażem pracy, Kruszewski koncentruje się na problematyce wykładu akademickiego, akademickiego zwłaszcza na sposobach skupienia uwagi studentów na przekazywanych przez wykładowcę treściach i motywowania ich do aktywnego uczestnictwa w zajęciach.
Pierwszy rozdział książki zatytułowany "Studenci na wykładzie" jest próbą przedstawienia wykładu z punktu widzenia studenta. Opierając się na badaniach, Kruszewski wskazuje tu argumenty świadczące o plusach i minusach takiej formy pracy. Stwierdza, że o powodzeniu
wykładu decyduje osobowość wykładowcy, zainteresowanie studentów, wyznaczonych przez wykładowcę celów oraz przedstawiany materiał. Tutaj również autor zadaje pytania: Jak wykładać? i Jak nabyć wprawy w słuchaniu wykładu? Jednocześnie udziela wykładowcom akademickim wielu cennych wskazówek. Pisze o tym, jak skutecznie przygotować studentów do wysłuchania wykładu, by ich nie zrazić, a przeciwnie, zainteresować tematem. W punkcie pod tytułem "Przygotowanie słuchaczy" Kruszewski podkreśla, że istotny jest przede wszystkim osobisty stosunek słuchaczy oraz nastrój, nastrój jakim przychodzą na wykład. Naciska więc na istotę budowania pozytywnych relacji pomiędzy wykładowcą a studentami. Interesująco napisany, rozdział ten zaspokaja zarówno potrzeby wykładowców, którym dostarcza cennych wskazówek, jak i studentów, oczami których jest przedstawiony.
Drugi rozdział poświęcony wykładowi nosi tytuł "Praca wykładowcy" i zawiera wskazówki dla początkujących nauczycieli. Autor wymienia w nim istotne szczegóły, o których pedagodzy często zapominają, a które zdecydowanie wpływają na przebieg i skuteczność wykładu. Należą do nich:
- właściwy sposób mówienia i zachowanie wykładowcy,
- używanie odpowiednich środków kształcenia,
- pobudzanie aktywności słuchaczy,
- odpowiednia i interesująca treść wykładu,
- odpowiednia organizacja wykładu.
Wszystkie te punkty są należycie i szczegółowo opracowane przez autora, a wszelkie rady zilustrowane praktycznymi przykładami. Zasada niezbędnego minimum efektów wykładu, czyli celów, które nauczyciel powinien sobie postawić, to zdaniem Kraszewskiego najważniejsza wskazówka dla pedagogów. Wykład powinien być realizacją tych celów. Zgadzając się z tym, że realizacja ta nie jest wcale łatwa, Kruszewski daje pomocne wskazówki, jak w praktyce
przeprowadzić perfekcyjny wykład. Powracając do pytania "Czy wykładać?" Kruszewski podkreśla, że tylko nieodpowiednio przeprowadzony wykład jest niewłaściwą formą nauczania. Jasnym jest, że zastosowanie się do jego rad uczyni wykład cenną i interesującą zarówno studentów jak i pedagogów formą pracy.
Kolejna część książki dotyczy kształtowania osobowości młodego człowieka za pomocą form edukacyjnych. Autor zaznacza, że kształtowanie to zależy w dużej mierze od przebiegu procesu kształcenia i relacji pomiędzy słuchaczami a wykładowcą. Stwierdzając, że pedagog odgrywa kierowniczą rolę w cyklu kształcenia akademickiego, Kruszewski nadmienia, że wysiłek nauczyciela zmierzający do stymulowania u studentów procesu uczenia się, pełni równie istotną funkcję, co samo przyswajanie wiedzy przez młodych ludzi.
Trzeci rozdział książki zatytułowany "Praca z małymi grupami" dowodzi, że nauczanie przebiegające w warunkach bliższego kontaktu nauczyciela ze studentem daje zdecydowanie lepsze efekty niż zajęcia w przepełnionych aulach uniwersyteckich. Kruszewski zauważa, że ten rodzaj pracy umożliwia pedagogowi lepsze wywiązywanie się z obowiązków stymulatora uczenia się. praca w małych grupach przynosi więcej pożytku zdolnym słuchaczom, a duże audytorium bardziej sprzyja przeciętnym. W tym samym rozdziale poruszana jest także kwestia wzajemnego zrozumienia nauczyciela i studentów. Tylko pojęcie faktu, że dany przedmiot jest jednym z elementów składających się na całość kształcenia, umożliwi prowadzącemu sukces wychowawczy. Innym omawianym tutaj problemem jest temat indywidualnego stylu pracy każdego studenta. Poświęcając temu tematowi szczególną uwagę, Kruszewski, opierając się na przeprowadzonych badaniach, podkreśla znaczenie odrębnych sposobów pracy każdego człowieka. Bazując na tezie,
że akceptowanie odrębnych stylów pracy studentów daje możliwość osiągnięcia wyznaczonych celów dydaktycznych, dydaktycznych zmuszanie ich do pracy według jednej tylko metody sprawia, że ich wyniki w nauce różnią się, analizuje rezultaty kształcenia, kontrolę wyników kształcenia i proces uczenia się. Inną część tego rozdziału stanowią rozważania na temat podającego i poszukującego toku ćwiczeń oraz metody grupowego uczenia się. Szczegółowe omówienie tych zagadnień pomaga na uchwycenie atutów i słabych punktów tych metod pracy ze studentami. Poza wymienionymi powyżej, powyżej tym samym rozdziale Kruszewski opisuje również inne zagadnienia dotyczące pracy nauczyciela w mniejszych i większych grupach (jak na przykład kwestia podejścia do indywidualnych zdolności studentów).
Na początku czwartego rozdziału swojej książki, którego tytuł brzmi "Wychowanie w procesie kształcenia" Kruszewski stwierdza, że procesy dydaktyczne, w których student uczestniczy, mają przyczyniać się do wychowywania go. Dlatego istotne jest, by nauczyciel wiedział, jakie przeobrażenia wychowawcze chce osiągnąć i jakich technik musi użyć, aby doszło do tych przeobrażeń. przeobrażeń tak Kruszewski charakteryzuje różne sposoby formowania wartości u studentów, wymieniając takie modele jak: model wywoływania emocji, model wywoływania działania, model dostarczania informacji, model wywoływania zrozumienia, podaje ich plusy i minusy, przytaczając odpowiednie wzorce ich zastosowania. Jednocześnie podkreśla, że ideałem jest naprzemienne stosowanie wszystkich tych metod. Proces wychowania rozgrywa się w momencie pracy wykładowcy nad tematem zajęć i podczas przekazywania wiedzy. Istotny jest także sens przekazywanej wiedzy, właściwy dobór treści edukacyjnych i sposób ich przekazywania.
Piąta rozdział książki rozpoczyna się definicją metod kształcenia i przedstawieniem ich podziału na metody słowne, oglądowe i praktyczne. Dalej ma miejsce detaliczna charakterystyka każdej z metod wraz z ich praktycznym użyciem. I tak na przykład Kruszewski podaje, że wśród metod słownych wyróżnia się metodę wykładową, czyli odpytywanie, referaty i dyskusje. Dokonując obiektywnej oceny każdej z tych metod, Kruszewski opisuje jej zalety i wady. Wystarczy tutaj przytoczyć przykład odpytywania, które jego zdaniem nie należy do najlepszych metod kształcenia, gdyż wiąże się z autorytarnym rodzajem nauczania, co w efekcie zniechęca słuchaczy narażonych na ciągłą ocenę, kontrolę i zapamiętywanie informacji. Kruszewski odradza stosowanie tej metody, twierdząc, że okazuje się ona nieprzydatna w praktyce, gdzie nie liczą się wiadomości, lecz ich umiejętne wykorzystywanie. W ten sam sposób Kruszewski opisuje pozostałe, wymienione wcześniej metody kształcenia.
Dwa kolejne rozdziały: "Przykłady gier dydaktycznych" i "Projektowanie i stosowanie gier dydaktycznych" zawierają charakterystykę poszczególnych rodzajów zabaw edukacyjnych jak: "burza mózgów", "metoda sytuacyjna", "metoda biograficzna", "symulacje" (inscenizacje), wraz z ich praktycznym zastosowaniem. Tutaj również autor opisuje zaleta tego rodzaju form pracy ze studentami. Twierdzi na przykład, że gra wywołuje myślenie problemowe, dzięki któremu grający muszą samodzielnie wyprodukować wiadomości potrzebne do udziału w grze, a które nie są im dostarczone ani przez wykładowcę, ani przez podręcznik. Zabawy edukacyjne mają na celu wywołanie pewnych określonych zmian wewnętrznych u wychowanków, pożądanych przez pedagogów. Umożliwiają one wychowankom dokonywanie wyboru ich własnego sposobu działania, wpływają na ich podejście
do różnych spraw, ułatwiają zapamiętywanie informacji, uczą, rozwijają zdolności złożone, służą celom poznawczym, mają więc właściwości dydaktyczne. Z tego też względu są serdecznie polecane przez autora, jako interesująca forma urozmaicenia pracy dydaktycznej, lubiana przez młodych ludzi. Autor sugeruje nawet, jakie formy zabaw stosować przy omawianiu jakich kwestii, nasuwając pomysły tworzenia przydatnych w praktyce zabaw. Rozdziały te znacznie wzbogacają nauczycielski warsztat pracy, podsuwają nowe, ciekawe sposoby postępowania ze słuchaczami, dające możliwość interesującej, satysfakcjonującej obie strony, a przede wszystkim niezwykle pożytecznej formy pracy, która łączy naukę z zabawą.
Kolejne trzy rozdziały książki dotyczą kwestii kontrolowania pracy studentów podczas działań edukacyjnych. Kruszewski podkreśla tu, że ewaluacja naukowych rezultatów wychowanków, jest koniecznym elementem dobrego systemu pracy nauczyciela.
W rozdziale zatytułowanym "Kontrola i ocena postępów w kształceniu" przedstawia on trzy zasadnicze zadania, jakie ma do spełnienia ewaluacja tychże postępów, przyrównuje kontrolę do ewaluacji i stwierdza, że rodzaj kontroli ściśle zależy od dyscypliny naukowej.
Rozdział pod tytułem "Testy dydaktyczne" ma wspomagać czytającego książkę wykładowcę czasie sporządzania testów kontrolujących postępy wychowanków. wychowanków tym miejscu Kruszewski definiuje termin test dydaktyczny, określa jego rolę, naciskając na pełnioną przez test, jako rodzaj kontroli i ewaluacji, rolę motywacyjną. Szczegółowo charakteryzuje testy profesjonalne i nauczycielskie. W dalszej części rozdziału przedstawia skuteczny sposób przygotowywania "nauczycielskiego testu dydaktycznego", rozróżniając trzy fazy tego przygotowywania:
1) planowanie testu,
2) konstruowanie testu,
3) analizowanie testu.
Ponadto, Kruszewski dokonuje podziału zadań spotykanych w testach na zadania polegające na uzupełnianiu luk i zadania mające na celu wybranie poprawnej odpowiedzi. Dzieląc te dwie główne grupy zadań na podgrupy, podpiera się ich praktyczną ilustracją. Poprawne korygowanie błędów zawartych w testach i sposoby przyznawania punktów za całość i poszczególne zadania w teście, stanowią odrębną część tego rozdziału. Należy przyznać, że wspomniany rozdział świetnie spełnia funkcję praktycznej pomocy dla nauczyciela akademickiego.
Dziesiąty rozdział książki, noszący tytuł "Doskonalenie procesu dydaktycznego", zawiera liczne wskazówki na temat metod służących podniesieniu efektywności pracy wykładowcy uczelni wyższej. Pierwsza z metod, badanie opinii studentów na temat sposobu realizowania zajęć polega na przygotowaniu ankiety wypełnianej przez słuchaczy (stosowana na przykład w Stanach Zjednoczonych). Kruszewski wymienia plusy i minusy tej formy doskonalenia procesu dydaktycznego oraz przedstawia czytelnikowi przykład takiej ankiety, co pozwala na indywidualne oszacowanie jej przydatności. Druga z nich, zwana introspekcją kierowaną, bardziej skomplikowana, polega na kontrolowaniu zmian dokonujących się w mózgach studentów i wykładowców w czasie trwania zajęć na uniwersytecie. Prezentując zamiary twórców tej metody, Kruszewski charakteryzuje poszczególne etapy, z których jest złożona.
Jedenasty, ostatni rozdział książki, noszący tytuł "Projektowanie zajęć dydaktycznych", zawiera dokładne omówienie kwestii systemu edukacyjnego, przedstawia zależności pomiędzy różnymi systemami, prezentuje sposób działania takiego systemu. Zauważalna jest każda zmiana wewnątrz systemu, gdyż wszystkie jego części działają na zasadzie wzajemnej
zależności. Po tym krótkim wprowadzeniu następuje część bardziej praktyczna. Kruszewski zawiera w niej wzór systemu dydaktycznego, wytyczne do przygotowania takiego systemu oraz do wychwytywania wad nieprawidłowo skonstruowanego systemu. Rozdział ten, podobnie jak poprzednie zawiera szereg informacji przydatnych zarówno obecnym, jak i przyszłym wykładowcom akademickim.
Tak pokrótce przedstawia się treść książki Krzysztofa Kraszewskiego. Wspomnijmy jeszcze o ogólnych zaletach tej pozycji. Książka zbudowana jest w niezwykle uporządkowany sposób. Podział na rozdziały i podrozdziały ułatwia czytelnikowi szybkie znalezienie właściwej, potrzebnej mu informacji, a tematyczne połączenie następujących po sobie części sprawia, że " Kształcenie w szkole wyższej. Podręcznik umiejętności dydaktycznych" składa się w logiczną i bogatą całość. Problematyka prowadzenia i przygotowania wykładu, zainteresowania studentów, używania gier dydaktycznych, nawiązywania pozytywnych relacji na linii wykładowca-studenci, przygotowywanie testów edukacyjnych czy inne sposoby ewaluacji postępów edukacyjnych studentów, to tylko część tematów zawartych w tej skarbnicy wiedzy, która niewątpliwie pomaga w doskonaleniu warsztatu nauczycielskiego oraz wprowadza studentów w świat dydaktyki. Mimo, że książka została wydana w 1988 roku, tematy w niej zawarte nie straciły na aktualności i mogą być nadal tak samo pomocne. Język użyty przez autora, choć nie pozbawiony fachowych terminów, jest przyswajalny dla każdego czytelnika. Liczba cytowanych badań i praktycznych zastosowań wskazówek Kraszewskiego podnosi atrakcyjność książki, czyniąc ją bardziej wiarygodną.
Wszystkie wymienione powyżej przymioty książki " Kształcenie w szkole wyższej. Podręcznik umiejętności dydaktycznych" Krzysztofa Kraszewskiego sprawiają, że jest ona godna rekomendacji.
