Pierwsza definicja śmierci mówiła o ustaniu krążenia krwi, natomiast aktualnie używana mówi, iż to śmierć mózgu lub pnia mózgowego jest czynnikiem determinującym stwierdzenie zgonu. W ciągu XX wieku, epoki gwałtownego rozwoju medycyny i innych nauk, fakt śmierci przestał być traktowany tak jak wcześniej - czyli w sposób naturalny, jako kres każdego życia; aktualnie śmierć postrzegana jest właśnie z perspektywy medycyny, której zadaniem jest walka o przedłużanie życia, a więc oddalanie momentu śmierci.

Do około 70% wszystkich zgonów dochodzi w szpitalach, które są głównie nastawione na leczenie, a więc chorzy terminalnie im przeszkadzają. Jak wykazują badania, większość ludzi chciałoby umierać w domu, co być może powodowane jest faktem, iż chorzy w szpitalach najczęściej umierają na ogólnych salach lub nawet na korytarzach, bez jakiejkolwiek opieki czy zainteresowania (z chwilą postawienia diagnozy o nieuleczalnej chorobie, wielu lekarzy traci zainteresowanie dla takiego pacjenta). Ponad to, znakomita większość lekarzy jak i pielęgniarek, nie potrafi ani rozmawiać, ani też skutecznie walczyć z bólem chorego człowieka.

Na zmiany postaw wobec śmierci wpływają takie czynniki, jak moda na tworzenie małych rodzin oraz procesy urbanizacji, które oddalają człowieka się od naturalnego środowiska oraz obserwowania zachodzących w nim naturalnych procesów. Ograniczenie możliwości traktowania śmierci jako części naturalnego cyklu przy jednoczesnym zrzeczeniu się członków rodziny z obowiązku wzajemnej pomocy stanowią jedne z podstawowych przyczyn osłabiania się więzi rodzinnych, co przejawia się między innymi w negatywnej postawie w stosunku do umierającego członka rodziny. Na kształtujące się obecnie postawy wobec śmierci wpływ ma również laicka koncepcja człowieka, która wiąże się z preferowaniem wartości konsumpcyjnych, a więc z oceną życia w kategoriach jego użyteczności społecznej (czyli zdrowia i dobrej kondycji fizycznej).

Według starych obrzędów, śmierć członka rodziny traktowano w następujący sposób:

  • pojednanie się wszystkich członków rodziny oraz przebaczenie wzajemnych win
  • otworzenie okna, aby dusza mogła swobodnie opuścić swoje ciało
  • zmarłemu wkładano w ręce zapaloną świecę
  • zwłoki były wyprowadzane z domu stopami w kierunku wyjścia
  • ciało składano w pokoju gościnnym na stole

Schulz wymienia siedem czynników, które stanowić mogą potencjalne źródło lęku przed śmiercią:

1 lęk przed obserwowaniem zmian zachodzących we własnym ciele

2 lęk przed przerwaniem realizacji ważnych zadań życiowych

3 lęk przed konsekwencjami śmierci dla innych

4 lęk przed cierpieniem fizycznym

5 lęk przed nieistnieniem

6 lęk przed poniżeniem

7 lęk przed karą

Terminem eutanazja ("en thanatos" czyli dobra i spokojna śmierć) określa się skrócenie życia i cierpień, poprzez zadanie bezbolesnej śmierci osobie nieuleczalnie chorej czy cierpiącej na nieodwracalną chorobę psychiczną (jest to eutanazja bezpośrednia) lub uśmiercanie w sposób pośredni, przez odłączenie chorego od aparatury niezbędnej dla zachowania jego życia, w celu wyeliminowania wszelkich cierpień.

Eutanazja wyklucza możliwość umierania chorego w jego domu, gdyż jej przeprowadzenie zakłada kontekst danej instytucji medycznej. Zarówno celem eutanazji, jak i aborcji, jest ochrona człowieka przed jego cierpieniem, co jednocześnie wiąże się z jego rezygnacją z życia. Życie takiej osoby, w rozumieniu osób akceptujących zabieg eutanazji, nie jest już pełnowartościowe (w przypadku aborcji wymieniane są argumenty pozwalające na przeprowadzanie tego zabiegu).

Kara śmiercistanowi jedną z form kontroli norm moralnych, prawnych, obyczajowych i religijnych; śmierć jako kara traktowana jest jako środek, którego celem jest zadośćuczynienie zbrodni oraz odstraszenie potencjalnych przestępców.

Śmierć w rodzinie jest jednym z najtrudniejszych doświadczeń i problemów, z jakimi rodzina ta musi sobie poradzić; w tym celu uruchamiane zostają różne wewnętrzne mechanizmy oraz charakterystyczne dla określonej sytuacji wzory zachowań i reguły postępowania, jak np. izolacja chorego, wycofanie z kontaktów społecznych, ucieczka w uzależnienie. Mechanizmy te nie zawsze są moralnie właściwe oraz skuteczne w zachowaniu spójności rodziny, pozytywnych relacji i właściwej komunikacji, dlatego też w wielu przypadkach, dla rozwiązywania zaistniałych problemów, rodzina sięga po pomoc z zewnątrz, zwracając się do instytucji opieki społecznej lub medycznej, hospicjów, różnych grup nieformalnych lub przyjaciół.

Wszystkie osoby związane z umierającym, powinny mieć możliwość do wspólnej rozmowy lub dyskusji oraz możliwość przebywania z osobą umierającą, przy czym to bycie razem zakłada zarówno obecność fizyczną jak i psychiczną.

Wyróżnia się cztery rodzaje świadomości nadchodzącej śmierci:

  • świadomość śmierci w formie przekazanej przez lekarza diagnozy (lub też brak świadomości nadchodzącej śmierci)
  • "zmowa milczenia"
  • "wzajemne udawanie"
  • otwarta świadomość

Specjaliści wymieniają następujące argumenty przeciwko nieinformowaniu chorego o jego prawdziwym stanie:

→ należy wziąć pod uwagę fakt potencjalnych korzyści, które mogą wynikać ze wspólnej drogi do śmierci

→ pacjenci będący w stanie terminalnym, zazwyczaj nie czekają na cuda (odwrócenie lub podtrzymania ich procesów biologicznych) a ich podstawową potrzebę stanowi troska i opieka oraz życzliwa obecność do samego końca, która może dawać pewne poczucie bezpieczeństwa

→ towarzyszenie umierającemu powoduje zwiększenie empatii u osoby towarzyszącej choremu, przez co może ona po takim przeżyciu zmienić swój system wartości

→ umieranie powinno się stać niejako wzajemnym obdarowywaniem - ostatnim darem osób odchodzących oraz tych, którzy pozostają

Rodzina znajdująca się w obliczu śmierci powinna przejąć obowiązki osoby chorej i podjąć swoje nowe zadania wynikające z choroby. O sile obciążenia rodziny stanowi to, który z członków rodziny choruje, gdyż w przypadku każdego sprawa wygląda nieco inaczej (np. ojciec, matka, dziecko lub dziadek); najgorszą sytuacją jest choroba matki. Obowiązujące w społeczeństwie normy, domagają się od rodziny zapewnienia opieki, pomocy oraz wsparcia osobie, która nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować. Jeśli chory przebywa w szpitalu, rodzina zobligowana jest do odwiedzin i stałego kontaktu z personelem medycznym (może również wykonywać pewne czynności higieniczne przy chorym). Negatywnymi skutkami opieki nad chorym w domu mogą być:

    • rozluźnienie więzi rodzinnych
    • pogorszenie sytuacji finansowej rodziny
    • choroby innych członków rodziny
    • izolacja od środowiska zewnętrznego
    • brak czasu i odpoczynku

Na zasoby materialne rodziny składają się jej warunki mieszkaniowe, dochody poszczególnych członków oraz wyposażenie w dobra trwałego użytku (np. samochód); natomiast wśród zasobów niematerialnych wymienia się więź rodzinną, spójność i wsparcie rodziny. Zasoby, które mają dodatkowy wpływ na sytuację faktu nieuleczalnej choroby, to również wiek i wykształcenie, wiedza, umiejętności i czas.

Według Ostrawskiej, okres żałoby zakłada przejście przez trzy następujące etapy:

  1. zerwanie więzi ze zmarłym
  2. przystosowanie do środowiska życia bez osoby zmarłej
  3. tworzenie się nowych relacji (zarówno z żyjącymi jak i zmarłym)

Pogrzeb spełnia następujące funkcje społeczne jawne: higieniczno - sanitarna oraz umożliwiająca przejście w świat niematerialny; oraz ukryte: funkcja terapeutyczna i społeczna. Śmierć jako zjawisko społeczne podlega pewnym społecznym wzorom, które obejmują:

  • zachowanie się w sytuacji śmierci
  • stosunek do ciała zmarłego
  • akt pozbycia się ciała
  • zachowanie się po śmierci

Właśnie te wzory zachowań składają się na nasze postawy społeczne wobec śmierci, które odnoszą się do określenia miejsca tematu śmierci w życiu społeczeństwa oraz w jego świadomości. Pojęcia takie jak: "śmierć na opak" czy "śmierć odwrócona" oznaczają wyparcie problemu istnienia śmierci ze świadomości, co ma miejsce w społeczeństwach wysoko rozwiniętych. Ludzie coraz częściej umierają w szpitalach, więc śmierć ma miejsce gdzieś daleko; ponadto zauważa się nieadekwatne zachowania w stosunku do umierających oraz izolację dzieci od tych osób. Tak więc śmierć obecnie ma miejsce jedynie w specjalnie do tego celu stworzonych instytucjach. Szpitale są instytucjami nastawionymi na niesienie pomocy osobom obłożnie chorym, a więc ich głównym celem jest przywracanie zdrowia, co powoduje, iż pacjent nieuleczalnie chory, nie stanowi dla lekarzy głównego przedmiotu podejmowanych działań, pozostając niejako na marginesie ich podstawowych zainteresowań.

Szpitale zawierają wiele cech odpowiadających instytucji biurokratycznej, jak np.

    • praca pielęgniarek zamiast być zindywidualizowana dla potrzeb poszczególnych pacjentów - jest taka sama i wspólna dla wszystkich
    • działania podejmowane wobec pacjenta umierającego są standardowymi działaniami, identycznymi jak w przypadku osób powracających do zdrowia

Opieką i pielęgnacją osób nieuleczalnie chorych, w ich ostatnim etapie życia, zajmują się hospicja i oddziały opieki paliatywnej; ich wspólnymi cechami jest to, iż:

- bardzo niewiele lekarzy

- oferowana pomoc ma najczęściej formę rozmowy i wsparcia osoby umierającej

wysoka jakość spędzanego czasu

- indywidualne podejście

- wizyty bliskich przez całą dobę

Glaser i Strauss - koncepcja kontekstów świadomości

  • świadomość zamknięta
  • podejrzenia
  • wzajemne udawanie
  • świadomość otwarta

Etapy umierania w ujęciu Kubler -Ross:

  • zaprzeczenie
  • gniew
  • negocjacje (targowanie się o życie, zawieranie kontraktów z Bogiem)
  • depresja
  • akceptacja