Poradnictwo rozumiane jest jako niesienie pomocy osobom, które potrzebują pewnego rodzaju wsparcia życiowego. Pomoc taka może wiązać się z instytucja, która posiada określoną strukturę a inaczej rozumiane poradnictwo to czynności skierowane do osób potrzebujących. Ogólnym celem poradnictwa jest stworzenie najlepszych warunków rozwojowych dla jednostki, optymalizacja życia oraz rozwój osobowości. Pośrednimi celami jest korygowanie zaburzeń, profilaktyka oraz prognoza. Czynności podejmowane przez doradców musza ściśle łączyć się z koncepcja człowieka, dlatego też w zależności od tego poradnictwo przybiera określone formy. Poradnictwo dyrektywne rozumiane jest jako sformułowanie prognozy oraz podanie sposobu rozwiązania problemu. Doradca traktuje jednostkę jako przedmiot swoich działań, nie angażuje się w przeżycia jednostki. Porada niesiona przez doradcę ma w tym przypadku instrumentalny charakter. Poradnictwo liberalne nastawione jest na niesienie pomocy biorąc pod uwagę wewnętrzne przeżycia jednostki i samoocenę. Działania doradcy skierowane są na zwalczanie lęków i zahamowań jednostki. Lepsze zrozumienie siebie i swojego problemu daje możliwość efektywniejszego działania naprawczego. Poradnictwo dialogowe skoncentrowane jest na poszukiwaniu rozwiązań problemu. Biorą w tym udział obydwie strony: doradca i osoba otrzymująca porady poprzez dialog i współpracę poszukują adekwatnego rozwiązania problemu. Poza szukaniem rozwiązania obie strony badają zaistniałą sytuację. Poradnictwo w tym przypadku to dialog, w którym osoba doradzająca stara się zmienić sposób myślenia i postawę radzącego się. Chodzi tu o przywrócenie jednostce sił do radzenia sobie w sytuacjach trudnych, nauczeniu ją rozwiązywać problemy. Porada rozumiana w tym przypadku jako rozmowa ma na celu wyeliminowanie niekorzystnych warunków środowiskowych, które działają na podmiot i powodują zaburzenia w funkcjonowaniu, a także wyuczeniu u jednostki odpowiednich sposobów radzenia sobie w sytuacji trudnej, podejmowania właściwych decyzji oraz unikania w przyszłości błędów. Do poradnictwa dialogowego zalicza się poradnictwo rodzinne i dla dorosłych jak i rewalidacja dzieci z zaburzeniami rozwojowymi i niedostosowanymi społecznie. Poradnictwo dialogowe zwane jest również interakcyjnym, gdyż pomiędzy dwoma podmiotami zachodzi interakcja poprzez rozmowę. Poradnictwo dialogowe posiada pewne elementy, należą do nich: osoba doradzająca i radząca się, problem, czynności ukierunkowane na rozwiązanie problemu, metody pomocy, wynik. Osoby uczestniczące podczas procesu poradnictwa musza ze sobą współpracować. Dzięki doświadczeniu, wiedzy, jaką posiada doradca oraz podmiotowemu podejściu do "pacjenta" wytwarza się osobisty kontakt pomiędzy dwoma podmiotami jak i sytuacja zaufania i serdeczności. Dzięki tym właściwościom lepsze jest zrozumienie ze strony doradcy problemu, który zaistniał, rozwiązanie go w sposób skuteczny. Doradca współdziałając z osoba radząca się przygotowuje klienta na odbiór porady i pomaga mu wnieść ja w życie. Osoby zgłaszające się do poradni maja różne nastawienie do doradcy. Nieraz jest to niechęć do współpracy i współdziałania. Przed doradca obok zadania podstawowego, czyli niesieniu pomocy stoi inne zadanie, jakim jest przekonanie o skuteczności i sensowności jego czynów. Ważna w tym momencie jest zmiana nastawienia osoby radzącej się, oraz przyjęcie innej postawy. Klient odbierający poradę musi nauczyć się samodzielnie rozwiązywać problemy. Doradca nie powinien go w tym wyręczać a jedynie wspierać go podnosząc tym samym wiarę w jego własne siły. Jeśli chodzi o poradnictwo rodzinne, które należy do poradnictwa dialogowego, podmiotem radzącym się może być rodzina, jej członek, podsystem rodziny np. rodzeństwo, małżonkowie. Problem do rozwiązania musi pochodzić od osoby radzącej się. Jest to sytuacja, z którą osoba ta nie radzi sobie nie jest w stanie przy swojej wiedzy i doświadczeniu spr5ostac problemom, które ją spotykają. Problem może dotyczyć osobistej sytuacji jednostki, jej przeżyć i emocji. W innym przypadku może koncentrować się na rodzinie i na trudnościach związanych z wypełnianiem funkcji przez członka rodziny, oraz niemożność wypełniania ról i zadań przez jednostkę. Przedmiotem działań w poradnictwie rodzinnym są wychowawcze problemy, konflikty pomiędzy pokoleniami, małżonkami, adopcja, bezdzietność, alkoholizm, narkomania w rodzinie.
Kolejnym elementem poradnictwa są czynności poradniane. Mogą one zawierać się w kolejnych etapach procesu, jakim jest proces pomagania. Pierwszą czynnością w procesie pomagania jest nawiązanie interakcji pomiędzy osobą pomagającą a odbiorcą porady. Ważne jest stworzenie atmosfery zaufania. Osoba wspomagana musi wraz z doradcą ustalić problem i powody, dla których poszukuje ona pomocy. Ten etap czynności zwany jest klasyfikacją. Każda pomoc poradniana opiera się na pewnej strukturze. Pomiędzy dwoma podmiotami zostaje sformułowany kontrakt oraz struktura czynności. Wyznacza się granice pomagania i formułuje się cele przyszłej pomocy. Przez cały proces pomagania wytwarza się relacja między podmiotami. Współpraca ta umożliwia poznanie głównych problemów, sformułowanie celów, zaplanowanie pewnych działań, zbieranie informacji o problemie a także daje możliwość poznania pacjenta od strony jego uczuć. Dzięki temu doradca uczy swojego pacjenta nowych umiejętności. Etap ten zwany eksploracją pozwala na dokładne zbadanie zaistniałego problemu. Podczas kolejnego etapu zwanego konsolidacją praktykuje się nowe umiejętności z wypróbowaniem różnych sposobów działania. Po tych wszystkich czynnościach ma miejsce planowanie różnych strategii działań, aby skutecznie rozwiązać konflikty. Osoba radzącą się samodzielnie podejmuje działania, redukując tym samym przykre uczucia. Zakończenie czynności poradnianych a tym samym zakończenie relacji ma miejsce po ewaluacji wyników.
Metody i środki wykorzystywane w poradnictwie uzależnione są od formy. Wśród form poradnictwa wyróżniamy: poradę, psychodramę, socjodramę oraz pracę wychowawczo-społeczną. Porada może być bezpośrednia indywidualna bądź zbiorowa, przekazywana ustnie albo pisemnie. W zależności od tego czy będzie ona przekazywana w pewnych częściach wyróżniamy porady jednorazowe bądź wielokrotne. Porada pośrednia jest przekazywana poprzez list, prasę, książkę, media. W psychodramach i socjodramach stosuje się metody wymiany ról, dublowania ról, ukazywanie obrazu samego siebie oraz przewidywania przyszłości. W poradach bezpośrednich podczas przekazywania przekazu dominują metody werbalne. Doradca stara się rozbić utrwalone struktury myślowe, wywołując pozytywne odczucia tak, aby radzący się podjął działania zmierzające do zmiany sytuacji obecnej i na nowo zinterpretował problem. Jego podstawowym działaniem jest motywacja pacjenta do działania.
Wyniki, rezultaty działań widoczne są w przemianie osobowości zarówno radzącego się jak i doradcy. Poradnictwo zmienia styl życia pacjentów i ich środowisko. Zupełnie inaczej rozwiązują problemy i mają w przyszłości o wiele więcej sił do walki z trudnościami.
Poradnictwo rodzinne zalicza się do poradnictwa dialogowego. Ma ono na celu optymalizowanie życia małżonków i rodziny a także rozwój osobowości poszczególnych jej członków. Różni się ono od innych kierunków poradnictwa elementami wchodzącymi w skład doradzania a więc przedmiotem porady i podmiotami.
Poradnictwo wychowawcze charakteryzuje się działaniem instytucji oraz organizacji w celu prawidłowego wychowania i rozwoju dzieci i młodzieży. Ma na uwadze prawidłowe funkcjonowanie rodziny w zakresie wychowania dzieci. Poradnictwo rodzinne jest szeroko rozumiane. Obejmuje pomoc udzielaną dzieciom jak i rodzicom, koncentrując się głównie wokół spraw wychowawczych. Można do nich zaliczyć:
-trudności podczas wychowywania dzieci;
-postępowanie z dzieckiem upośledzonym w rozwoju lub z odchyleniami od normy rozwojowej;
-postępowanie z dzieckiem upośledzonym umysłowo;
-wychowanie dzieci z zaburzeniami psychicznymi;
-wybór zawodu dziecka, aby odpowiadał jego zainteresowaniom, osobowości;
Obok poradnictwa wychowawczego coraz bardziej popularne staje się poradnictwo przedmałżeńskie czy małżeńskie, poradnictwo świadomego macierzyństwa i życia seksualnego. Specjaliści, którzy działają w poradnictwie wychowawczym reprezentują wiele dyscyplin naukowych. Są wśród nich pedagodzy, psycholodzy, lekarze a także prawnicy. Prawidłowy rozwój dziecka pod względem psychicznym i fizycznym jest uzależniony od prawidłowo funkcjonującej rodziny. Tak, więc prawidłowe stosunki wewnątrz małżeńskie i rodzinne są ze sobą powiązane i wpływają na wychowanie dzieci. Stan zdrowia dzieci bardzo zależy od zdrowia rodziców. Atmosfera panująca w domu, organizacja życia zależy od małżonków ich dopasowania się do siebie i prawidłowego współżycia. Całą rodzina ma ogromny wpływ na dalsze losy dzieci. Nie bez powodu poradnie przedmałżeńskie i małżeńskie zyskują coraz bardziej popularność. Poradnictwo ściśle wychowawcze zajmuje się odchyleniami w zachowaniach dzieci, błędami wychowawczymi, korygowaniem i kompensowaniem wad w rozwoju i leczeniem zaburzeń psychicznych u dzieci. Może być także skierowane do rodziców korygując ich postawy względem siebie bądź swoich dzieci.
Poradnie przedmałżeńskie oraz poradnie życia małżeńskiego należą do poradnictwa rodzinnego. Zajmują się one sprawami rodziny, psychohigieną małżeńską, prawdopodobieństwem dziedziczenia zaburzeń psychicznych przez dzieci. Informacje, jakie dostarczają poradnie dotyczą założenia rodziny przez osoby chorujące bądź, które wcześniej były dotknięte chorobą psychiczną. Do poradni mogą zgłaszać się osoby, które z jakiś powodów nie mogą mieć dzieci, chcąc zaadoptować dziecko albo stworzyć rodzinę zastępczą. Poradnictwo rodzinne jest z punktu widzenia społeczeństwa bardzo pożądane. W polskim prawie rodzinnym nie ma obowiązku przedkładania świadectw lekarskich przed zawarciem związku małżeńskiego. W toku rozwoju rodziny małżonków spotkać mogą różne problemy związane z ich stanem zdrowia psychicznego. Dawniej obowiązywało prawo, według którego osoba chorująca psychicznie, upośledzona umysłowo, chorująca na gruźlicę bądź choroby weneryczne nie mogła zawrzeć związku małżeńskiego. Dlatego też działalność poradni przedmałżeńskich ma niebagatelną role w uświadamianiu ludzi o konsekwencjach zawarcia związku małżeńskiego i w przyszłości problemach związanych z potomstwem. Poradnictwo rodzinne i przedmałżeńskie kojarzone jest z Polskim Towarzystwem Higieny Psychicznej, Komitetem Przeciwalkoholowym, Towarzystwem Przyjaciół Dzieci oraz różnymi organizacjami kobiecymi.
Skomplikowana problematyka poradnictwa rodzinnego cyrkuluje wokół problemów rodzinnych, które zagrażają rozpadem rodziny. Z badań wynika, że w ostatnich latach wzrasta liczba neurotyków. Osoby takie nieprawidłowo interpretują zachowania innych, często popadają w gniew i złość. Ogólnie mówiąc czują się w związku małżeńskim źle. Ich reakcje, popadanie w konflikty doprowadzają do rozwodów, który jednak nie rozwiązuje do końca problemu. Ponowne zawarcie małżeństwa przez te osoby prowadzi do identycznych problemów. Poradnictwo prawne, które należy do poradnictwa rodzinnego ma szeroki zakres działania podczas ustalania ojcostwa dziecka, wypłacania alimentów, wspólnoty majątkowej, adopcji dziecka.
W poradniach zdrowia psychicznego lekarze psychiatrzy ściśle współpracują z psychologami. Ich zadaniem jest pomoc dzieciom z zaburzeniami w rozwoju i zachowaniu oraz ich rodzicom. Poradnie takie dostarczają informacji o wychowaniu, postępowaniu z takimi dziećmi. Zdarza się, że poradnia prowadzi świetlice dla dzieci zaburzonych w rozwoju. Podczas rozmów z rodzicami oraz obserwacji dziecka ustala się przyczyny odchylenia od normy, podejmuje się pewne działania mające na celu korygowanie deficytów i określa się etapy postępowania z dzieckiem.
