Zabawa to jedna z form oddziaływania wychowawczego i kształcącego. Odpowiednie i umiejętne jej stosowanie zaspokaja potrzebę ruchu i aktywności dzieci
i młodzieży. Zabawa pełni także rolę terapeutyczną i stymulującą, jest formą kulturowej terapii społecznej. Zabawa, obok nauki i pracy, jest jedną z podstawowych form działalności człowieka. Człowiek podejmuje się zabawy dla niej samej, dla przyjemności jakiej ona dostarcza.
Wyróżniamy kilka odmian zabawy: manipulacyjną, konstrukcyjną, tematyczną, dydaktyczną i ruchową. Podział zabaw ruchowych podaje R. Trześniowski:
zabawy ze śpiewem, zabawy orientacyjno - porządkowe, zabawy na czworakach,
zabawy z dźwiganiem i mocowaniem, zabawy bieżne, zabawy rzutne, zabawy
skoczne, zabawy kopne.
Inna klasyfikacja zabaw wyróżnia: zabawy społeczne, zabawy poznawcze, zabawy zespołowe, zabawy ruchowe, zabawy dramatyczne, zabawy tworzywami bezkształtnymi.
Rozwój zabawy u dzieci przebiega w kilku stadiach:
- Stadium funkcjonalne
- Stadium intuicyjne
- Stadium strukturalne
- Stadium formalne
W jaki sposób zabawy pełnią rolę stymulacyjną i terapeutyczną w rozwoju dziecka:
Zabawy społeczne to zabawy: nieustrukturalizowana, bierna obserwacja, niezależna zabawa, zabawa równoległa, zabawa kooperacyjna, zabawa zorganizowana. Wspomagają kształtowanie pozytywnego obrazu samych siebie u dzieci, podwyższają poczucie własnej wartości.
Zabawy poznawcze to zabawy: sensomotoryczna, konstrukcyjna, dramatyczna, zabawa
z regułami. Jej rola to wdrażanie dziecka do poznawania rzeczywistości i dostosowywania jej do własnych potrzeb.Zabawy poznawcze okresu dziecięcego są bowiem nabywaniem umiejętności widzenia świata z perspektywy dorosłego.
Zabawy zespołowe rozwijają umiejętności interpersonalne, uczą współpracy, negocjacji, asertywności, wzmacniają stabilizację uczuciową.
Zabawy ruchowe uwalniają i pomagają pozbyć się wewnętrznych napięć, niepokojów, zahamowań.
Zabawy dramatyczne wzbogacają życie uczuciowe dziecka, otwierają na spontaniczne przeżywanie, dowartościowują i uczą pokory, uwrażliwiają, i pomagają dzieciom odkryć zasoby środków ekspresji uczuć, które każde z nich posiada.
Zabawy tworzywami bezkształtnymi rozładowują napięcia wywołane nadmiernym pobudzeniem CNS, przywracają wewnętrzną równowagę, eliminują niepokój i agresję, rozbudzają twórcze możliwości dzieci, poprzez najprostsze formy aktywności angażują dzieci rozwijając ich samodzielność.
Szczególnym rodzajem zabawy jest zabawa z podziałem na role.
Dziecko podejmując rolę, utożsamia się z nią, ponieważ jest w niej coś takiego,
co je fascynuje, coś takiego, co mówi o nim, mówi o tym, kim ono chce być. Ponieważ rola intryguje, fascynuje, dziecko chce ją dobrze odegrać, bo wtedy zwiększa się szansa
na wygraną i przynosi zadowolenie. Ale by dobrze odegrać rolę, trzeba podjąć pewne zobowiązania, czyli wprowadzić samodyscyplinę. Zabawa ta pomaga w procesie "stawania się". Rola to ideał tego, kim chcielibyśmy być, ideał "bycia sobą" selbst. Każdy człowiek dąży do tego, by być pełnią siebie, a jest to możliwe wtedy, gdy ten ideał, do którego dąży, inspiruje go, fascynuje, a przez to uzdalnia do podjęcia zobowiązań, wymogów. Ten proces trwa całe życie, a zaczyna się już w zabawie z podziałem na role. Jeśli zobowiązania wydają się zbyt trudne, wówczas powinno się pojawić wspomnienie tego, że rola, którą podejmuję fascynuje mnie, nawet, jeżeli mnie aż tyle kosztuje. Tak jak doświadczenie więzi z otoczeniem umożliwia otwartość na świat, tak samo utożsamienie się z rolą sprawia,
że człowiek staje się bardziej odkrywczy, że staje się sobą. Chwile fascynacji podczas zabawy, to chwile pełni, które uzdalniają do podjęcia zobowiązań (podjęcia roli) bądź
do otwarcia się na świat.
Zabawa sprzyja prawidłowemu biologicznemu, społecznemu i kulturalnemu rozwojowi człowieka. Zaspokaja jego potrzeby psychiczne, wyzwala wiarę we własne siły, pomaga w wyrażaniu uczuć, wyzwala możliwości twórcze, pomaga w przezwyciężaniu lęków, nieśmiałości, kompleksów, uczy wytrwałości i współpracy, dostarcza rozrywki. Jest więc ważnym elementem wspomagającym proces wychowania.
