Szkoła odgrywa szczególną rolę w procesie wychowania. Aby powiedzieć o samym procesie wychowania ważne jest przytoczenie kilku definicji z nim związanych.

Pedagogika, jest to nauka zajmująca się właśnie wychowaniem przede wszystkim dzieci i młodzieży. Ma na celu kształtowanie osobowości młodego pokolenia, dostarczanie mu wiedzy, wyposażać w sprawności, uczyć zachowań pożądanych przez społeczeństwo a negować złe. Słowo pedagogika w tłumaczeniu z greckiego oznacza "prowadzić dziecko", tak, więc podstawową czynnością w pedagogice jest działalność wychowawcy. Pedagogika w swoim zakresie zawiera cele, treści, metody, środki i formy organizacji procesu wychowawczego. Krzysztof Konarzewski nie bez podstawnie stwierdza, że wszelki czynności pedagogiczne powinny zmierzać do projektowania działalności wychowawczej. Projekt tych działalności będzie dobry w momencie, gdy cel będzie wewnętrznie spójny i określony dzięki wiedzy teoretycznej. Konarzewski dzieli pedagogikę na trzy części. Dwie pierwsze zajmują się badaniami pedagogicznymi, w tym jedna z nich zwana aksjologią pedagogiczną formułuje cele wychowania, bada ich spójność odwołując się w formułowaniu do systemów wartości. Druga zwana teorią wychowania zajmuje się badaniem sposobów i warunków, które wywołują zmiany w psychice jednostki. Ostania część pedagogiki, jaką wyodrębnia Konarzewski technologia wychowania, która zajmuje się tworzeniem działalnością wychowawczą wykorzystując przy sporządzaniu projektu działalności sposoby, jakie określa teoria wychowania uwzględniając cele sformułowane przez aksjologię. Bada ona także skuteczność oraz ekonomiczność stworzonego projektu działalności prowadząc tym samym do praktyki.

Sam proces wychowania rozumiany jest jako system czynności wychowawczych skierowany do wychowanków. Głównym celem ów procesu jest oddziaływanie na dzieci i młodzież, aby w ich zachowaniu, postawach doszło do pożądanych zmian. Jest to także proces, który prowadzi do kształtowania osobowości, przekonań i woli. Jako proces społeczny musi być celowy, planowy a także musi trwać jakiś okres czasu. Jeśli chodzi o istotę tego procesu mamy na myśli wyprowadzenie jednostki ze stanu zwierzęcego do stanu człowieczeństwa. Dawniej mówiono o przygotowaniu jednostki do życia w społeczeństwie. Proces wychowania posiada pewną strukturę. Po pierwsze w procesie wychowawczym musi zostać określony cel, do którego się dąży a także muszą zostać stworzone odpowiednie warunki, sytuacje wychowawcze, przez co rozumie się całe środowisko wychowawcze. Możemy w strukturze procesu wychowania wyodrębnić doświadczenie, które zdobywane jest w sytuacjach wychowawczych. Świadome, planowe oddziaływanie na młode pokolenie podobnie jak w przypadku innych oddziaływań międzyludzkich musi ono dokonywać się w warunkach, które stworzone zostają dla potrzeb skutecznego wychowania. Proces wychowania należy do rzeczywistości. Biorąc pod uwagę chęć kontynuowania tradycji, przetrwanie społeczeństwa, starsze pokolenie przygotowuje nowe pokolenie do wypełniania ról społecznych, przekazuje zasoby kultury, umiejętności i własne doświadczenie.

Szkoła może skutecznie wychowywać jedynie ze współpracą z rodziną, ponieważ wychowanie w szkole bez znajomości środowiska rodzinnego dziecka nie ma powodzenia. Zadania, jakie stoją przed szkołą mają wpływać na ogólny rozwój wychowanków. Wymagania stawiane przez nauczycieli nie zawsze są dostosowane do możliwości uczniów, powodując porażki i trudności w nauce szkolnej. Dziecko z czasem zaczyna sprawiać trudności wychowawcze nie tylko w szkole, ale także i w domu rodzinnym. Pojawia się w tedy kwestia karania i nagradzania dziecka. Jest to problem poruszany od bardzo dawna ale w zależności od własnych doświadczeń i przekonań każdy ma jakieś swoje prywatne zdanie na ten temat. Sprzeczności w stosowaniu kar czy nagród widoczne są nieraz w jednej rodzinie. Inaczej podchodzi do tego matka, inaczej ojciec, a jeszcze inaczej wychowawca w szkole.

Wydaje się, że zakazy, kary są nieodłączne z życiem człowieka, jednak zbyt częste ich stosownie może doprowadzić do niepożądanych następstw. Nie powinny one dotyczyć także podstawowych potrzeb dziecka. Problem kara i nagród w wychowaniu jest kontrowersyjny. Zwolennicy kar, utrzymują się w przekonaniu, że są użyteczne i skuteczne w procesie wychowawczym. Przeciwnicy natomiast uważają, że przyczyniają się do powstawania lęków, nerwic a także agresywnych zachowań u dzieci. Rodzice najczęściej zaczynają stosować kary w momencie dojrzewania. Dziecko staje się wtedy bardziej wrażliwe, wstydliwe, występuje opryskliwość i nieposłuszeństwo. Nie przygotowani rodzice nie zdając sobie sprawy z trudnego okresu dziecka szukają odpowiednich metod wychowawczych, najczęściej stosując kary. Kara jednak powinna być zawsze adekwatna do popełnionego czynu, odpowiednio przemyślana oraz uzasadniona. W różnych rodzinach pogląd na stosowanie kara i nagród jest odmienny. Czasami większą wartość wychowawczą przypisuje się karom wychodząc ze stwierdzenia, że wybryki i nieposłuszeństwo młodzieży spowodowane jest niestosowaniem kar, nakazów i zakazów. Spotyka się rodziny, które częściej albo jedynie karzą. I odwrotnie, rodzice stosują w wychowaniu nagrody i pochwały a w ostateczności kary.

Przez nagrodę rozumie się wszelkie pozytywne odczucia wychowanka, które są następstwem jego zachowania. Nagroda pozytywnie wzmacnia zachowania, które ją poprzedzają oraz prowadzi do utrwalania zachowań. Można też powiedzieć, że nagrodą jest każde wydarzenie, które w przyszłości częściej będzie się pojawiać, gdyż zostało wzmocnione przez jakąś nagrodę. Konkludując dalsze rozważanie, czym jest nagroda można stwierdzić, że jest to świadomie stosowany zabieg wychowawczy, które służy do kształtowania się pożądanych z punktu widzenia społeczeństwa zachowań. Nagrody można podzielić na awersyjne, atrakcyjne oraz neutralne. Poprzez nagrody awersyjne rozumie się usunięcie czynników, które zakazują bądź nakazują jakieś określone zadanie. Można tu zaliczyć jakieś formy nacisku na dziecko w celu posłuszeństwa czy pokory np. nagroda awersyjna będzie zniesienie szlabanu albo zniesienie zakazu wyjścia na podwórko. Nagrodami atrakcyjnymi są wszelkie pozytywne wzmocnienia, których jednostka pożąda. Nagrody neutralne są mało zauważalne i nie wywołują żadnych emocji u dziecka. Nagrody zmieniają sytuacje dziecka na jego korzyść natomiast kary zmieniają na niekorzyść jednostki, najczęściej spowodowane usunięciem jakiegoś atrakcyjnego czynnika. Poprzez karę rozumie się przykre doznania jednostki, które wynikają z jego postępowania. Przyczyniają się na zahamowanie zachowań, po których następują, wynikiem, czego jest unikanie tych zachowań. Kary regulują zachowanie jednostki od zewnątrz jak i wewnątrz. Mogą przyczyniać się do powstania wyrzutów sumienia czy poczucia winy. Kary powodują zahamowanie zachowań względnie złych, a także ma na celu wytworzenie mechanizmów, które zapobiegają ich ponownemu występowaniu. Skutecznym warunkiem stosowania kar jest przede wszystkim określenie tych zachowań, które podlegają karaniu a także stosownie ich adekwatnie do przewinienia. Pedagogika coraz częściej zwraca uwagę na efektywniejsze w procesie wychowania stosowanie nagród niż kar. Nagrody przyczyniają się do pozytywnego odczucia, natomiast rygor zbyt surowe kary mogą przyczynić się niezaspokajania podstawowych potrzeb a także do zniekształcenia osobowości. Najłatwiejszą karą jest wymierzenie kary fizycznej, ponieważ nie wymaga przemyślenia, ale w wychowaniu należy każdą karę dokładnie uzasadnić. Kary fizyczne dają efekty pozorne i krótkotrwałe, pozostawiając wyraźnie ujemne skutki. Dzieci karane w ten sposób zazwyczaj są nieufne, czują się osamotnione a w obawie przed biciem kłamią. Kara ta pogłębia urazy psychiczne, dzieci popadają w kompleksy nieraz trwające przez całe życie. Dobierając kary należy uwzględnić kilka czynników. Mowa tutaj o wieku dziecka oraz o cechach jego osobowości. Jeśli dziecko jest wrażliwe wystarczy sama dezaprobata, która wyrażona może być w słowach rodziców lub ich sposobie bycia. Podobnie jest ze stosowaniem nagród. Nieraz chęć nagrodzenia kogoś może przerodzić się w niepożądane zachowanie i przynieść odmienne skutki. Przykładem na to jest pewna sytuacja przytoczona w książce Krzysztofa Konarzewskiego. Studentka dostała pochwałę słowną na forum za przełamanie wstydu i zaangażowanie się w dyskusję podczas zajęć. Jednak ów nagroda nie przyniosła pożądanych skutków a wręcz przeciwnie doprowadziła do ponownego zamknięcia się i braku chęci do udziału na następnych zajęciach. Wynika z tego, że stosowanie nagród musi być także przemyślane a przy ich doborze musi uwzględnić się cechy osobowości jednostki. Wychowawca stosując nagrody powinien zastanowić się, w jakim czasie po uzyskaniu pożądanej reakcji powinien nagrodzić zachowanie. Z badań wynika, że najlepsze efekty przynosi stosowanie nagród zaraz po oczekiwanym zachowaniu. Czas, który jest odpowiedni do stosowania nagród powinien wynosić od 5 do 25 sekund po pożądanej reakcji wychowanka. Nie zawsze jednak istnieje taka możliwość, ponieważ może to zakłócać kolejne czynności wychowawcy a także może rozpraszać samego ucznia.

Kara z pozoru wydaje się być skuteczniejszą metodą, ponieważ skutki jej widoczne są od razu. Zmiana zachowania i postawy następuje zaraz po jej wymierzeniu. W procesie wychowania stosuje się nagrody oraz kary. Obydwie wpływają na dziecko, ale ich stosowanie wymaga wielu przemyśleń. Zawsze powinno się mieć na uwadze dobro dziecka, jego własności psychiczne a także sytuację, która wymaga nagrodzenia bądź karania. Ukaranie dziecka powinno uczyć go odpowiednich zachowań. Jednak kara powinna być stosowana w ostateczności, kiedy inne metody upomnienia słowne, nakazy, prośby na nic się nie zdają. Jeśli dziecko nie reaguje na upomnienia i nadal pogłębia niewłaściwe zachowanie powinno zostać ukarane. Przy doborze kar jak już wcześniej wspomniano, należy wsiąść pod uwagę przede wszystkim charakter dziecka i jego właściwości psychofizyczne. Należy pamiętać o tym, że nie każda kara może pomóc a wręcz przeciwnie nieraz może dziecku zaszkodzić. Kary powinny być sprawiedliwe i zrozumiałe a dziecko powinno wiedzieć dokładnie, dlaczego zostało ukarane. Kary fizyczne nie są dobrą metodą oddziaływania na dziecko, choć przynoszą natychmiastowe, ale jedynie chwilowe skutki. Kara powinna usuwać zachowania oraz czynności niepożądane. Kara może przybierać postać pozytywną, wtedy mówimy o pewnym czynniku, który zastaje wprowadzony, aby u wychowanka wzbudzić strach. Postać negatywna kary prowadzi do wycofania nagrody, co w konsekwencji sprawia zawód czy gniew. Dla jednych nawet najsłabsza kara może być najbardziej dotkliwa a dla innych nie odczuwalna. Słaba kara stosowana do dzieci często karanych może nie powodować żadnych efektów natomiast kara mocna może doprowadzić do stanów lękowych i agresywnych. Proces wychowawczy w szkole prowadzi do wytworzenia pewnych stosunków między wychowawcą a wychowankiem. Mowa tutaj o interakcjach, jakie zachodzą podczas oddziaływania nauczyciela na ucznia bądź całą klasę. Nauczyciel podczas procesu wychowania stosuje kary jak i nagrody z różną siła. Wychowawca podczas swojej pracy może stosować mocne nagrody oraz mocne kary bądź słabe nagrody i kary lub przemiennie np. mocne nagrody i lekkie kary. Badania, które zostały przeprowadzone w celu określenia, w jaki sposób kary i nagrody wpływają na zachowanie dzieci udowadniają, że podczas stosowania silnych kar oraz słabych nagród efekty są tak samo widoczne jak przy stosowaniu silnych nagród i kar. Pożądane zmiany były najbardziej widoczne, mowa tu o jakości tych zmian, w grupie osób, do których stosowano silne wzmocnienia za pomocą nagród i lekkie kary. Trwałe zmiany w zachowaniach, ich liczba oraz wielkość były efektem stosowania takiego nasilenia nagród i kar. Wynika z tego pewne założenie, które sprawdza się w procesie wychowania mianowicie chodzi o to, że silne kary nie powodują trwałych zmian natomiast silne nagrody motywują uczniów do zachowań pożądanych przez wychowawcę. Rodzice często zastanawiają się, jaki wybrać rodzaj kary dla swojego dziecka lub, jaka nagroda będzie najbardziej odpowiednia. Z takimi dylematami spotykamy się bardzo często. W przypadku pochwał słownej bardzo ważne jest zaakcentowanie przeżyć rodziców, jakie doznają w momencie zachowań dziecka. Lepszym stwierdzeniem będzie: "Bardzo ładnie dziś pracowałeś, jestem z Ciebie zadowolona" niż "Dobrze, podoba mi się to". Dziecko czuje, że jego czyny są dobre. Nagrodą mogą być także prezenty finansowe dawane dziecku. Jednak dość częste nagradzanie w ten sposób, a unikanie innego rodzaju nagród powoduje niedosyt. Ważne jest, aby dziecko czuło zadowolenie rodziców i ich aprobatę. Inną nagrodą dla dziecka może być wyjście do kina lub wspólny spacer. Nagrodę można zapowiedzieć wcześniej. Przykładowo dziecko dostanie nagrodę, jeśli sprosta pewnym trudnościom. Jest to zachęcające i motywujące do działania np. "Czeka Cię pewna nagroda, jeśli…", "Jak będziesz ładnie pracował to pójdziemy wspólnie na zakupy". Takie stwierdzenia przede wszystkim mają na celu zachęcić dzieci do pracy. Zapowiedziane nagrody mobilizują je do wysiłku, pracowitości, ale również dokładności. Zbyt duża i częsta ilość nagród może przyczynić się do demobilizacji. Dziecko zachęcane nie podejmuje żadnych działań gdyż nagrody nie napędzają go do jakichkolwiek czynności a wręcz przeciwnie hamują jego aktywność. Nagroda przestaje mieć znaczenie, wartość jej także spada. Karanie dzieci wiąże się z odczuwaniem przez nich przykrości, wstydu, upokorzenia czy odrzucenia. Dzieci małe bardzo mało rozumieją, są ciekawe świata i nie zawsze postępują tak jak chcieliby ich rodzice. W karaniu ich wystarczy napomnienie słowne i tzw. klaps. Jednak taka kara nie będzie już odpowiednia dla dzieci w młodszym wieku szkolnym. Dobór kar musi uwzględniać wiek dziecka i jego psychofizyczne właściwości. W nowoczesnym modelu wychowania odchodzi się od stosowania kar fizycznych. My, nauczyciele i rodzice powinniśmy stanąć na wysokości zadania i naprowadzać naszych podopiecznych do działań przez nas pożądanych, używając sposobów dalekich od przemocy. Kary możemy podzielić na kary skuteczne i nieskuteczne. Do kar skutecznych zaliczamy: upomnienia słowne, odmówienie przyjemności, ciche dni, okazanie złego postępowania na forum, chłód uczuciowy. Karami nieskutecznymi będą kary cielesne, ośmieszanie, wyzwiska. Trzeba pamiętać, że kary nie eliminują całkowicie złego zachowania, zniechęca do czynów nie odpowiednich. Jednak nie utrwala zachowań dobrych. Zbyt często stosowana, surowa wywołuje niechęć do osoby karzącej. Surowe kary stosowane przy błahych przewinieniach, które często wynikają z nieuwagi dziecka bądź jego niewiedzy są błędem. Nie można także karać dziecka za to, że nie jest w stanie nauczyć się np. wiersza na pamięć, pomimo ciężkiej pracy. Może to wynikać z jego zaburzonego rozwoju bądź braku zdolności. Czasami kary przyczyniają się do kłamstw. Dziecko w obawie przed karą próbuje zataić swój występek, co też nie prowadzi do korzyści. W takiej sytuacji rodzice każą dziecko podwójnie, za przewinienie i kłamstwo. W procesie wychowania takich sytuacji powinniśmy unikać. W dzieciach narasta lęk, który po jakimś czasie może przerodzić się w agresję. Kara powinna być zawsze sprawiedliwa, wtedy też przynosi największe korzyści, a osoba karząca nie traci autorytetu w oczach dziecka.

Skuteczność oddziaływań wychowawczych polega na podmiotowym traktowaniu wychowanka. Akceptacja ze strony nauczyciela ułatwia nawiązanie bliskich kontaktów, wyzwala poszanowanie i zaufanie do nauczyciela. Autokratyczny styl wychowania polega przede wszystkim na oddziaływaniu na uczniów poprzez stosowanie nagród i kar, nakazów i zakazów. Nauczyciel jest osobą decydującą o wszystkim. Uczniowie swoje zadania wykonują bez entuzjazmu i są niechętni do współpracy. Dobór metod i środków wychowawczych zależy od nauczyciela. Powinien on dokładnie przemyśleć swoją pracę i to czy w jego działalności będą przeważały nagrody czy też kary.