W związku z przeprowadzeniem przez MEN reformy szkolnej, pierwszy etap nauczania (klasy I - III), to nauczanie zintegrowane. Polega ono na uczeniu treści z różnych dziedzin razem ze sobą, płynnie splatając tematycznie. Klasy I - III nie mają więc oddzielnie lekcji matematyki, plastyki, języka polskiego. Nie występują tez przerwy co 45 minut, tylko wtedy gdy zajdzie taka potrzeba i gdy dzieci są zmęczone i jej potrzebują. Wszystkie te przedmioty połączone są treściami w jeden blok tematyczny. W związku z przeprowadzona reformą, nauczyciele mogą sami wygrać program nauczania, według którego będą pracować ze swymi podopiecznymi. To okazuje się wielkim dylematem. To bowiem nauczyciel w klasach I - III może zadecydować o całej edukacji dziecka. Z natury bowiem każde dziecko pragnie iść do szkoły, jest ciekawe i bardzo emocjonuje się pierwszymi dniami w szkole. To jak wpłynie na dziecko nauczyciel w klasach najmłodszych, niewątpliwie decyduje o funkcjonowaniu dziecka w dalszych etapach nauczania.

Na rynku dostępnych jest wiele świetnie opracowanych programów, które jednak różnią się między sobą mniej lub bardziej. To jaki program wybierze nauczyciel winno zależeć od jego spojrzenia na rzeczywistość dydaktyczną i wychowawczą, trudno bowiem byłoby, gdyby nauczyciel nauczał czegoś z czym sam się nie zgadza. Poza własnymi predyspozycjami i zamiłowaniami, nauczyciel powinien uwzględnić, zdolności i osobowość swych podopiecznych. Winien także wziąć pod rozwagę to w jakim środowisku dzieci się wychowują i w związku z tym jakie umiejętności i wartości winien się starać wykształcić.

Aktualnie, jak już wspomniałam, jest do dyspozycji nauczyciela wiele gotowych, opracowanych programów nauczania. Jest także możliwość opracowania własnego programu autorskiego, według którego można pracować ze swymi wychowankami. Jednak gdy nauczyciel nie decyduje się na realizację własnego programu nauczania może wybrać program gotowy. Wśród najbardziej znanych programów wymienia się:

  • "Program wczesnoszkolnej zintegrowanej edukacji XXI wieku" - autorstwa Jadwigi Hanisz;
  • Program "Moja Szkoła" - opracowany przez zespół składa składający się z Jolanty Faliszewskiej, Ewy Misiorowskiej, Jolanty Kaperskiej, Teresy Wójcik oraz Czesława Cygańskiego;
  • Program "Z Ekoludkiem w szkole" - autorstwa Haliny Kitlińskiej-Pięty, której radami służyły Agnieszka Maliszewska i Ewa Kardaś.

Wszystkie te programy powstały około 1998 - 1999 roku, różnią się między sobą priorytetami celów jakie obrały Mają jednak także cechy wspólne. Przede wszystkim każdy z nich zwraca uwagę na konieczność wszechstronnego rozwoju ucznia. Autorzy programów zdają sobie również sprawę z konieczności wyposażenia ucznia w umiejętności czytania, pisania, liczenia, oraz wdrożenia do samodzielnego myślenia i rozwijania kreatywności.

Poniżej postaram się opisać główne założenia poszczególnych programów. Dokonam prezentacji celów głównych i szczegółowych każdego z nich.

Pierwszym programem, który zostanie poddany analizie, to program "Moja Szkoła", jest to program, który został wprowadzony w szkołach jeszcze przed reformą edukacji (rok wcześniej). Program ten jest tak opracowany, aby zaspokajać i rozwijać potrzeby intelektualne, fizyczne, a także emocjonalne, estetyczne i moralne wychowanków. Program integruje w sobie treści z zakresu języka polskiego, matematyki, a także edukacji muzycznej, plastycznej, technicznej, ruchowo - zdrowotnej oraz środowiskowej. Program "Moja Szkoła" niewątpliwie uwzględnia łączenie wszystkich powyższych treści nauczania według zasad kierujących nauczaniem zintegrowanym. Uwzględnia także ważny element współpracy wszystkich środowisk wychowawczych - szkoły, rodziny, środowiska okolicznego itp. Program skonstruowany jest bardzo ogólnie. Przygotowanie się do zajęć wymaga więc od nauczyciela skorzystania z licznych podręczników metodycznych. Z drugiej strony daje to nauczycielowi większą swobodę w doborze tematów i przekazywaniu treści adekwatnie do potrzeb uczniów i zdolności nauczyciela. Podczas realizacji tego programu nauczania dydaktyk może korzystać z opracowanych podręczników, szczegółowego rozkładu nauczania, a także proponowanych w ramach tego programu, lektur szkolnych oraz przewodników metodycznych.

Głównym celem jaki zakłada sobie program "Moja Szkoła" jest wyposażenie wychowanków w zakres wiedzy i umiejętności, które służyć mają wszechstronnemu rozwojowi ucznia oraz zdolnościom samokształcącym. Dzięki bardziej analitycznemu podejściu do celów jakie mają by osiągnięte poprzez pracę według tego programu, można wyróżnić dążenie do:

  • rozwijania szczęśliwego, aktywnego oraz asertywnego dziecka;
  • umiejętności wypowiadania własnego zdania oraz akceptacji odmiennych poglądów przez ucznia;
  • globalnego postrzegania świata, a co za tym idzie umiejętności dostrzegania związków przyczynowo -skutkowych;
  • rozwijania zainteresowań nauką i treściami omawianymi na lekcjach - budzenie aktywności poznawczej;
  • kształtowania zamiłowań i zdolności u uczniów;
  • kształtowania samooceny i właściwego obrazu własnej osoby u ucznia;
  • rozwijania więzi rodzinnych, a także 98 - 1999 lokalnych, narodowościowych;
  • rozwijania zmysłu estetycznego -wrażliwość na piękno, wartość literatury i sztuki;
  • wyrobienia nawyków służących zdrowemu i aktywnemu trybowi życia;
  • rozwijania umiejętności organizowania własnego czasu wolnego oraz współpracy w grupie;
  • zdobycia umiejętności pisania, czytania oraz rachowania.

Kolejnym programem, który może być wybrany przez nauczycieli, jest program "Z Ekoludkiem w szkole". On również łączy treści w sposób spójnego zachodzenia na siebie zagadnień z poszczególnych treści nauczania. Zakres treści, których naucza nauczyciel, w oparciu o program "Z Ekoludkiem w szkole" jest taki sam jak w programie "Moja Szkoła". Cechą charakterystyczną natomiast jest oparcie się na wykorzystaniu wielorakiej działalności i aktywności uczniów, w procesie dydaktycznym oraz spiralność treści kształcenia. Spiralność treści polega na tym, iż te same zagadnienia są powtarzane co pewien czas, przedstawiane są one jednak w znacznie szerszy sposób. Ułatwia to uczniom proces kształtowania pojęć. Struktura programu "Z Ekoludkiem w szkole" jest, w przeciwieństwie do wcześniej opisanego programu, skonstruowana szczegółowo i nie wymaga od nauczyciela korzystania z poszerzającej lektury i zwiększania jego kompetencji. Powyższy program duży nacisk kładzie na wszechstronny rozwój ucznia, oraz na wyposażenie wychowanka w umiejętności pisania, czytania i liczenia. Szerzej mówiąc o celach wyżej wymienionego programu należy zwrócić uwagę, iż jego autorzy kładą nacisk na wyrobienie kompetencji kluczowych u ucznia. Celami programu jest bowiem kształtowanie:

  • zdolności uczenia się - poprzez umiejętność wykorzystania zdobytej wiedzy oraz doświadczeń;
  • myślenia - w tym zdolności dostrzegania związków przyczynowo skutkowych;
  • umiejętności poszukiwawczych, pewnego rodzaju aktywności w dążeniu do wiedzy, korzystanie z różnorakich źródeł;
  • umiejętności interpersonalnych - w tym rozwijanie zdolności komunikacyjnych oraz współpracy w grupie, szanowania opinii innych i wyrażania własnego zdania;
  • zdolności działania - czyli umiejętności organizacji własnej aktywności.

Jak widać na podstawie powyższych celów program ten zmierza do uspołecznienia dziecka. Uczy go zarówno wyrażania własnych poglądów, jak i szanowania innych ludzi. Ponadto kładzie naciska na kompetencje niezbędne w codziennym życiu.

Ostatni analizowany program, "Program wczesnoszkolnej zintegrowanej edukacji XXI wieku" także, jak pozostałe wyżej wymienione, zmierza do wspierania dzieci w ich wszechstronnym rozwoju. Nacisk kładziony jest jednak, w tym przypadku, na nauczenie ucznia życia w zgodzie ze sobą, innymi ludźmi oraz środowiskiem przyrodniczym. Program zmierza również do wykształcenia u dzieci zdolności komunikacyjnych, wyrabiania sądów, oraz poczucia odpowiedzialności. Sprzyja on także rozwojowi wyobraźni, uwagi, dociekliwości, oraz poznaniu i stosowaniu różnych metod pomocnych w rozstrzyganiu problemów. Treści nauczania, jakie są przewidziane w tym programie pozostają bez zmian, są takie same jak w wyżej analizowanych koncepcjach nauczania. Nie ulega bowiem żadnym wątpliwościom, albowiem wyżej wymienione treści są odpowiednimi dla dzieci na etapie kształcenia zintegrowanego. Z samego swego przeznaczenia - program edukacji zintegrowanej - treści są tu ze sobą powiązane, co sprzyja całościowemu ujęciu otaczającej dzieci rzeczywistości. Główne kompetencje, jakie postawiła sobie - 1999 za zadanie twórczyni "Programu wczesnoszkolnej zintegrowanej edukacji XXI wieku" to:

  • kompetencje komunikacyjne - mające na celu naukę porozumiewania się z innymi ludźmi, rozwijanie zdolności interpersonalnych;
  • kompetencje współdziałania - dążące do rozwijania umiejętności współpracy z ludźmi, co jest niezmiernie ważne w społeczeństwie, dla prawidłowego jego funkcjonowania;
  • kompetencje dostrzegania opisywania i wyjaśniania związków i zależności jakie zachodzą między człowiekiem a jego środowiskiem, ich wzajemny korzystny oraz niekorzystny wpływ na siebie;
  • kompetencje pozwalające uczniowi na bycie odbiorcą sztuki oraz, być może, jej twórcą;
  • kompetencje związane z adaptacją do wytworów techniki

Ten program kładzie więc nacisk na obieg informacji, na formę jej przekazywania w społeczeństwie. Przykłada także duże znaczenie do uspołecznienia dzieci, umiejętności współżycia ze środowiskiem rodzinnym, szkolnym jak i lokalnym. Program ten przecenia również zdolność przetwarzania informacji, nad ich gromadzeniem i przechowywaniem, by bowiem wykorzystać naszą wiedzę trzeba ją umieć przetworzyć.

Mam nadzieję, iż powyższy tekst, chociaż w wąskim zakresie, przedstawił państwu główne cele trzech wymienionych programów. Pragnę także zwrócić uwagę, iż wszystkie programy oparte są na tych samych treściach nauczania i realizowane są zgodnie z koncepcją nauczania zintegrowanego, w celu całościowego poznania świata przez ucznia. Wszystkie wyżej wymienione programy zmierzają również do wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia. Różnicą w tych programach są tylko odmienne priorytety celów i czasem różne sposoby realizowania tych samych celów. To jaki program zostanie wybrany zależy zatem od osobowości, oczekiwań, zdolności, potrzeb:

  • nauczyciela
  • wychowanka
  • środowiska lokalnego szkoły rodziny.

Bibliografia:

  1. Faliszewska J., Misiorowska E., Kaperska J., Wójcik T., Cygański C. "Moja szkoła". Kielce 1999.
  2. Hanisz J. "Program wczesnoszkolnej zintegrowanej edukacji XXI wieku". Warszawa 1999.
  3. Kitlińska-Pięta H., Maliszewska A., Kardaś E., "Z Ekloudkiem w szkole". Warszawa 1999.
  4. Treliński G. "Kształcenie matematyczne w klasach początkowych". Kielce 1995.