Nawiązania do czasów starożytnych w muzyce:
- mitologia (oratoria świeckie, opera, dramat muzyczny, pieśni)
- Pismo Święte (msze, kantaty, pieśni, oratoria religijne)
Podstawowym budulcem dzieła ( nie tylko muzycznego) jest inspiracja. Dzieło bowiem powstaje natchnione czymś, kimś. Wówczas to możemy mówić o głębi oraz doszukiwać się owych inspiracji, czyli nawiązań. Zadaniem muzyka, muzykologa jest czy to wykonując utwór, czy tez analizując go audytywnie, jest odgadnąć myśl przewodnia, która kierowała kompozytorem, odnaleźć inspirację. Podobnie jak w literaturze, także i w muzyce są tematy, zagadnienia, myśli, do których powracali kompozytorzy wielokrotnie na przestrzeni periodyzacji dziejów sztuki. Przede wszystkim należy wspomnieć tu o nawiązaniach do starożytności: bogów, mitów i legend, ale i poetów, filozofów, sentencji antycznych.
Poza tym nawiązania chrześcijańskie pełnią dużą rolę, przede wszystkim jako inspiracja Pismem Świętym.
Nawiązania te mogą być użyte w odpowiednich formach/ gatunkach muzycznych. Nie trudnym do rozczłonkowania jest przynależność tematyki do gatunków, gdy jako wyznacznik obierzemy czas wykonywania utworu oraz miejsce. Naturalnie klasyfikacja odbywać się będzie wówczas w kategoriach: muzyka świecka i religijna.
Nawiązania do antyku mitologicznego występowały najczęściej w gatunkach, które wykorzystywały akcję sceniczną, dialogowanie. Stąd wykorzystanie oper i dramatów muzycznych. Jednak owe nawiązanie nie musiały się ograniczać do takich właśnie form, bowiem ową inspiracja mogła stać się także tonalność starożytnych i wówczas utwór nie wykorzystuje gatunku opery, a może przejawiać formę jakąkolwiek.
Przykładami zastosowania motywów antycznych mitologicznych niech będą dzieła:
- Ludwig van Beethoven Symfonia IX, cz. IV
- Ludomir Różycki Eros i Psyche
- Claude Debussy Syrinx (inspiracja tonalnością)
Nawiązania do chrześcijaństwa odnajdujemy w gatunkach najczęściej wokalno - instrumentalnych, bądź też stricte wokalnych, ewentualnie instrumentalnych bez zastosowania partii głosowych (najrzadziej).
Najczęstszym gatunkiem z natury inspirowanym religią chrześcijańską jest msza. Poza tym oratoria religijne również nawiązują do przesłanek religijnych. Przykładami niech będą od choćby:
Oratorium na Boże Narodzenie Jana Sebastiana Bacha
Stworzenie świata Josepha Haydna
Mesjasz Georg Friedrich Haendel
Ponadto znajdujemy nawiązania do typu mszy, czyli do mszy żałobnej ( missa de profundis)
Requiem Ofiarom Hiroszimy Krzysztofa Pendereckiego
Nawiązania o przeróżnej tematykę z zakresu religii chrześcijańskiej znajdujemy także w pieśniach i to z czasów już najdawniejszych, np. Melodie na Psałterz Polski autorstwa Mikołaja Gomółki, oparte na przekładzie psalmów Dawida przez Jana Kochanowskiego.
Naturalnie samym nawiązaniem do antyku jest cała nomenklatura muzyczna, która przejęta jest z czasów ówczesnych, a także formy poetyckie. Kompozytorzy (np. okresu renesansu) opracowując poezję czerpali wzory ukształtowań właśnie z budowy metrycznej wierszy antycznych.
Pozostałością wciąż niezmienną religii chrześcijańskiej jest msza, jednak jako nabożeństwo, liturgia, bowiem rzadziej niż w poprzednich epokach spotyka się teraz opracowania muzyczne bądź to proprium bądź ordinarium missae w języku łacińskim.
