Swobodny przepływ osób

Swoboda przepływu osób

Traktat z Maastricht ustanowił obywatelstwo Unii Europejskiej, w związku, z którym, każdy obywatel państwa członkowskiego Unii Europejskiej jest równocześnie obywatelem UE. Nie zastępuje ono jednak, a tylko uzupełnia przynależność państwową. Obywatelstwo unijne pociąga za sobą. Takie przywileje, jak np. prawo do swobodnego przemieszczania się i osiedlania w dowolnym kraju Unii Europejskiej, chociażby w celu podjęcia zatrudnienia czy nauki, bierne i czynne prawo wyborcze w wyborach samorządowych i do Parlamentu Europejskiego, czy też prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej w państwie trzecim. Swobodny przepływ osób jest jedną z czterech fundamentalnych wolności wewnętrznego rynku Wspólnoty.

Zniesienie kontroli osób przy przekraczaniu granic wewnętrznych Unii Europejskiej

Pominięcie kontroli, czyli przejść drogowych oraz kolejowych, kontrolowania bagażu zarówno na przejściach, jak i lotniskach, podczas przekraczania granica wewnętrznych Unii pozwoliło skrócić czas podróży. Jednakże nadal przeprowadzana jest identyfikacja osobowa w portach morskich i lotniczych, tyle tylko, że dla obywateli UE została znacznie uproszczona. Zniesienie kontroli nie było łatwe. Niektóre kraje członkowskie biorąc pod uwagę bezpieczeństwo publiczne, chciały możliwie długo pozostawić kontrolę. Znaczne zmiany w kwestii swobodnego przepływu osób wprowadził Traktat z Maastricht, a po nim Traktat Amsterdamski. Pominięcie kontroli granicznej umożliwiło podróżnym nabywać wyłącznie w celach prywatnych większą ilość produktów tytoniowych oraz alkoholu.

Prawo pobytu i swobodnego przemieszczania się obywateli Unii Europejskiej oraz ich rodzin na terytorium Wspólnoty

Początkiem dla wprowadzenia tej swobody liberalizacja przepływu pracowników. Następnie rozszerzono ją na innych obywateli, np. osoby zajmujące się działalnością na własna rękę, emeryci czy studenci.

Zniesienie dyskryminowania pracowników wspólnego rynku wiąże się z uprawnieniem do starania się o propozycję miejsca pracy, pozostania członkowskiego konkretnym kraju członkowskim po otrzymaniu zatrudnienia na jego terytorium, swobodnego podróżowania w państwach członkowskich, jak również pobytu w konkretnym kraju z racji zatrudnienia, zgodnie z prawem obowiązującym, gdy chodzi o zatrudnienie obywateli danego państwa. Zasady te nie obowiązują w przypadku zatrudnienia osób w sektorze publicznym.

Możliwość swobodnego podróżowania i pobytu mają również członkowie rodzin, nie będący obywatelami kraju członkowskiego bez względu na ich przynależność państwową.

Obywatele Unii bez dodatkowych formalności powinni otrzymać uzyskać prawo pobytu, ale tylko na okres nie przekraczający 3 miesięcy. Muszą jedynie posiadać ważny dowód tożsamości bądź paszport. W przypadku, gdy obywatel państwa członkowskiego zamierza uzyskać prawo pobytu powyżej trzech miesięcy, możliwe jest to, jeśli ma zatrudnienie bądź sam się zatrudnia w danym kraju, posiada ubezpieczenie zdrowotne, dysponuje środkami na utrzymanie siebie i swojej rodziny bądź też przybył do danego państwa w celu nauki i poza całkowitym ubezpieczeniem zdrowotnym na okres pobytu, dysponuje także środkami na swoje utrzymanie.

Udzielanie prawa do stałego pobytu wyraża propagowanie spójności społeczeństwa. Prawo takie przyznawane jest obywatelom Unii oraz członkom ich rodzin, po tym, jak nieprzerwanie przez pięć lat przebywali w danym państwie. W zgodzie z zasadą niedyskryminacji, każdy obywatel państwa członkowskiego UE oraz jego rodzina przebywający w konkretnym kraju, jest traktowany na równi z obywatelami tego kraju, biorąc pod uwagę przepisy szczegółowe wspólnotowego prawa wtórnego i oczywiście Traktatu. Wyjątek od powyższej zasady stanowi to, iż kraje Wspólnot nie mają obowiązku nadawać uprawnień do czerpania z pomocy socjalnej w trakcie pierwszych trzech miesięcy czy też dłuższego pobytu, jak również pomocy przeznaczonej na edukację zanim dany obywatel, nie będący pracownikiem, samozatrudniającym się czy członkiem ich rodzin, otrzyma stały pobyt

Traktat bierze pod uwagę możliwość ograniczenia swobodnego podróżowania oraz prawa pobytu, gdy w grę wchodzi porządek oraz bezpieczeństwo publiczne czy też ochrona zdrowia publicznego.

Zharmonizowana polityka społeczna

Przepisy odnoszące się do ujednolicenia wspólnej polityki społecznej są rozszerzone w Traktacie Amsterdamskim oraz Nicejskim. Przepisy te mają zagwarantować pracownikom odpowiednią ochronę socjalną, rozwój zasobów ludzkich z perspektywą zachowania wysokiej stopy zatrudnienia, dialog pracodawcy z pracownikiem, a także przeciwdziałanie zjawiskom wykluczania z rynku pracy. Wymienione zadania urzeczywistniane są w zgodzie z Europejską Kartą Społeczną, a także Wspólnotową Kartą Podstawowych Praw Społecznych Pracowników. Wspierając zrealizowanie tychże celów Unia uzupełnia działalność krajów członkowskich, np. w obszarze integracji osób wykluczonych z rynku pracy, warunków pracy, polepszenia środowiska pracy, bezpieczeństwa przy pracy oraz zdrowia, informacji i konsultacji z pracownikami, równouprawnienia kobiet i mężczyzn w zakresie możliwości na rynku pracy i traktowania w miejscu zatrudnienia.

We Wspólnotowej Karcie znajdują się prawa z takich dziedzin, jak:

• ochrona socjalna;
• ochrona dzieci i młodzieży;
• ochrona zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy;
• szkolenia zawodowe;
• informacja, konsultacje i zaangażowanie pracowników;
• równość traktowania kobiet i mężczyzn;
• prawa ludzi starszych i niepełnosprawnych;
• swobodne zrzeszanie się i układy zbiorowe;
• swobodny przepływ, zatrudnianie oraz wynagradzanie pracowników.

Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego

Swobodny przepływ pracowników zależał od unormowania zagadnień dotyczących zabezpieczeń społecznych. Wspólnoty nie miały zastąpić systemów narodowych, a jedynie je koordynować.

Państwa członkowskie zobowiązane są do przestrzegania wspólnych zasad, chociaż część z nich cieszy się wciąż dużą swobodą w zakresie formułowani własnych zasad, np. zasady niedyskryminacji obywateli innych krajów członkowskich w kwestii praw gwarantowanym ustawodawstwem społecznym w odniesieniu do własnych obywateli,.

Zadaniem Unii Europejskiej jest koordynowanie, lecz nie zastępowanie krajowych systemów społecznych. Przepisy Wspólnoty regulujące koordynację zabezpieczenia społecznego odnoszą się do świadczeń z takiego tytułu, jak:

• choroby i macierzyństwo;
• inwalidztwo;
• emerytury i zasiłki starcze;
• odszkodowania z tytułu śmierci;
• wypadek w miejscu pracy i choroby zawodowe;
• renty inwalidzkie;
• zasiłki dla bezrobotnych;
• zasiłki dla sierot i dzieci będących na utrzymaniu emerytów;
• zasiłki dla rodzin pracowników oraz bezrobotnych.

Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego gwarantuje każdemu obywatelowi Unii Europejskiej bezpieczne w kwestii opieki zdrowotnej podróżowanie w granicach jej terytorium.

Emeryci również mają zapewnioną ochronę we Wspólnocie. Choć nie istnieje coś na kształt emerytury wspólnotowej, to przyznaje się uprawnienie do emerytury we wszystkich państwach Unii, jeżeli tylko dana osoba spełnia warunki dotyczące wieku emerytalnego w tym państwie i jest przynajmniej od roku w nim ubezpieczona.

Uznawanie kwalifikacji zawodowych

Poważne utrudnienie dla swobodnego przepływu pracowników oraz osób samozatrudniających się w Unii Europejskiej jeszcze zanim utworzono rynek wewnętrzny, stanowiło nieuznawanie kwalifikacji oraz kompetencji zawodowych. Zadaniem WE stało się wdrożenie systemu uzupełniania kwalifikacji pomiędzy krajami członkowskimi celu uproszczenia zakładania firm, świadczenia usług oraz przepływu pracowników.

W roku 1984 Unia stworzyła siatkę Krajowych Centrów Informacji o Uznaniu Wykształcenia Akademickiego. W ten sposób miała zagwarantować transparentny charakter oraz uznawanie dyplomów i kwalifikacji w celach akademickich. W sieci znajdują się kraje Europejskiego Obszaru Gospodarczego, a więc państwa członkowskie Unii Europejskiej, Norwegia, Islandia oraz Lichtenstein. Ponadto Komisja Europejska w porozumieniu z krajami członkowskimi uruchomiła również inne mechanizmy uznawania kwalifikacji, chociażby system transferu okresu studiów podejmowanych w innym kraju czy też jednolity europejski format życiorysu.