To jaki jest człowiek i co naprawdę kryje jego natura jest od dawna przedmiotem rozważań twórców literatury. Przez niemal wszystkie epoki problem ten pojawiał się w literaturze. Niemal w każdej epoce byli twórcy, którzy zastanawiali się kim tak naprawdę człowiek. Czy rację ma Maksymilian Gorki, który to powiedział, że "Człowiek to brzmi dumnie"? Czy rzeczywiście jak pokazują literackie przykłady, człowieczeństwo to powód do dumy i chluby? Czy być człowiekiem to umieć zdobywać się na najbardziej szlachetne czyny i podbijać świat za pomocą swego umysłu i dobroci? Czy może być człowiekiem, to jednocześnie umieć być zbrodniarzem, kimś kto zdolny jest do najstraszniejszych czynów?

Czasem, który stanowił czas trudnego sprawdzianu dla ludzi były lata drugiej wojny światowej. W wielu utworach znalazł się zapis tragicznej, wojennej rzeczywistości i opis tego jak zachowywali się wówczas ludzie. Jak można się bowiem domyślać wiele z opisanych w wojennej literaturze zdarzeń i sytuacji miało swe rzeczywiste odpowiedniki.

Wstrząsający opis czasów wojny i tego jak wówczas między innymi zachowywali się ludzie przynoszą "Medaliony", utwór napisany przez Zofię Nałkowską. Utwór stanowi zbiór kilku noweli, których akcja rozgrywa się w czasie drugiej wojny światowej. Pisarka była uczestnikiem powstałej po wojnie Głównej Komisji Badań Zbrodni Niemieckich, wraz z innymi uczestnikami Komisji jeździła po Polsce i zbierała informacje dotyczące ogromu zbrodni hitlerowskich. "Medaliony", noszą więc piętno autentyczności stanowią zapis zeznań świadków, coś na kształt noweli i jednocześnie reportażu. Opowiadają o tragicznych losach tych, którzy ucierpieli w czasie drugiej wojny światowej. Ukazują bezsilność ludzi, którzy postawieni zostali w sytuacji śmierci bliskich i prześladowania ludności żydowskiej. W "Medalionach" ukazane są różne postawy. Ludzie są bezwględni i ze strachu o własne życie zdolni są wydać, zgnębić innych. W noweli pod tytułem "Przy torze kolejowym" Zofia Nałkowska przedstawia historię kobiety, która wyskakuje z pociągu. Rani się boleśnie i dlatego nie może uciec i skazana jest na leżenie nieopodal torów kolejowych, którymi przejeżdżał pociąg z którego uciekła. Zdecydowała się na taki krok nieprzypadkowo. Kobieta jest bowiem Żydówką, a pociąg zmierzał do obozu Zagłady z kolejnym transportem ludzi. Wiózł więc ludzi na śmierć. Jednak ucieczka nie obroniła jej przed śmiercią. Kobieta leży przy torach skazana na nie łaskę ludzi. Pobliscy ludzie boją się jednak jej pomóc. Wiedzą, że nawet za szklankę wody podaną kobiecie mogą zostać zabici przez Niemców. Kobieta więc nie mogąc uciekać ani nie pozyskawszy pomocy prosi jednego z Polaków, aby jej pomógł zabijając ją. "Medaliony" opisują jednak nie tylko okrucieństwo ludzi, ale także gotowość do pomocy i heroizm. Jednak zdecydowanie w utworze przeważają opisy ukazujące ludzi nie jako bohaterów ale jako tych, którzy na skutek terroru zagrożenia i zachowują się w sposób daleki do heroizmu.

Znamienne jest motto, którym Zofia Nałkowska opatrzyła swój utwór. Jak pisze autorka "Ludzie ludziom zgotowali ten los." Słowa te wskazują na przerażający fakt, iż wojna, która stała się okrutnym czasem zbrodni na ludziach została niejako "przygotowana" także przez ludzi. To także ludzie byli zbrodniarzami, którzy bili i pastwili się nad innymi ludźmi. Zofia Nałkowska jednak nie stawia jednoznacznych wyroków. Nie osądza ludzi, wskazuje także na to, że winny jest za to totalitarny system. Totalitaryzm, życie w ciągłym strachu przed śmiercią i nieludzkie warunki obozów często deformowało ludzką osobowość. Ludzie zmieniali się nie do poznania. Byli zdolni do okrutnych czynów, których w normalnych warunkach nigdy by nie popełnili. Problem ten podejmuje także Tadeusz Borowski w swych opowiadaniach. Cykle nowel pisarza pod tytułem "Pożegnanie z Marią" oraz "Kamienny świat" pokazują okrutną obozową rzeczywistość. W swych opowiadaniach pisarz ukazuje jak warunki panujące w obozie zmieniają ludzką psychikę. Przedstawił trudną sytuację, w jakiej znajdują się więźniowie. To, że często nie mogą pomóc innym w imię własnego dobra sprawia, że stają się współuczestnikami zbrodni. Borowski opisuje postać więźnia Tadeusza. Tadeusz chce żyć w obozie jak najlepiej dlatego próbuje radzić sobie jak tylko może. Stara się nie narażać, nie wchodzić w drogę strażnikom. Nie tylko nie pomaga innym ludziom ale także chce żyć lepiej ich kosztem. Wymiguje się od ciężkiej pracy, kradnie i wykorzystuje innych. W opowiadaniach pisarza znalazło się jednak miejsce także dla opisu zdarzeń heroicznych. Do takich należy niewątpliwie postawa kobiety, która podczas segregacji więźniów w obozie wzięła na ręce dzieci zmarłe. Tym samym kobieta wiedziała, że skazuje siebie na śmierć ale jej czy wskazuje heroizm.

Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie o to, kim naprawdę jest człowiek zbrodniarzem czy bohaterem. Trudna literatura opisująca czasy wojny nie daje jednoznacznej odpowiedzi. Pisarze wskazują nie tylko postawy zasługujące na potępienie ale także czyny wymagające odwagi, ukazują także jak wielki wpływ na człowieka ma czas i warunki, w których przyszło mu żyć.