Śmierć była w średniowieczu jednym z częściej poruszanych w literaturze tematów. Niejednokrotnie czerpano z faktu jej nieuchronności swoiste pokrzepienie, równie często obawiano się jej. "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią" należy do tych utworów, które w wyrazisty sposób obrazują tę złożoność spojrzenia na temat.

 Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią - geneza utworu

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią nie jest oryginalnym dziełem naszej rodzimej literatury, jej popularność to jeden z dowodów na uniwersalizm chrześcijańskiego średniowiecza. Polska wersja łacińskiego dzieła powstała w drugiej połowie XV w. (ok. 1463 r.), jej rękopis znalazł się w archiwach Biblioteki Seminaryjnej w Płocku. Polskie tłumaczenie odznaczało się szczególnym kunsztem formalnym, gdyż oryginał średniowieczny pisany był, w przeciwieństwie do niego, prozą.

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią - egzemplum

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią jak cała rzesza średniowiecznych utworów literackich tworzona była w duchu dydaktyzmu, który stanowił często wyznacznik wartości literackiej dzieła. Oznaczało to, że dzieło miało pouczać, zachęcać lub ostrzegać, czyli spełniać założenia średniowiecznej parenezy. 

A ponieważ człowiek najprościej uczy się sięgając po przykłady (czyli jak je określano: egzempla), najpowszechniej możemy spotkać tego typu literaturę średniowieczną. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią jest klasycznym egzemplum właśnie.

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią - treść

Treść Rozmowy Mistrza Polikarpa ze śmierciąnie jest skomplikowana. Polikarp mędrzec wieliki, mistrz wybranychciałby spotkać śmierć w jej realnej postaci i prosi o to Boga. Jego życzeniu staje się zadość i śmierć objawia się w momencie, gdy zostaje sam w kościele. Mimo próśb i pozornego przygotowania wzywającego, robi ona na mędrcu takie wrażenie, że pada jak nieżywy. 

Następuje zresztą dokładny opis wyglądu fizycznego śmierci, który faktycznie nie może nie podziałać na wyobraźnię: śmierć wygląda jak rozkładający się trup płci niewieściej. Gdy Mistrz już otrząsa się z pierwszego wrażenia, zapytuje złowrogą postać, czy nie dałoby się jej przekupić jakimś dobrym kołaczem. 

Śmierć wyśmiewa taką naiwność. Wymienia cały szereg osób, które nie dadzą rady jej uciec i mówi, że wszyscy, niezależnie od statusu społecznego, muszą jej ulec. Jednak ci, którzy wiodą zbożny żywot na ziemi, nie muszą się obawiać - czekają ich niebieskie radości.

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią - motyw dance macabre

Z uwagi na wypowiedź Śmierci można RozmowęMistrza Polikarpa ze śmiercią zaliczyć do utworów wykorzystujących popularny w średniowieczu motyw dance macabre, czyli tańca śmierci. Zwykle w malarstwie pojawiały się obrazy ukazujące krąg ludzi najróżnorodniejszej profesji, począwszy od tych najbardziej znacznych, jak biskupi, papież czy potężni dostojnicy śmierci, poprzez przedstawicieli różnych rzemiosł, a skończywszy na nędzarzach, którzy nigdy nie mają szansy w realnym życiu zhierarchizowanego życia średniowiecza przy dostojnikach się znaleźć. 

To dla nich właśnie motyw dance macabreniósł swoiste pokrzepienie - zrównania w obliczu sprawiedliwej śmierci, nieuchronnej dla każdego.

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią - gatunek

RozmowaMistrza Polikarpa ze śmiercią zawiera zarówno typowe elementy religijne (temat śmierci i tego, co po niej), jak i te świeckie (humorystyczne fragmenty przechwałek śmierci oraz opis społeczeństwa średniowiecznego). Zalicza się utworów moralistyczno-wychowawczych, parenetycznych, obrazujących znikomość życia ziemskiego. 

W polskim tłumaczeniu zyskała formę dialogu, wiersza zdaniowo-rymowego, gdzie w każdym wersie zamyka się jedno zdanie lub jednorodny człon zdaniowy (bez przerzutni). Daje to możliwość rytmicznego wygłaszania utworu przy instrumencie.