Lektura tekstu "Legendy o św. Aleksym" i fakty z historii literatury ukazują, jak odległa od rzeczywistości czasów dzisiejszych jest postawa zwana ascezą. Z założenia wydaję się ona być postawą, będącą wyrzeczeniem się radości życia i umartwianiu własnej duszy i ciała. Nagrodą za to miało być życie wieczne w niebie. Asceza nie opiera się wyłącznie na wyrzekaniu się przyjemności życia, ale na czerpaniu radości z owych wyrzeczeń, ponieważ zbliżają one do Boga. Surowa wewnętrzna dyscyplina, narzucona wstrzemięźliwość, wyrzeczenie się bogactw, zaszczytów i sławy na rzecz samotności, cierpienia i bólu stają się drogą do życia wiecznego i zbawienia, zaś umartwienie duszy i ciała prowadziło ku wiecznej szczęśliwości.
Najbardziej rozpowszechnionym w Średniowieczu wzorem świętego, będącego jednocześnie ascetą jest święty Aleksy, znany nam z niedokończonego hagiograficznego dzieła w języku polskim zatytułowanego "Legenda o świętym Aleksym". Sama postać Aleksego przywędrowała na wschodnie krańce łacińskiej Europy z Syrii, gdzie postać męczennika i ascety znana była już od piątego wieku naszej ery.
Młody Aleksy, syn rzymskiego patrycjusza w dniu swojego ślubu wyrzekł się fortuny, dostatku, zaszczytów. Bogactwa, sławy i chwały, a także dostatniego życia u boku młodej i pięknej małżonki o ponętnym i kuszącym ciele. Złożywszy śluby czystości, opuścił ją, by wyruszyć na samotną tułaczkę, zaś cały swój majątek rozdał ubogim, klerykom i potrzebującym. Wiedział iż życie posiada największą etyczną wartość właśnie w chwili wyrzeczenia się go, a cnota pielęgnowana cierpliwie pomimo ułomności ziemskiej powłoki musi podobać się Najwyższemu.
Średniowiecze bardzo zainteresowane było śmiercią, to z tamtego okresu pochodzą znane do dzisiaj hasła jak "ars bene moriendi" - sztuka dobrego umierania, "danse macabre" - taniec śmierci czy "memento mori" - pamiętaj, ze umrzesz.
Życie średniowiecznego chrześcijanina naznaczone było piętnem nietrwałości, stalą myślą o końcu ziemskiego bytowania, które było dlań jednocześnie początkiem życia pozagrobowego, które w zależności od przebiegu ziemskiego żywota przekładało się na wieczne potępienie w ogniu piekielnych mąk bądź wieczna radość na niebiańskich łąkach. Także w pochodzącej z XIII wieku najważniejszej i najpiękniejszej polskiej pieśni religijnej - "Bogurodzicy" podkreślona była rola pokornego i pobożnego życia, dzięki któremu dusze mogły uzyskać zbawienie : "A na świecie zbożny pobyt /Po żywocie rajski przebyt".
W kontekście tych informacji łatwiej zrozumieć, dlaczego postawa, jaką przyjął Aleksy, stała się obiektem podziwu i wzorem do naśladowania. Zdecydowała o tym specyfika wieków średnich, podporządkowanych teocentrycznemu, to jest stawiającemu w centrum zainteresowania osobę Boga, pojmowaniu i postrzeganiu świata. Asceci poprzez rezygnację z osiągania korzyści przy pomocy doczesnych, materialnych środków, byli predestynowani do osiągnięcia zbawienia i świętości.
Prawdziwa asceza opiera się na pogrążeniu w kontemplacji i modlitwie przy równoczesnym wyrzeczeniu się ziemskich marności i pokus ciała, a także bogactwa i wygodnego życia. Umartwianie się jest jedną z nieodłącznych cech ascezy i prowadzi do zbawienia, jednak nie każdy może to zbawienie uzyskać - oglądać Pana będzie tylko ten, kto - jak głosiła obowiązująca przez 700 lat w średniowiecznym kościele doktryna świętego Augustyna - dostąpi szczególnej łaski, ale inaczej spłacanie "boskiego długu" poprzez wyrzekanie się cielesności i doczesności nie ma sensu.
